گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

مشق و کتاب تنها نیاز کودکان نیست، این را آمار رو به رشد آسیب‌های اجتماعی در بین کودکان و نوجوانان نیز تایید می‌کند، زیرا غفلت اولیای مدرسه و والدین از نیازهای اصلی کودکان و نوجوانان سبب شده آنها مهارت‌های لازم در زندگی را کسب نکنند و در اثر کوچک‌ترین ناملایمتی گرفتار مسائلی مانند مصرف مواد مخدر شوند، اتفاق نگران‌کننده‌ای که دکتر مجید رضازاده، رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی نیز آن را تایید می‌کند.در این گفت‌وگو که حول محور اعتیاد کودکان و نوجوانان می‌چرخد، رضازاده از عواملی که سبب بالا رفتن اعتیاد بین این گروه سنی شده سخن می‌گوید.

آماری از اعتیاد کودکان و نوجوانان در کشور وجود دارد؟

نه. واقعا در این حوزه آماری نداریم.

این مساله برای مسئولان مهم نیست؟

برای تهیه آمار در بیشتر حوزه‌ها در کشور دچار مشکل هستیم، اما آمار اهمیت دارد چون در نبود آمار نمی‌توان برنامه‌ریزی درستی کرد و به نقایص کار پی برد. با این حال مساله اعتیاد کودکان بتازگی جدی و مهم شده است. این در حالی است که در زمینه اعتیاد جوانان و بزرگسالان نیز آمار به روزی در دست نیست، اما شیوع‌شناسی اعتیاد انجام شده و در آن از لحاظ تقسیم‌بندی جنسی و جسمی موضوع بررسی شده است.

یعنی در این شیوع‌شناسی آمار کودکان و نوجوانان معتاد نیز مشخص می‌شود؟

باید گفت آمار کودکان و نوجوانان معتاد نیاز به شیوع‌شناسی خاص دارد.

آمار تخمینی نیز از اعتیاد این گروه سنی در دست نیست؟

واقعیت این است که درمان اعتیاد کودکان به عهده بهزیستی نیست و وزارت بهداشت به این مساله رسیدگی می‌کند، اما کودکان بد سرپرست و بی سرپرست از گروه‌های هدف بهزیستی هستند.

با توجه به این که آماری از نوجوانان معتاد نداریم، چرا سازمان بهزیستی دو مرکز برای درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان در سیستان و بلوچستان دایر کرده؟ می‌شود از این سیاست نتیجه گرفت که آمار اعتیاد کودکان و نوجوانان در کشور به چشم می‌آید ؟

این مراکز ایجاد شده‌اند، چون احساس نیاز کرده‌ایم، بخصوص در استان سیستان و بلوچستان چون کودکان زیادی وجود دارند که به اعتیاد مبتلا هستند. به همین سبب در این استان به شکل پایلوت کار را شروع کرده‌ایم. در پژوهشی نیز که بتازگی انجام شده و اطلاعات آن هنوز گزارش نشده به شکل کلی می‌توان دید که سن اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی کاهش پیدا کرده است.

آماری از میزان شیوع اعتیاد بین کودکان خیابانی دارید؟

دو سال گذشته پژوهشی انجام شدکه براساس نتایج آن 25 درصد از کودکان خیابانی مواد مصرف می‌کنند.

برنامه‌ای برای درمان و پیشگیری اعتیاد این گروه از کودکان و نوجوانان دارید؟

کاری که به شکل پایلوت در زاهدان انجام می‌شود قرار است در بقیه استان‌های کشور نیز دنبال شود، آن هم با محوریت ستاد مبارزه با مواد مخدر و همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی، ادارات کل سازمان بهزیستی و بخش غیردولتی.

چند وقت است این طرح را دنبال می‌کنید؟

حدود یک سال و نیم است که یک مرکز برای پسران و مرکز دیگری نیز برای دختران در زاهدان شروع به کار کرده است.

شیوه درمان در این مراکز به چه شکل است؟

کودکان مبتلا به اعتیاد از سوی ضابط قضائی جمع آوری شده و بعد از مرحله غربالگری اگر مشخص شود که بجز اعتیاد مشکل دیگری ندارند دوره سم‌زدایی را در بیمارستان پشت‌سر می‌گذارند. به این ترتیب وقتی از نظر جسمی مشکلشان برطرف شد به مراکز اقامتی می‌روند تا درمان‌های روان‌شناسی و مددکاری را دنبال کنند و برای سه ماه در این مراکز نگهداری می‌شوند. دراین مدت با خانواده آنها ارتباط برقرار می‌شود. اگر خانواده مناسب داشته باشند کودکان در اختیار خانواده قرار می‌گیرند و در غیر این صورت کودکان در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شوند.

از زمان آغاز به کار این دو مرکز چند کودک درمان شده‌اند؟

حدود 110 کودک پذیرش شده اند و در این مدت حدود 20 درصد آنها به خانواده برگشته‌اند و بقیه نیز در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شوند.

مراکز درمان اعتیاد کودکان و نوجوان چه زمانی در سایر استان‌ها نیز راه اندازی می‌شود؟

با هماهنگی انجام شده پروتکل درمان کامل کودکان و نوجوانان تهیه شده و منتظر تایید نهایی و ابلاغ آن هستیم تا در استان‌هایی که ضرورت دارد این مراکز ایجاد شود.

اولویت بهزیستی تاسیس این مراکز در کدام استان‌هاست؟

در محل‌هایی که کودکان خیابانی بیشتری وجود دارد، مانند کلانشهرهایی مثل تهران، چون خیابانی بودن خطر اعتیاد را بالا می‌برد.

براساس تحقیقات شما، کودکان و نوجوانان بیشتر چه مواد مخدری مصرف می‌کنند؟

موادی که آنها مصرف می‌کنند شبیه موادی است که از سوی بزرگسالان در جامعه مصرف می‌شود، البته آمار ما اجمالی است.

به نظر شما یکی از دلایل اعتیاد کودکان دسترسی آسان به مواد در جامعه است؟

دسترسی به مواد آسان است و یکی از راه‌های پیشگیری از مصرف مواد مخدر این است که دسترسی را مشکل کنیم، اما وقتی شرایط برای دسترسی به مواد مشکل می‌شود، مصرف مواد پرخطر بالا می‌رود، زیرا اگردسترسی به مواد کم‌خطر کم شود شخص به سمت مصرف مواد پرخطر گرایش پیدا می‌کند. برای نمونه مصرف‌کننده هروئین اگر دسترسی‌اش مشکل شود به سمت تزریق این مواد می‌رود. بنابراین همزمان با کاهش دسترسی باید زمینه‌های مصرف را نیز کاهش داد چراکه کاهش دسترسی به تنهایی نتیجه معکوس می‌دهد.

دسترسی یکی از فاکتورهاست. به‌نظر شما عواملی که زمینه اعتیاد را فراهم می‌کند دیگر چیست؟

بحث شرایط روانی جامعه و اوضاع خانواده‌ها نیز مهم است، چون حضور شخص معتاد در خانواده ریسک اعتیاد را افزایش می‌دهد، مساله دیگر پیشگیری است و براساس آن باید مهارت افراد در جامعه را ارتقا داد، یعنی کودکان باید برای زندگی آینده خود آماده شوند و والدین نیز باید مهارت فرزند پروری پیدا کنند، زیرا دراین بخش ما کمبود داریم و شرایط سبب شده خانواده‌ها فقط روی تحصیل کودکان تمرکز کنند. کودکان حتی مهارت نه گفتن را نیز نمی‌آموزند، چراکه ما به آنها نه گفتن را یاد نمی‌دهیم چون از این می‌ترسیم که به خودمان نه بگویند.

