گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

غذا دهی دستی و نبود مدیریت پسماند پای روباه‌ها را به تهران باز کرد

روباه‌هایی که دیگر از انسان نمی‌ترسند و در قلب مراکز جمعیتی تهران شلوغ و بزرگ هم ظاهر می‌شوند. افزایش مشاهده روباه این ذهنیت را در مردم ایجاد کرده که جمعیت این گونه زیاد شده است. رئیس اداره محیط‌زیست استان تهران داستان افزایش جمعیت روباه‌ها را تکذیب می‌کند و می‌گوید: حضور این گونه در شهر به خاطر جذابیت‌های سطح شهر نظیر پسماندهاست. مدیرکل دفتر بهداشت و مبارزه با بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی حذف بیش از حد سگ‌های بی‌صاحب را عامل افزایش ورود روباه به پایتخت می‌داند اما برخی کارشناسان می‌گویند نبود ساز و کار برای کنترل غذادهی دستی به حیوانات همراه دیگر عوامل نظیر نبود مدیریت پسماند، حضور روباه در کلانشهر تهران را پررنگ‌تر کرده است. برخی کارشناسان نیز بر این باورند که چون روباه می‌تواند ناقل هاری به انسان باشد، در آینده با سونامی هاری مواجه خواهیم بود. اما مسؤولان سازمان حفاظت محیط‌زیست نه‌تنها معتقدند که هیچ گزارشی در جهان درباره خطرناک بودن روباه برای انسان منتشر نشده است بلکه تاکید می‌کنند که روباه‌های تهران در معرض انواع خطرات نظیر تصادفات قرار دارند.

چندی است که حضور روباه، این عضو خانواده سگ‌ها، در میدان شلوغی نظیر انقلاب هم گزارش شده است. تلفن‌های آتش‌نشانی بیشتر از گذشته برای زنده‌گیری روباه‌ها زنگ می‌خورد و بخشی از جامعه درگیر این حضور این سگ‌سان کوچک در دل تهران است. کسی نمی‌داند لانه‌های این روباه‌ها کجاست و چگونه آنها از قلب پایتخت سر درآورده‌اند. مردم گاهی احساس ترس می‌کنند و گاهی هم از سر دلسوزی و این‌که تصور می‌کنند روباه راه گم کرده، به آتش‌نشانی اطلاع می‌دهند تا این حیوان را به زیستگاهش بازگرداند.

محمد‌حسین بازگیر، رئیس اداره محیط‌زیست استان تهران در گفت‌وگو با ما درباره حضور بیشتر روباه‌ها در سطح کلانشهر تهران می‌گوید: شهر تهران هنوز پیوستگی خود با زیستگاه‌های طبیعی اطراف خود مانند شمال را از دست نداده است، علاوه بر این یک‌سری مسیرها مثل رودها و رود دره‌ها، همچنین برخی فضاهای سبز بزرگ و جنگل دست‌کاشت داخل شهر مثل چیتگر، شیان، لویزان، خجیر و سرخه حصار زیستگاه‌های طبیعی روباه‌ها هستند که این حیوانات در داخل آن زندگی و به‌راحتی در داخل شهر تردد می‌کنند. در واقع این ما هستیم که همه جا را تصرف کرده‌ایم.

آن‌طور که او می‌گوید این روزها شرایط سخت‌تر شده و روباه‌ها به‌طور طبیعی برای یافتن طعمه مشکل پیدا کرده‌اند. ما هم ریخت و پاش‌های زیادی داریم که تشویق‌کننده روباه است. پسماندهای ما منبع غذایی خوبی برای روباه‌هاست. روباه بیشتر در شب فعالیت می‌کند، اما فعالیت‌های تهران شبانه‌روزی شده است. به همین دلیل روباه‌ها هم در همه ساعت‌ها، در شهر تردد می‌کنند.

به گفته بازگیر، حضور روباه در مناطق پرجمعیتی مانند میدان انقلاب هم می‌تواند به دلیل مسدودسازی مسیر تردد این‌گونه در فرودگاه مهرآباد برای مقابله با ورود روباه به باند فرودگاه باشد. این اقدام عرصه را بر روباه تنگ و این حیوان را به سمت مناطق دیگری هدایت کرده است.

