گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود
اخذ سیاست ممنوعیت ورود عموم به حریم سدها و نصب تابلوهای هشداردهنده «ورود ممنوع» و«شنا اکیدا ممنوع» نتوانست وقوع حوادث در مخزن این سازه‌های آبی را کاهش دهد. هرساله چند ده نفر در مخزن سدها به‌دلیل نبود توجه به این تابلوها جان خود را از دست می‌دهند. این گروه به دلیل نبود ایمنی و امکانات کافی دچار حادثه می‌شوند، اما حالا وزارت نیرو به عنوان متولی مدیریت سدهای کشور تصمیم گرفته است تا در سدهای کشور را به روی همگان باز کند. این وزارتخانه تصمیم دارد تا گردشگری مخزن سدها را در ایران توسعه دهد. شاید این سیاست به دلیل تامین شرایط ایمنی بیشتر، بتواند تلفات ناشی از ورود غیرمجاز به مخزن سدها را هم کاهش دهد. برنامه توسعه گردشگری در مخزن سدها هنوز در ابتدای راه است و قرارداد اجرایی برای آن بسته نشده است. مجید سیاری، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران به عنوان مسؤول مستقیم اجرای این برنامه در گفت‌وگو با «جام‌جم» به تشریح سیاست‌های وزارت نیرو در این رابطه پرداخت.
هدف شما از اجرای طرح گردشگری در سدهای کشور چیست؟
سدها چشم‌انداز مناسبی را ایجاد می‌کنند که در بسیاری از موارد منافع حاصل از این چشم‌اندازها به بیت‌المال برنمی‌گردد و ممکن است افراد سودجو و دلال اجازه ندهند مردم محلی سود ببرند. در تمام پروژه‌های وزارت نیرو هدف و تلاشمان این است که جوامع محلی در وهله اول از مزایای آن پروژه منتفع شوند؛ زیرا هر سازه‌ای که در طبیعت می‌سازیم یکسری آثار مثبت و منفی دارد. مردمی که آثار منفی این سازه را متحمل می‌شوند؛ در وهله اول جامعه محلی هستند، زیرا باید از محل استقرار خود جابه‌جا شوند. یک سد منافعی نظیر ایجاد چشم‌انداز، امکان پرورش ماهی، تولید برق و… هم دارد. در دیگر نقاط جهان از این قضیه خیلی خوب استفاده می‌کنند. با ایجاد یک سد یک امکان جدید گردشگری برای مردم ایجاد می‌شود. ممکن است یک سد در مناطق توسعه‌نیافته ایجاد شده باشد و همین سازه، امکان جدید برای گردشگری به حساب آید. از سوی دیگر اگر مردم به سدها وارد شوند و این سازه‌ها را ببینند، می‌توانند بفهمند آب چطور تامین و تولید می‌شود و این مساله افزایش آگاهی‌های عمومی را در پی دارد. توسعه گردشگری سدها از نظر درآمدزایی هم می‌تواند مفید باشد و نمونه‌های متعددی در دنیا وجود دارد. اگر جست‌وجوی کوچکی در این رابطه انجام دهید، می‌بینید که خیلی پروژه‌های آبی در دیگر کشورهای جهان ورودی‌های بالا دارند. روی سدها نوشته‌ایم که «ورود اکیدا ممنوع»، اعتقاد دارم و به اعضای کارگروه گردشگری سدها اعلام کردم که باید روی سدها تابلو بزنیم «ورود اکیدا آزاد»، تا مردم از این سازه‌ها بازدید کنند.
در صحبت‌های خود اشاره کردید بخش خصوصی از سدها سوءاستفاده می‌کند. بیشتر توضیح می‌دهید.
ما سد طالقان را ساختیم. زمین‌های اطراف سد ارزش اقتصادی چندانی نداشت. عده‌ای این زمین‌ها را خریدند و ویلاسازی کردند و قیمت زمین چند برابر شد. این ارزش افزوده زمین از دریاچه‌ای آمد که ما با پول بیت‌المال ساخته بودیم. این منافع باید به چه کسی باز گردد؟ باید به بیت‌المال برگردد.