مواردی که شما به آن اشاره کردید نظام آموزشی کشور را متهم می‌کند. آیا شما برای رفع این نواقص با آموزش و پرورش همکاری می‌کنید؟

منظورم نظام پرورشی آموزشی است، ما حدود 20 سال است مهارت‌های زندگی را وارد کشور کرده‌ و از کارشناسان کمک گرفته‌ایم تا کتاب‌هایی را برای تمام گروه‌های سنی تهیه کنند. ابتدا با آموزش و پرورش ارتباط خوبی داشتیم، اما در برهه‌ای از دولت قبل، آموزش و پرورش با این بهانه که این روش‌ها غربی و بی‌فایده است این ارتباط را قطع کرد، اما بتازگی دوباره با آموزش و پرورش تفاهمنامه‌ای امضا کرده‌ایم تا به آنها کمک علمی و فنی بدهیم.

به نقش مدارس اشاره کردید. قرار بود شیوع شناسی اعتیاد در مدارس نیز انجام شود. این طرح به کجا رسید؟

در جریان شیوع‌شناسی اعتیاد در مدارس نیستم، اما شیوع‌شناسی اعتیاد در جامعه عمومی را با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام داده‌ایم و نتایج آن بزودی منتشر می‌شود.

وضع کمپ‌های ترک اعتیاد نیز به گونه‌ای است که بیشتر افرادی که گذر یکی از اعضای خانواده‌شان به آن افتاده از مدیریت آنها گله دارند. علت افزایش این مراکز و کاهش کارایی آنها چیست؟

در برهه‌ای از زمان به دلیل فشارهایی که بود سازمان بهزیستی تعداد آنها را از نظر کمی گسترش داد، یعنی دریک سال ده برابر شدند، اما از دو سال گذشته ما بخشنامه‌ای صادر کردیم تا به مراکز جدید مجوز داده نشود، در این مدت تمام مراکز مورد ارزشیابی و بازدید قرار گرفتند. به این شکل دستورالعمل‌ها اصلاح ‌و برای آنها پروتکل نیز تهیه شد.

گسترش بی برنامه مراکز درمانی چگونه اتفاق افتاد؟

سال 91 یا 92 به دلیل فشارهایی که برای جبران کمبود مراکز و درمان اعتیاد وجود داشت و برخی بهبود پیدا یافتگان نیز روی ایجاد مرکز اصرار داشتند تعداد آنها از 80 به 800 مرکز رسید.

به نظر می‌رسد هنوز مشکلات کمپ‌ها بر طرف نشده است.

نمی‌توانم ادعا کنم در مراکز بهزیستی تمام مشکلات برطرف شده چون تا مرداد برای رفع مشکلاتشان وقت دارند. علاوه بر مراکز بهزیستی، برخی مراکز ماده 16 (نگهداری از معتادان متجاهر) نیز در کشور وجود دارد که وزارت بهداشت متولی آنهاست و بهزیستی دراین مراکز فقط خدمات مددکاری ارائه می‌کند.

برخی کارشناسان از این گله می‌کنند که کمپ‌های ترک اعتیاد تخصصی فعالیت نمی‌کنند، نظر شما در این باره چیست؟

لزومی بر تخصصی شدن فعالیت مراکز درمان اعتیاد وجود ندارد مگر این که استثنایی وجود داشته باشد. مثلا برای ترک الکل اگر شخص‌‌مصرف‌کننده شدید باشد باید بستری شود، اما بقیه مصرف‌کنندگان مواد می‌توانند در مراکز ترک اعتیاد معمولی درمان شوند.

سازمان‌ها و نهاد‌های مختلفی برای کاهش اعتیاد در کشور تلاش می‌کنند. به نظرتان در این حوزه کار بین بخشی بدرستی انجام می‌شود؟

این موضوع فراز و نشیب دارد و این که نهادهای مختلفی فعال هستند الزاما چیز بدی نیست، چون مبارزه با اعتیاد بین دستگاهی و مشکل بزرگ و پیچیده‌ای است. کار ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز هماهنگی بین دستگاه‌هاست، اما برخی مواقع ستاد وارد کارهای اجرایی شده و به این شکل آسیب ایجاد می‌شود یا بین وزارت بهداشت و بهزیستی اختلافاتی پیش می‌آید.

برای رفع این مشکلات چه باید کرد؟

باید یاد بگیریم کار تیمی انجام بدهیم، افزون براین دستگاه‌های هماهنگ‌کننده باید وجود داشته باشند و این مساله را فرابخشی ببینیم. در واقع دستگاه‌ها باید بالغانه عمل کنند و هدفشان گسترش قلمرو نباشد.

انتقاد دیگری که از بهزیستی می‌کنند این است که بهزیستی باید درمان اعتیاد را رها کند، چون درمان‌ کار وزارت بهداشت است. به نظرتان این ایراد درست است؟

نباید فراموش کرد ‌ اعتیاد بیماری چند وجهی است و در علل پدید آورنده و راه‌های درمانی آن باید جوانب مختلفی را در نظر گرفت. بنابراین فقط وزارت بهداشت نباید آن را دنبال کند این در حالی است که شروع‌کننده این فعالیت نیز بهزیستی بوده است و آن اوایل که مراکز بازپروری وجود داشت و بعد از مدتی به مراکز درمان اعتیاد بدل شد ، بهزیستی این وظیفه را به عهده گرفت و تا مدت‌ها نیز تمام کار به عهده بهزیستی بود.

چرا اگر شخصی به دلیل کودک‌آزاری و همسرآزاری ناشی از اعتیاد با اورژانس اجتماعی تماس بگیرد، این مرکز به مشکل‌اش رسیدگی نمی‌کند؟

اگر شخصی اعتیاد داشته باشد و به رفتار خشن دست زده باشد باید محدود و بستری شود. در واقع او به خدمات اورژانس روانپزشکی نیاز دارد. بنابراین این مورد به بهزیستی مربوط نمی‌شود، چراکه بهزیستی امکانات برخورد با چنین مواردی را ندارد.

برخی نهاد‌ها ادعا می‌کنند مصرف شیشه در کشور کاهش یافته، به نظر شما این ادعا درست است؟

از نظر کارشناسی می‌توان گفت همه مواد دوره سینوسی دارند؛ یعنی پس از مدتی که در اوج مصرف قرار می‌گیرند خود به خود پایین می‌آیند، چراکه افرادی که شیشه مصرف کرده‌اند پس از مدتی از عوارض آن مطلع شده و آن را کنار می‌گذارند، اما سیستم اعتیاد مواد دیگری را جایگزین می‌کند. بنابراین ممکن است مصرف شیشه کم شده باشد. برخی مراکز ما نیز می‌گویند مصرف شیشه کم شده، اما هروئین افزایش پیدا کرده است.

مدتی است برخی بحث مخدرهای صوتی را مطرح می‌کنند. به نظرتان این خطر جدی است؟

مخدر صوتی مبنای علمی ندارد، اما مواد جدید ساخته می‌شود، چون قاچاقچیان و تولیدکنندگان تلاش می‌کنند برای خود بازار ایجاد کنند. برای نمونه وقتی افراد نسبت به عواقب مصرف هروئین مطلع شدند کمتر سراغ آن رفتند، اما تولید‌کنندگان هروئین فشرده را با نام کراک وارد بازار کردند.

پرمصرف‌ترین مواد در کشورمان هنوز تریاک است؟

بله تریاک پرمصرف‌ترین است و پس از آن شیشه و هروئین قرار دارد.