‌بهمن نقیبی، مدیرکل دفتر بهداشت و مبارزه با بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی نیز در گفت‌وگو با ما درباره دلایل افزایش حضور روباه در تهران عنوان می‌کند: اگر در منطقه‌ای که تعداد سگ‌های بی‌صاحب زیاد بود، بیش از حد اتلاف انجام شود، به حیات‌وحش فرصت می‌دهیم که راحت‌تر در سطح شهر حضور یابند. زیرا دیگر سگ‌ها سد راه حیات‌وحش نخواهند شد. او هم همچون بازگیر منابع سهل‌الوصول فست‌فودی و رستورانی در پسماندها را عامل موثری برای جذب روباه‌ها می‌داند.

روباه موش نمی‌گیرد

در فضای مجازی شایعه شده محیط‌زیست به عمد روباه‌ها را در سطح شهر رها کرده است تا جمعیت موش‌های تهران کنترل شود. این شایعه نه‌تنها توسط مدیرکل محیط‌زیست شهرستان تهران رد می‌شود بلکه ایمان معماریان، دامپزشک نیز در گفت‌وگو با ما دلیل شکل‌گیری این شایعات را انجام برخی مصاحبه‌های غیر‌کارشناسی می‌داند.

به گفته او، نبود مدیریت پسماند در تهران روی جمعیت روباه‌ها اثر می‌گذارد و علاوه بر این غذا‌دهی دستی به سگ و گربه‌های بدون صاحب توسط مردم هم باعث جذب روباه‌ها می‌شود.

آن‌طور که معماریان می‌گوید روباه جزو حیات‌وحشی است که می‌تواند به حیات‌وحش شهری تبدیل شود، زیرا خیلی خوب خود را با شرایط سازگار می‌کند.

این دامپزشک در واکنش به اظهاراتی که درباره احتمال انتقال هاری توسط روباه‌ها مطرح می‌شود، مهم‌ترین مشکل در زمینه روباه‌ها و سایر حیوانات شهری را نبود مدیریت این قبیل حیوانات می‌داند. او تاکید می‌کند: ما هیچ کنترل بهداشتی روی حیات‌وحش شهری نداریم که این مساله می‌تواند مخاطره‌آفرین باشد.

معماریان ادامه می‌دهد: در کشورهای پیشرفته تغدیه دستی حیات‌وحش جریمه دارد، زیرا زمینه افزایش جمعیت حیوانات را فراهم می‌کند. در برخی ایالت‌های آمریکا برای تغذیه دستی صد دلار جریمه در نظر می‌گیرند اما قبل از در نظر گرفتن جریمه برای تغذیه دستی حیوانات، ابتدا دولت‌ها پایه‌های اصلی تغذیه حیوانات را کنترل می‌کنند یعنی با مدیریت پسماند مانع افزایش جمعیت می‌شوند. سپس اجازه نمی‌دهند تغذیه دستی توسط مردم انجام شود، به این مفهوم که با نصب تابلوهای هشدار به شهروندان اعلام می‌کنند که نباید به حیوانات به صورت دستی غذا داد. در نهایت اگر کسی به هشدارها گوش نکرد، آن فرد را جریمه می‌کنند.

به اعتقاد معماریان، متولی اصلی حیوانات شهری، شهرداری‌ها هستند، اما محیط‌زیست خود را در مسائل مربوط به حیات‌وحش شهری دخالت می‌دهد؛ مثلا اگر سگی کشته شود، محیط‌زیست شکایت می‌کند، در حالی که این مساله، جزو  وظایف محیط‌زیست نیست.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد در ارتباط با حیوانات شهری هیچ اقدامی در کشور انجام نمی‌شود و رسما در این حوزه هم رده کشورهایی نظیر هند هستیم. برای کنترل این حیوانات می‌توانیم از تجربیات کشورهای پیشرفته دنیا مثل اروپای غربی، آمریکا، استرالیا و نیوزلند استفاده کرد و روش‌های استاندارد آنها برای کنترل جمعیت حیوانات شهری را به کار بگیریم.

فرصت‌های حضور روباه در تهران

دامپزشکان بیشتر نسبت به مخاطرات حضور روباه در تهران تمرکز کرده و نسبت به آن هشدار می‌دهند، اما بازگیر، مدیر‌کل محیط‌زیست شهرستان تهران نه فقط حضور حیات‌وحش و روباه را جاذبه‌ای برای پایتخت می‌داند، بلکه از مخاطرات انسان برای روباه‌ها نیز سخن می‌گوید.

او تصادفات را یکی از مخاطرات اصلی برای روباه‌ها معرفی می‌کند، زیرا چند روز پیش یک روباه در شرق تهران تصادف کرده و به‌دلیل شدت جراحات از بین رفته است.

