جای‌خالی «سلامت اجتماعی» در برنامه ششم

چه اتفاقی افتاده که این روزها سبک زندگی خانواده های ایرانی مورد توجه کارشناسان اجتماعی قرار گرفته است؟

در کشورمان نشانه هایی نسبت به فاصله سبک زندگی کنونی برخی خانواده ها با سبک زندگی مناسب و مورد قبول وجود دارد. از این منظر موضوع مورد بحث و بررسی است.

کدام آسیب نگران کننده تر است؟

موارد زیادی وجود دارد که می توان به آنها اشاره کرد. برای نمونه پرونده های زیاد قضایی در کشورمان نشانه خوبی نیست. براساس گفته های رئیس قوه قضاییه در کشورمان حدود 15 میلیون پرونده قضایی تشکیل شده، اما هند با بیش از یک میلیارد جمعیت حدود یک میلیون و 200 هزار پرونده قضایی دارد.

شرایط خانواده ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

این حوزه نیز نگران کننده است، چون باید نسبت به ورود آسیب های اجتماعی به درون خانواده هشدار داد، زیرا وقتی آسیب وارد خانواده می شود، مزمن شده و حل مشکلات در آینده را نیز مشکل تر خواهد کرد.

این روزها گرایش به کدام آسیب ها بیشتر شده است؟

آسیب هایی که شادی آنی بیشتری دارند؛ گرایش به مواد مخدر صنعتی، مشروبات الکلی و روابط خارج از چارچوب در دنیای واقعی و مجازی وجود دارد که نشان می دهد برای جبران کمبود شادی و نشاط سراغ این موارد می روند.

درباره افزایش زنان سرپرست خانوار نیز مدتی است بیشتر می شنویم.

براساس تحلیل حوزه اجتماعی، در سال 75 کمتر از یک میلیون و200 هزار زن سرپرست خانوار داشتیم و سال 85 این آمار به بیش از یک میلیون و600 هزار نفر رسید و در آخرین سرشماری یعنی سال 90 تعداد زنان سرپرست خانوار در کشور به دو میلیون و 500 هزار نفر رسید . البته منظور این نیست که زن سرپرست خانوار آسیب دیده اجتماعی است، اما دختران و زنانی که به تنهایی زندگی می کنند در مقایسه با افرادی که تحت حمایت خانواده هستند، آسیب پذیر ترند.

  نگراني در حوزه مواد مخدر نیز  جدي است.

بله، آمار رسمی اعلام شده نشان می دهد دو میلیون و 300 هزار نفر به شکل مستقیم درگیر این مساله هستند که شامل معتادان دائمی و تفننی می شوند، ولی به نظر می رسد ما آمار دقیقی از افراد درگیر در حوزه مواد مخدر نداریم.

دغدغه ها نسبت به فضای مجازی را چقدر جدی می بینید؟

در این حوزه آمار مشخصی نداریم، اما آثار فضای مجازی را بر سلامت اجتماع می توان مشاهده کرد. هرچند فضای مجازی یک فرصت است، اما چون سواد استفاده از آن را نداریم، این فرصت تبدیل به تهدید می شود.

سکونتگاه های غیررسمی را نیز در این میان نمی توان نادیده گرفت.

براساس آمار شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهر، از حدود 97 شهری که بررسی شد، بیش از 950 هزار سکونتگاه غیر رسمی که جمعیتی حدود 10 تا 11 میلیون نفر را در خود جای داده اند، در کشور وجود دارد، اما نمی توان به تمام این افراد برچسب آسیب دیده اجتماعی زد. البته تاثیر محیط را بر گسترش آسیب های اجتماعی نمی توان نادیده گرفت.

آسیب های اجتماعی در حوزه بیماری ای مثل ایدز چقدر جدی است؟

آمار حدود 29 هزار مبتلا را نشان می دهد، اما این را می توان در ضریب حداقلی 4 ضرب کرد، علاوه بر این ما نگران این هستیم که روند ابتلای افراد به این ویروس به سمت روابط جنسی محافظت نشده تغییر مسیر دهد.

 بر چه اساسی این مساله را عنوان می کنید؟

سال های 65 تا 93 حدود 14 درصد به دلیل روابط جنسی محافظت نشده و حدود 68 درصد از طریق سرنگ آلوده مبتلا شدند، اما در افرادی که طی یک سال آخر شناسایی شده اند، سهم روابط جنسی محافظت نشده به 38درصد می رسد، یعنی فقط در یک سال پایانی این آمار حدود 5/2 برابر رشد کرده است. بنابراین باید نگران بود.

با توجه به آسیب هایی که مرور کردیم، سلامت اجتماعی کشور را در آینده چگونه پیش بینی می کنید؟

اینها نشان می دهد به سختی می توان به آنچه برای ایران 1404 در سند چشم انداز درنظر گرفته شده است، رسید .

برخی کارشناسان براین باورند که چنین شرایطی طبیعی است، چون ما در حال طی کردن مسیر توسعه هستیم.