مهدی آیینی  

تحکيم خانواده در کشورمان به فراموشي سپرده شده و زلزله طلاق هر روز چارچوب خانواده هاي زيادي را ويران مي کند؛ روستا، شهر، شهرستان يا کلانشهر نيز ديگر فرقي نمي کند، غول طلاق زنجير پاره کرده و هيچ چيز جلودارش نيست، شرح اين آشفته بازار ديروز با اظهارنظرهاي رئيس بهزيستي استان تهران که گفته بود پايتخت رکورددار طلاق است، بار ديگر مطرح و بهانه اي شد براي گپي کوتاه با حسن موسوي چلک، رئيس انجمن مددکاران اجتماعي کشور.

    ارزيابي شما از روند طلاق در سال هاي اخير در کشور چيست؟
در ده سال اخير روند رشد طلاق در کشورمان نگران کننده شده به گونه اي که مدتي قبل به ازاي هر 14 ازدواج يک طلاق ثبت مي شد، اما اکنون به شکل ميانگين در تمام کشور در مقابل هر پنج ازدواج يک طلاق رقم مي خورد. در کلانشهرها شرايط بحراني تر است، براي مثال در تهران از هر سه ازدواج يکي به طلاق ختم مي شود.

    چرا در کلانشهرها شرايط بحراني تر است؟
مهاجرت به کلانشهرها سبب بالارفتن آمار جمعيت و حاشيه نشيني شده و اين شرايط سبب گمنامي بيشتر اشخاص مي شود؛ در نتيجه قبح طلاق براي شخص کمتر شده و طلاق را مساله عادي مي بيند، اما در شهرهاي کوچک فشار بيشتري روي افرادي است که قصد دارند طلاق بگيرند.

    براي مهار اين پديده اجتماعي چگونه بايد آن را بررسي کرد؟
افزايش طلاق از دو ديدگاه قابل بررسي است؛ يکي اين که طلاق را به شکل جزيره ديده و عواملي مانند اعتياد ،خشونت، روابط فرازناشويي، بي مسئوليتي و نداشتن مهارت زندگي و کاهش زمان گفت وگو را مطرح کنيم، اما ديدگاه بهتري نيز وجود دارد؛ يعني نبايد طلاق را به شکل جزيره ديد چون مسائل ديگري مانند کاهش سرمايه اقتصادي و اجتماعي و تاثير گذاري فضاي مجازي نيز در آن بسيار قابل توجه است. در واقع بدون اين عوامل نمي توان اين پديده را بررسي کرد.

    به نظر شما چرا بسياري از ازدواج ها به آساني به طلاق ختم مي شود؟
چون انتخاب همسر بدرستي انجام نمي شود و خانواده ها شناخت کافي از يکديگر به دست نمي آورند و معيارهاي مناسبي نيز براي اين کار ندارند.

    چه نکاتي را براي ازدواج موفق بايد در نظر گرفت؟
مولفه هاي کليدي در اين بين وجود دارد يعني زوج هاي جوان بايد بدانند هدفشان از زندگي چيست، صداقت داشته باشند، مسئوليت پذير بوده، گذشت داشته باشند و براي باهم بودن وقت بگذارند.

    آيا برنامه مناسبي براي تحکيم خانواده در کشور اجرا مي شود؟
کارهايي انجام مي شود، اما منسجم و جامع نيست؛ چون خدماتي که در اين حوزه ارائه مي شود بايد با اولويت برنامه هاي پيشگيري باشد.

    براي کاربردي تر شدن اين برنامه ها چه بايد کرد؟
اين برنامه ها بايد از فراگيري، کفايت و استمرار برخوردار باشند. متاسفانه ما در حوزه اجتماعي برنامه اي نداريم، چون بايد سواد اجتماعي را بالاببريم. در واقع شايد افراد از سطح تحصيلات بالايي برخوردار باشند، اما سواد اجتماعي ندارند.

    سطح سواد اجتماعي افراد چگونه ارتقا پيدا مي کند؟
در کنار اصلاح نظام آموزشي کشور بايد خانواده ها از کودکي مهارت هاي اجتماعي را به فرزندانشان بياموزند.

    با اين شرايط آينده را چگونه مي بينيد؟
کانون خانواده اکنون محور آسيب هاي اجتماعي است و بايد توجه داشت آسيب ها در خانواده مزمن مي شود، چون وقتي خانواده درگير اين مسائل شود، مي کوشد آنها را پنهان کند. به همين خاطر بايد چاره اي بينديشيم تا گرفتار اين مسائل نشويم.

سبک زندگي خانواده ها دستخوش تغيير شده، تغييري که در نهايت به نفع اعضاي خانواده و جامعه اي که آنها در آن زندگي مي کنند نيست، برخي کارشناسان اين تغيير را اجتناب ناپذير دانسته و آن را ناشي از دوره گذار مي دانند، اما عده اي نيز بر اين باورند که نبايد دست روي دست گذاشت و شاهد آسيب ديدن خانواده ها بود. براي اين که بيشتر به اين موضوع بپردازيم، سراغ حبيب الله مسعودي فريد، معاون امور اجتماعي سازمان بهزيستي کشور رفتيم، او در اين گفت وگو عمده دلايل آسيب ديدن خانواده ها را نپرداختن نظام آموزشي کشور به موضوع آموزش مهارت هاي اجتماعي و غفلت دستگاه هاي برنامه ريز و سياستگذار در حوزه اجتماعي عنوان مي کند.

به عنوان معاون امور اجتماعي بهزيستي جديترين تغيير در خانواده هاي ايراني را چه مي دانيد؟
بايد خانواده را در زمينه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بررسي کرد، چون دهه هاي گذشته خانواده ها گسترده و هسته اي بودند يعني پدربزرگ و مادربزرگ نقش پررنگ تري در زندگي داشتند و بچه ها در فاميل هم سن و سال هاي زيادي داشتند به اين ترتيب حمايت هاي بيشتري از خانواده مي شد، اما اکنون کمتر بچه اي را مي توان پيدا کرد که عمو، عمه، خاله و دايي داشته باشد. بنابراين از تعداد خانواده هاي گسترده کاسته شده است.

دليل اين تغيير در خانواده ها چه بوده؟
در اين بين جستجو براي يافتن شغل و مهاجرت به کلانشهرها تاثيرگذار است، چون در کلانشهرها ديگر پدر بزرگ و مادربزرگ ها نمي توانند به خوبي از خانواده خود حمايت کنند، تغيير الگوي مصرف را نيز نبايد ناديده گرفت، زيرا خانه ها کوچک شده و ديگر جاي زيادي در اختيار اعضاي خانواده نيست، در واقع مسائل اقتصادي، خانواده ها را دچار مشکل مي کند.

بنابراين خانواده ها ديگر مانند گذشته کارکرد ندارند؟
جامعه شناسان بر اين باروند که خانواده بسياري از کارکرد هاي خود را از دست داده است، اما هنوز همه جاي دنيا مي گويند خانواده رکن اصلي جامعه است و مي توان گفت برخلاف گذشته که بحث هاي فردگرايي مطرح بود، اکنون نهضت خانواده گرايي ايجاد شده،زيرا خانواده مي تواند مهارت هاي زيادي به کودکان بياموزد و مانند يک تيغ دولبه عمل کند، زيرا اگر بسامان باشد موجب ارتقاي جامعه مي شود و اگر بسامان نباشد، مي تواند زمينه را براي آسيب هايي مانند کودک آزاري، همسرآزاري و فرار از خانه فراهم کند.

براي بهبود وضع خانواده ها چه بايد کرد؟
بايد خود خانواده ها آگاه شوند که چه نقش مهمي در پيشرفت جامعه دارند، علاوه بر اين سيستم هاي مختلف دولتي، برنامه ريز و سياستگذار نيز بايد حمايت از خانواده را در اولويت برنامه هاي خود قرار دهند.