چطور می‌توان منافع ناشی از ایجاد یک سد را به بیت‌المال بازگرداند؟ همه زمین‌های اطراف مخازن سدها را که نمی‌توانید بخرید؟
ما نمی‌توانیم بخریم، اما می‌توانیم هماهنگی کرده و کاربری‌های مشخصی برای این زمین‌ها تعریف کنیم. قبلا این زمین‌ها کاربری مسکونی نداشته است، حالا چرا اجازه تغییر کاربری داده شد؟ این مساله از دست وزارت نیرو خارج است. مسائل خاص خودش را دارد. اما می‌شود به سیاستگذار بحث‌هایی را مطرح کرد و تغییراتی در آن ایجاد کرد. در یکی از پروژه‌های خراسان شمالی، با توجه به تجربه‌ای که داشتیم آب منطقه‌ای در بحث گردشگری مشارکت کرد. بحث اصلی ما گردشگری در محدوده اراضی و تاسیسات منابع آبی است که در اختیار وزارت نیرو است. برای تحقق این هدف سدها را تقسیم‌بندی کردیم. در سدهای آب شرب با توجه به شرایطی که از لحاظ آلودگی ناخواسته و مخاطرات ناشی از پدافند غیرعامل دارد، بررسی کردیم که آیا می‌توانیم به هر کسی اجازه ورود بدهیم؟ پس از تقسیم‌بندی سدها با هماهنگی دفاتر تخصصی که متولی این‌کار هستند، فعالیت‌هایی که می‌شود کنار سدها انجام داد را احصا کردیم. مثلا در یک سد فقط می‌توان تور علمی برد یا پیاده‌روی کرد یا این‌که آلاچیقی برای اقامت غیرشبانه ایجاد کرد. شاید هم ورزش‌های آبی و غیرآبی انجام داد. با استخراج این فعالیت‌ها توانستیم بگوییم چه فعالیتی متناسب با چه نوع بهره‌برداری است. البته اصل و اساس برنامه‌ریزی ما این است که هدف اصلی سد که تامین آب است، تحت تاثیر گردشگری قرار نگیرد.برای این منظور کمیته‌ای متشکل از قسمت‌های مختلف شامل دفاتر حراست فیزیکی، کیفی، مهندسی رودخانه، حقوقی، خصوصی‌سازی و… را درگیر کردیم تا دستورالعمل گردشگری برای سدها نوشته شود. البته ما متولی گردشگری نیستیم و سازمان میراث فرهنگی متولی این فعالیت است.
سازمان میراث فرهنگی در کارگروه شما حضور دارد؟
طی یک تفاهم‌نامه با سازمان میراث فرهنگی، هماهنگی لازم در این رابطه انجام شد. براساس این تفاهم‌نامه سازمان متولی گردشگری باید صلاحیت افرادی که مایل به فعالیت در زمینه گردشگری سد هستند را احراز کند. بنابراین متقاضیان باید براساس دستورالعمل‌هایی که ما تهیه کرده‌ایم برای دریافت مجوزهای لازم به سازمان‌های ذی‌ربط مراجعه کنند. ما هم می‌توانیم طرح‌هایی را که خود تهیه کرده‌ایم به فراخوان عمومی بگذاریم و از طریق مناقصه واگذار کنیم و هم می‌توانیم طرح‌های افراد را بررسی کنیم. به منظور تمرکززدایی به آب منطقه‌ای‌ها هم اختیار داده‌ایم که بر حسب نوع فعالیت سدها، واگذاری‌ها را انجام دهند. البته برای انجام گردشگری در سدها نیاز به مجوزهای زیست‌محیطی هم هست.
طرح‌های شما به قرارداد منتهی شده است؟
هنوز منتهی به قرارداد نشده است، اما پیشنهاد زیاد داریم. بخش خصوصی خیلی با ادبیات ما آشنا نیست و ما خودمان هنوز به جمع‌بندی و نتیجه ملموس نرسیده‌ایم. در بخش حقوقی اختلاف نظر بین کارشناسان مختلف وجود دارد. براساس قوانین، تاسیسات دولتی را نمی‌توان بیشتر از یک‌سال اجاره داد. البته نگاه قانونگذار در زمان وضع این قانون به یک سالن ورزشی، خانه سازمانی و… بوده است. اما اگر کسی بخواهد سرمایه‌گذاری برای گردشگری کند، اجرای طرحش حداقل دو سال طول می‌کشد و این قانون مانعی برای ورود سرمایه‌گذار است. سرمایه اصولا محتاط است و جذب جایی می‌شود که سودش تضمین شده باشد و تهدیدی برای آن نباشد. ما تلاش کردیم از طریق قراردادها طرح‌های گردشگری را به بخش خصوصی واگذار کنیم. پتانسیل بسیار خوبی در این بخش است و بحث گردشگری فقط محدود به سدها نیست.
