گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود
بارش‌ها در کشورمان به هدر می‌رود؛ این واقعیت تلخی است ریشه‌های آن را باید در بی‌توجهی به مدیریت جامع حوضه آبخیز جست‌وجو کرد. این درحالی است که حدود ۱۲۵ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت فرسایش آبی قرار دارد و نگران کننده‌تر اینکه حدود ۵۵ میلیون نفر از جمعیت کشور در مناطق تحت تاثیر سیل زندگی می‌کنند.
بارش‌های پاییزی امسال شروع شده است و براساس گزارش‌های سازمان هواشناسی امسال بارش‌ها در برخی مناطق کشور بیش از حد نرمال خواهد بود. با این حال به نظر می‌رسد که نمی‌توان از این بارش‌ها برای بهبود منابع آب کشور آن طور که باید استفاده کرد، زیرا بی‌توجهی به مدیریت جامع حوضه آبخیز سبب شده است که بخش قابل توجهی از بارش‌های کشور هدر برود یا به سیلاب بدل شود و خسارات جانی و مالی زیادی را به کشور تحمیل کند.
چنانچه سرنخ آسیب‌هایی را که سیلاب به کشور تحمیل می‌کند، دنبال کنید به این نتیجه می‌رسید که در کشورمان به مدیریت جامع حوضه آبخیز توجهی نمی‌شود و یا عملیات‌های آبخیزداری به شکلی استاندارد اجرایی نمی‌شود و مانند سدسازی‌های بی‌رویه و غیر اصولی سبب نامناسب‌تر شدن منابع آبی کشور می‌شود.
هوشنگ جزی، مدیر کل پیشین دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که آیا امسال می‌توان از بارش‌های مناسبی که پیش‌بینی شده است، استفاده بهتری کرد؟ به ما می‌گوید: با توجه به اینکه به نسبت سال‌های گذشته کار بیشتری در کشور انجام نشده است، نمی‌توان ادعا کرد که برای مهار روان‌آب‌ها آمادگی بیشتری پیدا کرده‌ایم.
آن طور که او توضیح می‌دهد در بسیاری از مناطق کشور امکان عملیات آبخیزداری وجود دارد. اما برای این مهم اقدامی انجام نشده است.
این درحالی است که هزینه‌های اجرای عملیات‌های آبخیزداری نیز نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است و نبود اعتبار بیش از گذشته مدیریت منابع آب کشور را با مشکل رو به رو کرده است.
مدیر کل پیشین دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره اینکه برخی کارشناسان ادعا می‌کنند که عملیات‌های آبخیزداری در کشورمان به درستی اجرا نمی‌شود نیز می‌گوید: به طور کلی فقط عملیات سازه‌ای و اجرایی نمی‌تواند سبب کنترل روان آب و سیلاب‌ها شود، زیرا آبخیزداری به معنای مدیریت جامع حوضه آبخیز است و این مهم در کنار منابع مالی به اقدامات دیگری نیز نیاز دارد. برای نمونه باید از ظرفیت جوامع محلی و بخش خصوصی نیز بدرستی استفاده کرد.
به گفته او مدیریت جامع حوضه آبخیز در گرو اقدامات نرم افزاری، استفاده از ظرفیت جوامع محلی و بخش خصوصی نیز هست زیرا باید از پروژه‌های آبخیزداری به شکل مناسبی نگهداری شود.
جزی ادامه می‌دهد: در واقع نباید فقط اعتبارات لازم را برای ساخت سازه‌های آبخیزداری هزینه کنیم. باید به تمام ابعاد آبخیزداری توجه کرد و مانع تغییر کاربری اراضی نیز شد. برای نمونه اگر در بالا دست حوضه آبخیزداری عملیات معدنکاوی انجام شود سبب پر شدن سازه‌های آبخیزداری می‌شود.
فرسایش آبی در ۱۲۵ میلیون هکتار از اراضی کشور
در این بین کارشناسان تاکید می‌کنند که بخش قابل توجهی از اراضی کشور تحت فرسایش آبی قرار دارد و جمعیت قابل توجهی در این مناطق ساکن هستند.
مدیر کل پیشین دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که چه میزان از اراضی کشور به عملیات آبخیزداری نیاز دارد؟ به ما می‌گوید: حدود ۱۲۵ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت فرسایش آبی قرار دارد و حدود دو سوم از این مقدار تحت خطر سیلاب نیز قرار دارد.
آن طور که او توضیح می‌دهد خاک مناطقی که تحت فرسایش آبی قرار دارد با بارش باران شسته و در پشت سدهای کشور جمع می‌شود.
نگران کننده‌تر اینکه جمعیت قابل توجهی از جمعیت کشور در مناطقی ساکن هستند که تحت فرسایش آبی قرار دارد. مدیر کل پیشین دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در این باره عنوان می‌کند: حدود ۵۵ میلیون نفر از جمعیت کشور ما در مناطق تحت تاثیر سیل زندگی می‌کنند و بیشتر این مناطق شرایطی بحرانی دارد.
جزی در پاسخ به این پرسش که در چه میزان از ۱۲۵ میلیون هکتار اراضی کشور که تحت فرسایش آبی قرار دارد، عملیات آبخیزداری انجام نشده است؟ می‌گوید: تقریبا در دو سوم از این اراضی کاری انجام نشده است.
کاهش ۷۰ درصدی خسارت سیلاب
مدیریت جامع حوضه آبخیز در کنار بهبود شرایط منابع آب کشور خسارات ناشی از سیلاب و تبخیر آب را نیز کاهش می‌دهد.
مدیر کل پیشین دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در پاسخ به این پرسش که با اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری استاندارد چه میزان منابع آب حفظ می‌شود؟ عنوان می‌کند: بررسی‌ها نشان می‌دهد با اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری به طور میانگین حدود ۷۰۰ متر مکعب در هکتار آب قابلیت نفوذ پیدا می‌کند و به این شکل سیلاب نیز کنترل می‌شود و میزان تبخیر آب نیز کاهش می‌یابد.
مدیر کل پیشین دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره اینکه عملیات آبخیزداری چقدر خطر سیلاب را کاهش می‌دهد؟ می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد که عملیات آبخیزداری سبب کاهش ۷۰ درصدی خسارات در سیلاب‌های شدید می‌شود.
آن طور که او توضیح می‌دهد با مدیریت جامع حوضه آبخیز می‌توان فرسایش را نیز کنترل کرد.
جزی ادامه می‌دهد: با اجرای هر هکتار عملیات آبخیزداری فرسایش نیز حدود ۹ تن در هکتار در سال کاهش پیدا می‌کند. این درحالی است که میانگین فرسایش کشور در ما حدود ۱۵٫۴ تن در هکتار در سال است. به عبارت دیگری هر سال حدود ۳۵۰ میلیون مترمکعب خاک وارد سدهای کشور می‌شود.
به گفته جزی به طور میانگین هر سال ۱٫۸ برابر مخزن سد کرج خاک وارد سدهای کشور می‌شود ما مخازن سدهای خود را از دست می‌دهیم.
به این ترتیب باید تاکید کرد که بی‌توجهی به مدیریت جامع حوضه آبخیز در کشور هر سال هزینه‌های جانی و مالی زیادی به کشور تحمیل می‌کند. این درحالی است که شرایط منابع آب کشور نیز مناسب نیست و کشور سال‌هاست که با انباشت خشکسالی رو به رو است.
مهدی آیینی