اما به نظر مي رسد خانواده ها در ابتدايي ترين نقش خود که تربيت کودکان است، موفق نيستند؟
يکي از مشکلات ما در خانواده ها و سيستم آموزشي کشور اين است که اين نهادها نمي توانند کودکان را جامعه پذير کرده يعني براي زندگي آينده آماده کنند، زيرا رشد و تکامل در سال هاي اوليه کودکي بسيار مهم است؛ بيشترين رشد مغزي در 4 تا 5 سالگي رخ مي دهد و خيلي از کارشناسان معتقدند شخصيت فرد نيز در اين سال ها شکل مي گيرد. در واقع خانواده ها حتي نمي دانند با تغييرات فيزيولوژي بچه هاي خود چگونه رفتار کنند. مدتي پيش مطالعه اي روي 2000 دانش آموز در پنج منطقه تهران شد که براساس آن نوجوانان بيشترين اطلاعات درباره بلوغ را از هم سن و سالان و کانال هاي غيررسمي به دست مي آورند.

براي تربيت کودکان در اين سنين نيز برنامه شفافي در نظام آموزشي وجود ندارد؟
خيلي از کشورها در اين سنين براي آموزش کودکان سرمايه گذاري مي کنند، براي نمونه در ژاپن آموزش کودکان 3 تا 6 سال اجباري است. البته آنها از روش هاي غيررسمي آموزش مانند بازي و نمايش بهره مي برند، اما در کشورمان فقط 10 درصد کودکان از خدمات مهدهاي کودک بهره مي برند.

تاکنون درباره اثرات نپرداختن به آموزش مهارت هاي اجتماعي در کشور مطالعه اي صورت گرفته؟
تحقيق خاصي صورت نگرفته، ولي براساس مطالعه اي که در بهزيستي روي 75 زوجي که به مراکز مداخله براي کاهش طلاق بهزيستي مراجعه کرده بودند، صورت گرفت، مشخص شد شايع ترين علتي که سبب شده بود اين افراد به سمت طلاق بروند نبود مهارت اجتماعي است. در بعد فردي توجه به سلامت روان افراد مهم است در واقع بايد آموزش مهارت زندگي و توجه به سلامت روان را جدي تر گرفت.

درباره سلامت روان شهروندان تحقيقاتي انجام شده؟
براساس مطالعه اي که سال 90 در اين باره انجام شد 6/23 درصد افراد بالاتر از 15 سال يک اختلال روان شناختي دارند که به مداخله نياز دارد.

اختلالات رواني چه زماني در شخص نمود پيدا مي کند؟
50 درصد اختلالات رواني زير 14 سال و 75 درصد اختلالات نيز زير سن 24 سال شروع مي شود.

بنابراين برنامه هاي سلامت روان بايد در کشورمان توسعه پيدا کند.
در کنار توسعه بايد غربالگري اختلالات روان را از سنين دبستان شروع کرد و براي کودکان پرونده سلامت تشکيل دهيم.

مطالعه اي نيز درباره وضع کودکان داشته ايد؟
نتايج تحقيقي که ما در مهدهاي کودک انجام داديم، حاکي از اين است که 15 تا 18 درصد از بچه ها درجاتي از اضطراب دارند، اما اين مطالعات بايد فراگير شود تا بتوان به موقع مداخله کرد.

به چه نتايج ديگري دست پيدا کرده ايد؟
در بسياري از آسيب هاي اجتماعي عامل خطر، اختلال رواني است يعني اختلال سبب ايجاد آسيب هايي مانند مانند اعتياد مي شود.

به اين ترتيب بايد براي آموزش خانواده ها برنامه جامعي داشت.
چند سال است در بهزيستي آموزش پيش از ازدواج مطرح شده، زيرا مي تواند تا 80 درصد از تعارضات داخل خانواده را کاهش دهد.

برنامه هاي آموزشي شما چه تاثيري در کاهش آمار طلاق داشته است؟
اين کار موقعي تاثيرگذار مي شود که فراگير شود؛ بنابراين نمي توان با پوشش افرادي محدود کاهش آسيب هاي اجتماعي در سطح جامعه را خواست.

براي فراگير شدن چنين آموزش هايي چه بايد کرد؟
با قانونگذاري و افزايش اعتبارات مي توان افراد بيشتري را پوشش داد، البته نياز به اطلاع رساني مناسب نيز هست، زيرا خانواده ها بايد اهميت آموزش هاي پيش از ازدواج را درک کنند، علاوه بر اين، نظام آموزشي کشور نيز بايد هماهنگ عمل کند.

بهزيستي چگونه مي تواند در بهبود آموزش هاي سبک زندگي با نظام آموزشي کشور همکاري کند؟
با آموزش و پرورش ارتباط داريم و کتاب مهارت هاي زندگي که مدتي قبل تدوين کرديم اکنون در برخي مدارس آموزش داده مي شود، بهزيستي از لحاظ فني مي تواند در کنار آموزش و پرورش باشد،چون اکنون فضا آماده شده و نياز است آموزش و پرورش به اين مهم بيشتر بپردازد.

اين اراده و نگاه در مسئولان آموزش و پرورش وجود دارد؟
اين اراده وجود دارد، اما مداوم نيست. در واقع به يک تحول بنيادين در نظام آموزشي کشور نياز داريم، به اين شکل که نکات حفظ محور حذف شود و رويکرد مهارتي و کار جمعي به آن اضافه شود.

بجز خانواده و نظام آموزشي در سطح اجتماعي و اقتصادي چه تغييراتي بايد اتفاق بيفتد؟
بايد سياست حمايت هاي اجتماعي توسعه پيدا کرده و کيفيت خدمات را نيز افزايش داد، همچنين نظام هاي اقتصادي بايد توجه بيشتري به معيشت خانواده کنند و در برنامه هاي اقتصادي توجه بيشتري به دهک هاي پايين جامعه کرد.

در برنامه ششم توسعه چنين موضوعاتي گنجانده شده؟
کارگروه ها در تلاش هستند نکات مناسب دراين برنامه گنجانده شود، اما برنامه هاي در نظر گرفته شده بايد اجرايي شود. براي نمونه در برنامه چهارم قرار شد 40 درصد حداقل حقوق به خانواده زن سرپرست خانوار داده شود، يعني حدود 300 هزار تومان، اما در بهزيستي و کميته امام متوسط پرداخت به اين خانوارها حدود 62 هزار تومان است، بنابراين طبيعي است که خانواده دچار آسيب مي شود.

در مقابله با اعتياد خانواده چقدر سهم دارد؟
دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر در سال 2013 مطالعه اي بين المللي انجام داد که براساس آن استاندارد هاي جهاني پيشگيري از اعتياد مشخص شد براساس نتايج آن آموزش فرزندپروري به والدين بيشترين تاثير را در پيشگيري از اعتياد کودکان و نوجوانان دارد.

کارشناسان درباره کاهش گفت وگوي اعضاي خانواده نيز هشدار مي دهند، اين اتفاق چقدر جدي است؟
مطالعه مشخصي دراين حوزه صورت نگرفته، اما مي توان گفت کيفيت و کميت گفت وگو در خانواده کاهش داشته است. کاهش کميت به خاطر مشکلات اقتصادي است، چون خانواده ها سطح رفاه بيشتري مي خواهند، بنابراين با توجه به گراني و تورم بايد بيشتر کار کنند و از يکديگر دور باشند.

دلايل عمده تماس خانواده ها با اورژانس اجتماعي چيست؟
سال گذشته حدود 600 هزار تماس با سامانه 123 گرفته شد که 150 هزار تماس مرتبط بود. در اين بين 25 درصد درباره مشکلات خانوادگي مانند اعتياد و طلاق بود و حدود 5/8 درصد تماس ها نيز به کودک آزاري ربط داشت، علاوه بر اين حدود 7 درصد تماس ها نيز به همسرآزاري مربوط بود. عمده ترين موارد به اين آسيب ها مربوط مي شود. در شش ماهه اول سال 94 نيز عمده ترين دلايل تماس مانند سال گذشته بود.