حریم رودخانه‌ها با رعایت مسائل بهره‌برداری و کمی و کیفی هم دارای چنین پتانسیلی است. سازه‌های آبی تاریخی ما نظیر بند بهمن یا سدهای قدیمی موجود در چرخه بهره‌برداری هم پتانسیل خوبی برای گردشگری دارد.
چه تعداد سد شرایط اجرای طرح گردشگری را دارد؟
براساس دستورالعملی که تهیه شده است، امکان گردشگری در تمام سدهای کشور وجود دارد.
پس همه سدها می‌توانند خدمات گردشگری ارائه کنند؟
به طور بالقوه تمام سدهای ما می‌توانند براساس دستورالعمل، خدمات ارائه کنند. سطح فعالیت در سدها تغییر می‌کند. مثلا اگر سدی تامین‌کننده آب کشاورزی باشد ممکن است اجازه احداث یک هتل هم بدهیم تا با مجوز از مراجع ذی‌ربط اقدام به ساخت هتل شود.
حضور مردم در محدوده سد یکسری مخاطره دارد. هرساله شاهد غرق شدن برخی از شهروندان در مخزن سدها هستیم. برای این مخاطرات چه برنامه‌هایی دارید؟
اینها را هم در دستور کار داریم. با توجه به تهدیدهایی که در زمان بهره‌برداری وجود دارد، برنامه‌ریزی لازم انجام شده است. یا ما تجهیزات خود را تغییر خواهیم داد یا این‌که تمهیدی اندیشیده می‌شود که رعایت ایمنی شود. ما می‌خواهیم امکان جدید ایجاد کنیم. قرار نیست برویم یک فضایی باز کنیم. که مشکلاتی برای بهره‌برداری و سلامت مردم ایجاد شود.
انعطاف در دستورالعمل‌های« گردشگری سد»
برای انجام ورزش‌های آبی در مخزن سدها باید سیستم موتوری که به این منظور اختصاص می‌یابد، حتما برقی باشد. هدف از این تصمیم کاهش آلایندگی مربوط به این نوع گردشگری است. در فرآیند اجرای این طرح گردشگری ممکن است فردی بگوید که موتوری با سوخت فسیلی در اختیار دارد که آلایندگی ندارد، اما در دستورالعمل‌های تهیه شده تصمیم گرفتیم به نحوی عمل کنیم که این مسائل به صورت ریشه‌ای حل شود. اگر قرار است در مخزن یک سد فعالیت ورزش آبی با نیروی موتوری انجام شود، این موتور حتما باید برقی باشد. ممکن است در یک سدی که تامین کننده آب شرب است، حتی اجازه ندهیم که قایق پدالی هم بگذارند. بنابراین در مناطق مختلف طبق ضوابطی که ما در دستورالعمل‌های خود داریم، باید رفتار شود. معیارها را طوری در نظر گرفته‌ایم که برای بخش خصوصی انگیزه ایجاد کرده و جذاب باشد؛ ضمن آن‌که بحث بهره‌برداری از سد توسط وزارت نیرو و هدف اصلی ما که تامین آب است، دچار مشکل نشود. البته دستورالعمل‌های تهیه شده در وزارت نیرو قابلیت اصلاح خواهد داشت. اگر در جایی مشکل وجود داشت با پیشنهاد آب منطقه‌ای‌های سراسر کشور، این دستورالعمل‌ها به فراخور شرایط اصلاح خواهد شد. گرچه می‌دانیم که نمی‌توان نظر همه را تامین کرد، اما از اسفند سال گذشته دستورالعمل گردشگری سدها را ابلاغ کرده‌ایم و قرارداد نمونه هم برای این منظور تهیه شده است.
لیلا مرگن