طبیعی قلمداد کردن این پدیده ها یعنی دست روی دست گذاشتن و بدون شک گسترش آسیب های اجتماعی پیام مشخص دارد و آن چیزی جز تهدید امنیت اجتماعی و روانی کشور نیست. ما دراین حوزه زیاد کار کرده ایم، اما موفق نبوده ایم. در غیر این صورت شرایط کنونی آسیب های اجتماعی در کشور این گونه نبود.

برنامه های اجرا شده در حوزه آسیب های اجتماعی را چطور ارزیابی می کنید؟

این برنامه ها فراگیر و جامع نبوده و از کفایت، پایداری و استمرار نیز برخوردار نبوده اند. در واقع به موقع، تخصصی و در دسترس بودن، سه مولفه مداخلات مناسب است که برای کمک به آسیب دیدگان اجتماعی باید در نظر داشت، اما مداخلات انجام شده این ویژگی ها را ندارد.

شما جدی ترین مشکل را در حوزه مقابله با آسیب های اجتماعی چه می دانید؟

مشکل اصلی ما این است که سیاست اجتماعی مشخصی در حوزه آسیب های اجتماعی نداریم، زیرا یک روز برای ایجاد گشت ارشاد تصمیم می گیریم و روز دیگر بر لزوم ایجاد اورژانس اجتماعی پافشاری می کنیم . به همین دلیل بالاخره نمی دانیم برخورد ما با حوزه آسیب های اجتماعی در کشور باید چگونه باشد. درواقع نقشه راه تعریف شده نیست. دو برنامه از سند چشم انداز ایران1404 نوشته ایم، به این شکل که فصل هشت برنامه چهارم توسعه مربوط به حوزه اجتماعی و ماده 97 آن به طور خاص در حوزه آسیب های اجتماعی بود، اما وقت اجرا دچار مشکل شد.

برنامه پنجم چه؟

در این برنامه در حوزه اجتماعی، تمهیدات لازم برای آسیب های اجتماعی مورد توجه قرار نگرفته بود.

سیاست های ابلاغی برنامه ششم را چگونه دیدید؟

ابتدا که پیش نویس برنامه آماده شد، وضع اجتماعی آن مناسب بود ، اما در نهایت زمانی که ابلاغ شد، تقریبا یکی از ضعیف ترین بخش های سیاست های ابلاغی بخش اجتماعی است.

شاید مخالفان نظر شما بگویند اسناد و قوانین دیگری در حوزه اجتماعی وجود دارد که با استفاده از آن می توان به مسائل اجتماعی پرداخت.

خوشبین هستیم که این اتفاق بیفتد، اما انتظار داریم در برنامه ششم نسبت به آسیب های اجتماعی دست کم نگاه امنیتی، سیاسی و قضایی نداشته باشیم، چون ما بارها و بارها بگیر و ببند را در حوزه آسیب دیدگان تجربه کرده ایم، اما شرایط بهتر نشده است. این گواهی است بر این مهم که مدیریت هوشمندی درحوزه اجتماعی نداریم.

به نظرتان دلیل اصلی این که دولت ها به حوزه آسیب های اجتماعی نمی پردازند، چیست؟

حوزه آسیب های اجتماعی به قول معروف قشنگ نیست، دولت ها همیشه سعی کرده اند از پرداختن به آن فرار کنند. در این میان اگر برخی به این مساله بپردازند جناح مقابل عمل آنها را به عنوان حربه ای برای مبارزه به کار می گیرد.

با توجه به شرایط اجتماعی کشورمان اولویت ها در برنامه ششم باید به چه نحوی در نظر گرفته شود؟

باید در برنامه ششم سرفصلی به نام سلامت اجتماعی داشته باشیم ؛ نکته ای که در برنامه های توسعه ای و بودجه بندی سالانه پیش بینی نمی شود.

در سرفصل سلامت اجتماعی چه نکاتی باید گنجانده شود؟

می توان نگاه های متعددی داشت. برای نمونه باید هر سال وضع اجتماعی کشور را رصد کنیم، در واقع تاکنون شاخص سلامت اجتماعی در کشورمان سنجیده نشده یا روسای جمهور هنگام ارائه گزارش به مسائل اجتماعی نپرداخته اند، بنابراین تا امروز نگاه واقع بینانه نسبت به مسائل اجتماعی نداشته ایم و برنامه ششم می تواند این نکات را در بر بگیرد.

این درحالی است که برنامه ای نیز برای تحلیل وضع اجتماعی کشور باید داشته باشیم. تحلیل وضع اجتماعی به ویژه آسیب های اجتماعی به شکل ملی و در مقایسه با منطقه و جهان مهم است، اما در کنار آن پیشگیری نیز باید در کشور فراگیر شود . علاوه براین باید جایگاه سازمان های مردم نیز دراین حوزه مشخص شود، چون بیشتر آنها در حوزه درمان اعتیاد درگیر هستند و در بخش پیشگیری حضور ندارند. قضا زدایی نیز باید جدی گرفته شود و از منابع اجتماعی دراین خصوص بهره بگیریم .محلات ناکارآمد شهری نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

مهدی آیینی