​​ غني کردن اوقات فراغت جوانان يکي از دغدغه هاي اصلي خانواده هاست که با فرا رسيدن فصل تابستان پررنگ تر مي شود؛ هر چند مساله اوقات فراغت بايد براي تمامي گروه هاي سني جامعه بدرستي مديريت شود. حال در اين ميان دو گروه نوجوان و جوان از مديريت نشدن اين حوزه بيشترين آسيب را مي بينند. براي نمونه اين روزها تعداد نوجوانان يا جواناني که بي هدف در معابر شهر پرسه مي زنند کم نيست يا معضل استفاده نادرست از فضاي مجازي به يکي از دغدغه هاي اصلي خانواده ها بدل شده است. تنها ماندن خانواده ها در بحث مديريت و برنامه ريزي براي اوقات فراغت فرزندانشان سبب شده آنها کيفيت را فداي کميت کنند و با ثبت نام کودکان خود در کلاس هاي زياد آموزشي به نوعي انرژي آنها را گرفته و در اوقات فراغت که لحظات گرانبهايي براي شکوفايي خلاقيت و کسب مهارت است نتيجه دلخواه نگيرند. براي بررسي اين موضوع ميزگردي با حضور مهدي علي اکبرزاده، مدير کل فرهنگي وزارت آموزش و پرورش، دکترمحسن ايماني روان شناس و مدرس دانشگاه تربيت مدرس و داوود نوري سرپرست اداره کل طرح هاي ملي جوانان وزارت ورزش و جوانان ميزگردي برگزار کرده ايم. دراين ميزگرد مهمانان جام جم از نبود متولي مشخص در اين حوزه و لزوم افزايش آگاهي مسئولان، خانواده ها و جوانان حرف زدند و تاکيد مي کنند با مهارت آموزي مي توان اوقات فراغت جوانان و نوجوانان کشور را به نحو مطلوب غني کرد.

با توجه به شرايط جامعه مي توان گفت بيشتر بار غني کردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان اکنون روي دوش خانواده هاست و چون آنها در اين مسير تنها مانده اند جامعه با مشکلاتي مانند افزايش آسيب هاي اجتماعي ميان جوانان و نوجوانان روبه روست. به نظر مي رسد بيشتر دستگاه ها و نهاد ها رسيدگي به اين موضوع را فراموش کرده اند و در اين ميان فقط آموزش و پرورش و بخش جوانان وزارت ورزش و جوانان اندکي به اين مساله مي پردازند؛ درحالي که فعاليت آنها نيز نتوانسته مشکلات اين حوزه را بخوبي پوشش دهد. براي نمونه از حدود 13 ميليون دانش آموز کشور سال گذشته فقط 5/3 ميليون نفر جذب پايگاه هاي تابستاني وزارت آموزش و پرورش شدند.
علي اکبرزاده: بالاخره خانواده ها در موضوع تربيت بچه هاي خود از هر شخصي اولاتر هستند و مديريت غني سازي اوقات فرزندان در مرحله اول با خانواده هاست. بخش هاي دولتي و غيردولتي نيز مي توانند با برنامه ريزي، خانواده ها را پشتيباني کنند. به نظر ما يکي از وظايف خانواده ها بررسي و مشاوره با بچه هاي خود براي چگونگي گذراندن اوقات فراغت است؛ البته وظيفه جامعه نيز پشتيباني از خانواده ها و فراهم کردن شرايطي است که اين مساله بدرستي مديريت شود.

در مديريت اوقات فراغت چقدر موفق عمل کرده ايم؟
علي اکبرزاده: نمي توان عدد و رقم خاصي داد. به نظر مي رسد در جامعه ما براي گذران اوقات فراغت دانش آموزان به قدر کافي ظرفيت وجود دارد، اما مشکل، نبود برنامه ريزي مناسب است؛ مثلاتابستان که مي رسد اوقات فراغت مهم مي شود در صورتي که اوقات فراغت در سال تحصيلي نيز براي تمام اقشار بايد درست تعريف شود. برنامه ريزي مناسب براي اوقات فراغت دانش آموزان اين شرايط را نيز به وجود مي آورد تا آنها در آينده به عنوان والدين اين مساله را براي فرزندان خود بدرستي مديريت کنند. ما معمولابا شروع تابستان با زمان زيادي از اوقات فراغت مواجه مي شويم و نمي دانيم چگونه بايد آن را مديريت کنيم. در بخش دولتي که گوشه اي از آن را آموزش و پرورش به عهده دارد، سعي مي شود با ايجاد پايگاه تابستاني، بسيج کردن تمام امکانات موجود از نظر نيروي انساني و فضاهاي موجود، شرايط لازم را براي ارائه خدمات به خانواده ها و دانش آموزان فراهم کرد. امسال نيز کار شروع شده و پيش بيني مي کنيم تا پايان تابستان حدود 20 هزار پايگاه تابستاني بتوانند به دانش آموزان در زمينه اوقات فراغت کمک کنند.

طرح هاي زيادي براي حل مشکلات اين حوزه مطرح شده است، اما به نظر مي رسد اين طرح ها فقط روي کاغذ به نتيجه مي رسد.
نوري: براي حل اين مساله پراکندگي جمعيت جوانان را نيز بايد ديد. آقاي علي اکبرزاده در حوزه آموزش وپرورش صحبت مي کند، اما تعدادي از جوانان در آموزش و پرورش، آموزش عالي يا حتي در پادگان ها مشغول گذراندن دوران سربازي خود هستند، به همين دليل بايد برنامه اي براي همه اين افراد تهيه کرد. آموزش و پرورش، متولي آموزش رسمي کشور است و از او فعاليت تعريف شده اي مي خواهند. درحالي که مهارتي که خارج از مدرسه آموخته مي شود، مي تواند پربارتر باشد. آموزش و پرورش مي تواند براي گرفتن نتيجه بهتر از امکانات ديگر دستگاه ها مانند سازمان فني و حرفه اي استفاده کند.

اوقات فراغت را نبايد به تابستان محدود کرد، زيرا اوقات فراغت يعني وقتي فرد تکليف خود را انجام داد به اختيار به فعاليتي بپردازد که برايش رضايت آميز است.
ايماني: در طول سال تحصيلي نيز بايد اين بحث ها در انجمن اوليا و مربيان مطرح شود تا به سالم سازي اوقات فراغت و غني سازي آن توجه شود، چون با شرايط کنوني، استفاده از فضاي مجازي به سالم سازي نياز دارد. به تفاوت اوقات فراغت دختران و پسران نيز بايد توجه کرد. تنوع اوقات فراغت پسران بيشتر است. سازمان آموزش و پرورش و وزارت ورزش و جوانان کارهاي مفيدي انجام داده اند، اما بايد گفت بين وضع مطلوب و وضع کنوني فاصله وجود دارد. بخشي از وظيفه خانواده ها در تربيت و آموزش به وزارت آموزش و پرورش محول شده؛ يعني نقش مکمل دارد و وزارت ورزش نيز در بخش هاي فوق برنامه مي تواند فعال باشد. درباره اظهارنظر نسبت به موفقيت اين دو نهاد نيز بايد کارايي دروني و بيروني آنها در نظر گرفته شود. بايد ديد آنها به اهداف خود رسيده و در ايفاي نقش جوانان در جامعه موثر عمل کرده اند يا نه؟ نبايد فراموش کرد نبود انسجام در اوقات فراغت، معلول هاي زيادي دارد و نمي توان آن را يک علتي دانست. براي نمونه کانون هايي که آموزش و پرورش براي اوقات فراغت دانش آموزان تشکيل مي دهد، کافي نيست. شايد سازوکار لازم را در اختيار ندارند، چون معلم ها مي خواهند از تعطيلي تابستان استفاده کنند.

علاوه بر اين بسياري از دانش آموزان، مدرسه را درگير آموزش هاي رسمي مي بينند؛ بنابراين فعاليت هاي فوق برنامه از سمت مدرسه براي دانش آموزان جذاب نيست يا امکانات موازي خارج از مدرسه وجود دارد؛ مثل کلاس هاي نقاشي و موسيقي.
ايماني: براي رفع اين مساله آموزش و پرورش مي تواند پايگاه فعال تري داشته باشد و با ايجاد جاذبه در فعاليت هاي فوق برنامه خود، دانش آموزان بيشتري را تحت پوشش فعاليت هاي فوق برنامه قرار دهد؛ البته بايد بودجه کافي نيز در اختيار داشته باشد. به نظرم مي شود در طول سال تحصيلي از دانش آموزان نيازسنجي کرد که چه علاقه هايي دارند.
علي اکبرزاده: آموزش و پرورش در حد بضاعت خود فعاليت مي کند. در حد توان آموزش و پرورش از مدارس، هنرستان ها، پژوهش سراها و کانون ها براي برنامه ريزي اوقات فراغت دانش آموزان استفاده مي کند. علاوه بر اين، در طول سال تحصيلي نيز فعاليت هاي ديگري دارد مانند جشنواره هايي که با سوق دادن دانش آموزان به يادگيري مهارت خاص برگزار مي شود. در کل کشور 300 اردوگاه داريم که در طول تابستان فعال هستند. 1200 کانون فرهنگي تربيتي داريم که جزو 20 هزار پايگاه تابستاني آموزش و پرورش هستند و سال گذشته در تابستان بيش از سه ميليون و 500 دانش آموز را جذب پايگاه ها کرديم.
علي اکبرزاده: بايد تاکيد کرد در حوزه اوقات فراغت پژوهش کمي انجام شده، علاوه بر اين هنگام استفاده از طرح و تجربه ديگر کشورها نيز بومي سازي طرح ها بسيار مهم است

اما جمعيت دانش آموزان حدود 13 ميليون برآورد مي شود و مي توان گفت آنها که به اين پايگاه ها مراجعه مي کنند تمام روزهاي هفته را به اين کار اختصاص نمي دهند.
علي اکبرزاده: درست است دانش آموز در تمام طول هفته در اين پايگاه ها حضور ندارد، اما در اين محل فضايي براي دانش آموز فراهم مي شود تا مهارتي ياد بگيرد و خود آن را ادامه دهد. بايد تاکيد کرد مديريت خانواده ها مهم است. به نظرم بايد به سمتي برويم که موضوع غني کردن اوقات فراغت را در طول سال تحصيلي به دانش آموزان آموزش دهيم و آنها را درگير اين موضوع کنيم. نبايد منتظر ماند تابستان از راه برسد و بعد براي آن چاره انديشي کنيم، چون نبود برنامه براي اوقات فراغت به مشکلاتي مانند پرسه زدن جوانان و نوجوانان در پارک و خيابان يا استفاده نادرست از فضاي مجازي و ماهواره ها منجر شده است، زيرا در طول سال تحصيلي نتوانسته ايم به دانش آموزان ياد بدهيم برنامه ريزي درستي براي اوقات فراغت خود داشته باشند. به نظر مي رسد نه فقط آموزش و پرورش به دليل 13 ميليون دانش آموز بايد درگير اوقات فراغت باشد، بلکه تمام جامعه بايد درگير غني کردن اوقات فراغت تابستان شوند. در جامعه ما متولي خاصي براي برنامه ريزي و انسجام و فعاليت هاي دستگاه هاي مختلف به منظور برنامه ريزي اوقات فراغت وجود ندارد. هر سازماني براي خود برنامه ريزي کرده و به زير مجموعه خود بخشنامه مي کند. به همين دليل برخي اوقات کارها موازي است.
ايماني: در اين ميان، برنامه هاي پايگاه هاي تابستاني نيز نبايد محدود باشد چون همه دانش آموزان را جذب نمي کند. در روان شناسي وقتي مي گويم نياز يعني فاصله اي بين وضع موجود و وضع مطلوب وجود دارد، بنابراين بايد از دانش آموزان پرسيد وقتي در اين پايگاه ها حاضر مي شوند چه برآيندي به دست آورده يا اين برنامه ها چه تاثيري بر آنها مي گذارد.

بنابراين بايد متولي مشخصي براي اوقات فراغت در نظر گرفته شود. نهاد قدرتمندي که بتواند با گرفتن اعتبار مناسب برنامه ريزي مناسبي دراين حوزه داشته باشد.
ايماني: براي اوقات فراغت بايد مديريت کلان داشت و مانع فعاليت بخشي شد. سال گذشته حدود 5/3 ميليون از دانش آموزان از پايگاه هاي تابستاني آموزش و پرورش استفاده کرده اند. بايد ديد سال 92 اين آمار چقدر بوده تا بتوان نتيجه گرفت، آيا روند مناسبي طي مي کنيم يا اين که کيفيت مدارس و پايگاه ها توانسته روند فزاينده اي داشته باشد. به هر حال بايد براي دانش آموزان انگيزه لازم ايجاد کرد. براي رفع اين مشکل تمام نهادهايي که مي توانند در غني سازي و سالم سازي اوقات فراغت نقش داشته باشند دست به دست هم دهند.

وزارتخانه و دستگاه هاي زيادي در اين ميان نقش دارند، اما نبود متولي مناسب سبب شده اهداف و برنامه هاي اين نهاد ها متفاوت باشد.
نوري: در حوزه جوانان 26 دستگاه درگير هستند، برخي مستقيم و برخي غيرمستقيم. براي نمونه آموزش و پرورش، آموزش عالي، هلال احمر، وزارت بهداشت اقتصاد، سازمان فني و حرفه اي، سازمان مديريت و برنامه ريزي و سازمان اوقاف برخي از اين نهاد ها هستند. در حوزه جوانان هماهنگي و ساماندهي به شکل سند درآمده و آيين نامه اجرايي هيات دولت را نيز دارد. در اين ميان دستگاه ها کار خود را انجام مي دهند، اما کيفيت و اين که متناسب با نياز جوانان باشد، قابل بحث است.

به نظر مي رسد تاکنون نتوانسته ايم علاقه و نياز جوانان را شناسايي کنيم، چون برنامه هايي که در حوزه اوقات فراغت اجرا مي شود نتوانسته آنها را جذب کند.
نوري: براي رفع اين مساله اوقات فراغت بايد تقاضامحور شود. براي اين کار از کمک سازمان هاي مردم نهاد استفاده مي کنيم. اکنون حدود 500 سازمان مردم نهاد در اين حوزه داريم که مي توانند براي شناسايي نياز هاي جوانان در حوزه اوقات فراغت کمک کنند. براساس نتايج تحقيقاتي که جامعه آماري آن 15 هزار نفر بود؛ جوانان 4 ساعت وقت فراغت روزانه دارند که در تابستان بيشتر مي شود. بررسي ها نشان مي دهد از سال 86 اوقات فراغت جوانان بيشتر شده و به 27 ساعت در هفته رسيده است. بنابراين ما بايد براي آن برنامه داشته باشيم. در سردر ورودي سازمان جهاني اوقات فراغت نوشته شده «اوقات فراغت شما زندگي شماست» و براساس اعلام اين سازمان، سطح آگاهي دولت و برنامه ريزان، خانواده و جوان بايد براي بهبود وضع اوقات فراغت افزايش پيدا کنند. علاوه بر اين قوانين حمايت کننده نيز بايد تصويب شود تا سليقه هاي شخصي اعمال نشود. مديران حوزه اوقات فراغت نيز بايد دوره و آموزش لازم را ببيند؛ در حالي که از همکاري بين المللي و مشارکت مردم نيز براي رفع اين معضل بايد بهره برد.
ايماني: براي اوقات فراغت بايد مديريت کلان داشت و مانع فعاليت بخشي شد. تمام نهادهايي که مي توانند در غني سازي و سالم سازي اوقات فراغت نقش داشته باشند بايد دست به دست هم دهند

با توجه به اين که راهکارها براي غني کردن اوقات فراغت مشخص است، چرا تاکنون نتوانسته ايم اين مشکل را حل کنيم؟
ايماني: بايد بيشتر نسبت به اوقات فراغت جوانان حساس باشيم، چون آمارهايي که در حوزه اعتياد مطرح مي شود، نگران کننده است. بايد براي اوقات فراغت جوانان و نوجوانان برنامه ريزي کرد، چون نوجوانان و جوانان وقتي بيکار مي شوند سراغ بزهکاري مي روند. بايد اوقات جوانان و نوجوانان پر شود. آموزش و پرورش از 13 ميليون دانش آموز حدود 5/3 ميليون نفر را جذب پايگاه هاي تابستاني کرده است. علاوه بر اين، همه جوانان به دنبال ورزش نيستند. چاره اش اين است که بايد برنامه هاي جذابي براي جوانان تدارک ديد. علاوه بر اين بايد براي اشتغال جوان نيز کاري کرد. وقتي شخص شغل ندارد تمام اوقات او به مديريت نياز دارد. به نظر مي رسد براي رفع اين مشکل مسئولان بايد از ظرفيت هاي بين المللي نيز استفاده کرده و با توجه به نيازهاي شغلي که خارج از کشور وجود دارد، مهارت آموزي کنند. علاوه بر اين بايد از کمک والدين نيز استفاده کرد؛ مثلاآنها مي توانند در اردوها دانش آموزان و اولياي مدرسه را همراهي کنند و در برنامه هاي فوق برنامه دانش آموزان سهيم شوند. مثلااگر پدر يا مادري نقاشي يا خطاطي بلد است، بايد از مهارت او در مدرسه استفاده کرد. افزون بر اين، برخي دبيران بازنشسته نيز دوست دارند مدارس دوباره از آنها در تابستان استفاده کنند. براي غني کردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان از تمامي اين پتانسيل ها مي توان بهره برد.
علي اکبر زاده: اکنون اردوهاي جهادي اي داريم که دانش آموزان همراه مربيان خود در مناطق محروم حضور مي يابند و فعاليت مي کنند.

چرا با اينکه نسل قديم امکانات امروزي را در اختيار نداشت، اما اوقات فراغت پربارتري داشت و مهارت هاي کاربردي زيادي کسب مي کرد.
علي اکبرزاده: در قديم اوقات فراغت بچه ها در تابستان با کار پر مي شد. بايد تاکيد کرد همه اين فعاليت ها براي امرارمعاش نبود بلکه در نظام شاگرد و استادي نوجوانان مهارت ياد مي گرفتند.
نوري: علاوه بر اين، نوجوانان و جوانان با حضور در جامعه اجتماعي مي شدند.
ايماني: هرچند برخي بچه ها به دليل شروع فصل کار ماتم مي گرفتند که تابستان در راه است، اما برآيند اين فعاليت ها نسل پرکار و فعالي شد که در سازندگي کشور نقش زيادي دارد. برخلاف گذشته اکنون والدين، بچه ها را به فعاليت هايي مي گمارند که جنبه توليدي ندارد و بچه ها را با بازار کار و جامعه آشنا نمي کند؛ در حالي که اين فعاليت ها توقع نوجوانان و جوانان را نيز بالامي برد. به همين دليل بايد بخشي از اوقات فراغت جوانان با مهارت آموزي جدي پر شود.

براي زنده کردن فرهنگ مهارت آموزي در خانواده ها چه راهکارهايي را مي توان عملي کرد؟
علي اکبرزاده: والدين دست کم مي توانند به شکلي برنامه ريزي کنند که فرزندان آنها بخشي از اوقات فراغت خود را براي مهارت آموزي نزد اقوام و آشناياني که شرايط لازم را دارند، بگذرانند. در آموزش و پرورش امسال سعي کرده ايم موضوع مهارت آموزي را براي دانش آموزان بيشتر برجسته کنيم. به همين دليل به پايگاه هاي تابستاني اعلام شده با هماهنگي هاي منطقه اي، سازمان هاي مرتبط را درگير کنند. شعار امسال را نيز گذاشته ايم « تابستان با نشاط با کسب يک مهارت» . اعتقاد داريم اگر دانش آموز به آنچه علاقه مند است پرداخته و مهارت به دست بياورد بانشاط و اوقات فراغتش پربار مي شود. مهارت چيزي فراتر از آموزش هاي درسي است و دانش آموز وقتي درگير آموزش مهارت شود، کار او در پايگاه يا مدرسه تمام نشده و در ساعات فراغت خود نيز مهارت خود را تمرين مي کند.
ايماني: اين در حالي است که در مدارس نيز فعاليت هايي مانند تئاتر، گروه سرود و ساخت روزنامه ديواري انجام نمي شود. به نظر مي رسد در گذشته مدارس مجموعه فعال تري بودند، چون بيشتر مدارس سن تئاتر داشتند و فعاليت هاي متنوعي در طول سال تحصيلي برگزار مي کردند. متاسفانه اين فعاليت ها اکنون کمرنگ شده است.

شرايط به شکلي تغيير کرده که اگر مدارس بخواهند روي فوق برنامه ها تمرکز کنند والدين اعتراض مي کنند که فرزندانشان از درس عقب مي مانند. اين نگاه نيز بايد تغيير کند. مي توان گفت هدف اولياي مدارس و والدين اکنون فقط درس و مشق کودکان است.
علي اکبرزاده: رواج چشم و همچشمي در جامعه سبب شده کودکان اصلاکودکي نکنند. در واقع بچه ها اين روزها فقط درس مي خوانند. بايد تاکيد کرد به اندازه کافي صندلي خالي در آموزش عالي براي نوجوانان و جوانان وجود دارد و بالاخره آنها وارد دانشگاه مي شوند، اما چشم و همچشمي سبب شده خانواده ها براي ثبت نام دانش آموزان در کلاس هاي فوق برنامه درسي با يکديگر رقابت کنند.

اين مساله سبب شده مهارت آموزي در جامعه به فراموشي سپرده شود و مشکلات زيادي مانند دغدغه اوقات فراغت و بيکاري به وجود بيايد. براي رفع اين مساله چه راه حلي مي توان پيشنهاد کرد؟
علي اکبرزاده: رفع اين مشکل به فرهنگسازي نياز دارد، البته براي حل آن مي توان به گذشته نيز نگاه کرد.
ايماني: انجمن اوليا و مربيان نيز بايد فعال تر شود، چون ممکن است به اوقات فراغت بدرستي نگاه نشود و به آن توجه نکنند. براي بهبود وضع اوقات فراغت بايد برنامه کلان داشته باشيم و نيازسنجي کنيم تا نياز نوجوان و جوانان به دست بيايد و براساس آن برنامه ريزي صورت گيرد.
نوري: اين در حالي است که فضاهاي شهري نيز براي اوقات فراغت جوانان بدرستي مديريت نمي شود مثلادر کشورهاي ديگر خيلي روي پارک ها سرمايه گذاري مي کنند يا براي غني شدن اوقات فراغت جوانان، سينما و کتابخواني رواج مي يابد. بايد تاکيد کرد خلاقيت نوجوانان در فعاليت هاي اوقات فراغت شکوفا مي شود. شش رويکرد در اوقات فراغت وجود دارد؛ اقتصادي، اجتماعي و آسيب شناختي، جنسيتي، مشارکتي و منطقه اي. در اين ميان تمرکز ما بر رويکرد آسيب شناختي است و نگرانيم نوجوان و جوان ما آسيب نبيند. اين درست است، اما نبايد فقط به اين رويکرد بپردازيم. مثلاروسيه براي جوانان خود سه رويکرد اصلي اجتماعي شدن، انجام کار داوطلبانه و ميهن پرستي را دنبال مي کند.
نوري: تمرکز ما روي رويکرد آسيب شناختي اوقات فراغت است اما بايد به رويکردهاي ديگري مانند اقتصادي، اجتماعي جنسيتي و مشارکتي نيز پرداخت
ايماني: افزون بر اين بايد برنامه مشخصي براي رشد نوجوان و جوانان داشته باشيم و با توجه به سن آنها برايشان برنامه تعريف کنيم.

آقاي نوري بحث رويکرد آسيب شناختي در اوقات فراغت را مطرح کرد. يکي از مشکلات امروزي والدين استفاده بي رويه نوجوانان از فضاي مجازي است. چگونه مي توان ازاين فضا براي غني کردن اوقات فراغت جوانان بهره برد؟
ايماني: براي آموزش مجازي بايد از فضاي مجازي استفاده کرد. اکنون گروه هاي مختلفي ميان نوجوانان و جوانان در فضاي مجازي تشکيل شده است. آموزش و پرورش نيز مي تواند معلمان را در اين گروه ها داشته باشد و از طرف معلمان براي دانش آموزان پيام فرستاده شود و آنها پاسخ دهند.

بنياد بازي هاي يارانه اي نيز بايد بازي هاي توليدي اي معرفي کند که بومي باشد تا نوجوانان آسيب نبينند. علاوه بر اين در کلاس درس نيز نبايد فقط از تخته ماژيک يا گچ استفاده کرد، بلکه مي توان از فناوري و فضاي مجازي نيز بهره برد و هرچه بيشتر، اين فضا را در خدمت تعليم و تربيت درآورد. براي رسيدن به اين هدف بايد کلاس هايي براي دانش آموزان در نظر گرفت تا بتوانند از فضاي مجازي استفاده بهتري کنند. در اين کلاس ها بايد امکانات خوب فضاي مجازي را به نوجوانان و جوانان معرفي کنيم.
علي اکبرزاده: برخي والدين مي گويند بچه ها در اين حوزه از ما جلوتر هستند، اما بايد گفت والدين عقب مانده اند. در سيستم تربيتي بايد اين موضوع درست تعريف شود و در خدمت آموزش قرار گيرد. در برهه اي از زمان ما اين موضوع را پس زديم و تصور کرديم فضاي مجازي مي خواهد فرهنگ را خراب کند. در واقع ما درست عمل نکرديم. اکنون دير نشده و مي توان مساله را بدرستي مديريت کرد. براي نمونه، وزارت آموزش و پرورش تفاهم نامه اي با وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات دارد با اين هدف که بتوان از اين فضا استفاده بهتري کرد.

باتوجه به چهار فصل بودن کشور مي توان از گردشگري داخلي نيز براي غني کردن اوقات فراغت جوانان و نوجوانان بهره گرفت، زيرا به اين شکل مي توان آنها را با فرهنگ کشور آشنا کرد و مانع فراموش شدن بسياري از هنرهاي بومي کشور شد.
علي اکبرزاده: مکان هاي ديدني زيادي در کشور ما وجود دارد که نوجوانان در تابستان ها مي توانند به آنجاها سفر کنند و کشور خود را بهتر بشناسند. اکنون خيلي از هنرهاي بومي کشور در حال از بين رفتن هستند. بهترين فرصت براي احياي آنها استفاده از اوقات فراغت است. در کنار پرداخت به فناوري بايد به سنت نيز بپردازيم، زيرا اگر از سنت غفلت کنيم ضربه جبران ناپذيري خواهيم خورد.
ايماني: شايد اين سفرها هزينه بر باشد، اما مي توان با استفاده از فضاي مجازي مقدمات سفر مجازي را براي نوجوانان و جوانان فراهم کرد.
نوري: در بخش جوانان وزارت ورزش و جوانان برنامه اي داريم تا جوانان با فرهنگ بومي خود بيشتر آشنا شوند.
ايماني: يکي ديگر از مشکلات کشور در زمينه اوقات فراغت اين است که وقتي دولت تغيير مي کند، تمامي مديران نيز عوض مي شوند، اما از تجربه مديران سابق نيز بايد استفاده کرد. براي مديريت اوقات فراغت به متولي مشخص نياز داريم البته اين متولي نبايد نهاد جديدي باشد بلکه بايد وزارتخانه هايي مانند آموزش و پرورش، علوم و ارشاد و ورزش و جوانان اين مسئوليت را به عهده بگيرند.

قبل از انتخاب متولي بايد ديد آيا براي مديران و تصميم گيران همه زوايا و مشکلات اين حوزه مشخص شده است يا نه؟
علي اکبرزاده: پيش از هر کاري بايد کارپژوهشي کرد. بايد تاکيد کرد در حوزه اوقات فراغت کار پژوهشي کمي انجام شده است. در اين ميان بومي سازي کردن طرح ها نيز بسيار مهم است. براي اين که در آينده بتوانيم مسائل اين حوزه را برطرف کنيم بايد کارهاي پژوهشي تعريف کنيمدر واقع بخشي که متولي اوقات فراغت مي شود بايد به پژوهش نيز بپردازد. مساله ديگر، توزيع مناسب امکانات و فضاهاي آموزشي است، زيرا استان هاي متنوعي داريم. در پژوهش هايي که انجام مي شود بايد نياز مناطق و استان ها شناسايي شود و متناسب با آنها عمل کنيم. برنامه اي که در تهران اجرا مي شود حتما در استان هاي ديگر متفاوت است.
ايماني: بايد شيوه مديريت اوقات فراغت جوانان را در ديگر کشورها بررسي کرد و از هر کدام که با فرهنگ ما همخواني دارد، استفاده کنيم. از جوانان نيز بايد پرسيد به چه چيزي نياز دارند. در بحث سالم سازي اوقات فراغت نيز مي توان از تجربه ديگر کشورها استفاده کرد،زيرا ما تنها کشوري نيستم که از فضاي مجازي آسيب مي بينيم. نکته مهم ديگر اين است که جوانان را نيز در اين حوزه بايد مشارکت داد و بخشي از فعاليت ها را به آنها واگذار کرد. براي حل شدن مشکلات اين حوزه مسئولان بايد اوقات فراغت را جدي تري بگيرند نه اين که در اوقات فراغت خود به آن بپردازند.
نوري: اوقات فراغت بايد در کانون توجه دولت، خانواده و جوانان قرار بگيرد. در واقع اگر بخواهيم کشور توسعه و نشاط پيدا کند بايد به اوقات فراغت توجه بيشتري کنيم. اين مساله نيز محقق نمي شود مگر اين که در اين حوزه ها فعال تر عمل کنيم. نکته ديگري که بايد به آن توجه کنيم فراهم آوردن شرايط مناسب براي تقاضا محور شدن اوقات فراغت جوانان است. پرتال جامع اوقات فراغت آماده خواهد شد تا امکانات و محتواهاي توليد شده روي آن قرار گيرد و پرداختن به اوقات فراغت تخصصي تر دنبال شود. مشکل ديگري که در اين حوزه وجود دارد تفاوت نگاه والدين و مسئولان به جوانان است. بالابردن سطح آگاهي عمومي مي تواند اين مشکل را حل کند. دولتمردان نيز بايد در کنار نهادهاي علمي قرار گيرند تا اطلاعات شان به روز باشد تا بتوانند تصميم هاي بهتري بگيرند.