به گفته بازگیر، در بسیاری از نقاط دنیا تداخل بین زیستگاه جانوری و تعامل بین حیات‌وحش و زیستگاه انسانی، به عنوان یک امتیاز و ارزش و اولویت به شمار می‌رود و مورد حمایت دولت‌هاست؛ یعنی کشورها با گونه‌هایی از موجودات زنده که به زیستگاه انسان نزدیک می‌شوند و در حاشیه آن زندگی می‌کنند، با احترام برخورد کرده و حیات‌وحش را اذیت و آزار نمی‌کنند.

او تاکید می‌کند: روباه‌ها از انسان آسیب پذیرتر هستند. اگر کیفیت هوا و محیط دستخوش تغییرات تاثیرگذار در سلامت انسان شود، اولین تاثیرها روی همین موجودات نشان داده می‌شود. در واقع حیات‌وحش به نوعی پیش‌مرگ‌ انسان‌ها است. این کمترین خدمت حیات‌وحش به انسان است. از سوی دیگر، روباه در کنترل جوندگان کوچک هم اثر می‌گذارد. اما این به آن مفهوم نیست که ما در کار آنها دخالت می‌کنیم، بلکه از مردم هم می‌خواهیم که در کار روباه‌ها دخالت نکنند.

مدیر‌کل محیط‌زیست شهرستان تهران بیان می‌کند: حیات‌وحش خزانه ژنتیکی کشور است و به نوعی انفال به‌حساب می‌آید و علاوه بر خدمات زیبایی شناختی، نقش‌هایی هم در طبیعت و محیط‌زیست به‌عهده دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

 گزارش‌های اندک شمار هاری

بهمن نقیبی، مدیرکل دفتر بهداشت و مبارزه با بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی نیز درباره خطر انتقال هاری از سوی روباه به جمعیت انسانی به ما  می‌گوید: بر اساس آمارهای وزارت بهداشت سال گذشته تعداد حیوان گزیدگی ۱۸۰ هزار مورد بوده است که عدد قابل توجهی است.

او ادامه می‌دهد: البته با این تعداد قابل توجه حیوان گزیدگی، در حد کمتر از انگشتان دو دست موارد ابتلا به هاری داشته‌ایم که نشان می‌دهد سازمان دامپزشکی به وظایف خود در تحت پوشش واکسیناسیون قرار دادن جمعیت مناسب ناقلان هاری خوب عمل کرده است. وزارت بهداشت هم خدمات مناسبی به افراد حیوان گزیده ارائه کرده است.

به گفته نقیبی برای کنترل هاری در کشور در سه سطح حیات‌وحش، سگ‌های بی‌صاحب و سگ‌های گله و نگهبان باید کنترل‌های لازم انجام شود تا جمعیتی که مخزن بیماری هاری است، کاهش یابد و جمعیت انسانی در مقابل این بیماری کشنده محافظت شود.

او می‌گوید: کنترل و رصد هاری در سطح حیات‌وحش به عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست است و طبیعتا دامپزشکی هم به عنوان همکار می‌تواند با این سازمان همکاری کند.

البته نقیبی عنوان می‌کند: درباره روباه‌ها اگر با دید حیات‌وحش به آنها نگاه کنیم، هر گونه اقدام کنترلی و مبارزه و پیشگیری با بیماری‌های آن در حیطه وظایف سازمان حفاظت محیط‌زیست است، اما اگر حیوان شهری محسوب شود، شهرداری‌ها باید راه‌های کنترل بیماری‌های این‌گونه را بر مبنای مطالعاتی که وجود دارد، به مرحله اجرا بگذارند.

لیلا مرگن

 گزارشگران سبز از تبعات ‌‌ حذف و کاهش‌ جمعیت پرندگان ‌در کشور گزارش می‌دهد

با حذف درختان کهنسال ‌برخی پرندگان محل لانه‌گزینی خود را از دست می‌دهند، آنها یا خانه به دوش می‌شوند و از جنگل‌های مهاجرت می‌کنند یا ‌ نسل شان‌ منقرض می‌شود. کوچ پرندگان از آسمان ایران صرفا اقتصاد چند خانواده روستایی ساکن در شمال یا جنوب کشور را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، چراکه کارشناسان خسارت‌های میلیاردی ناشی از طغیان آفات به محصولات کشاورزی و عرصه‌های طبیعی کشور را به حذف پرندگان از طبیعت ایران نسبت می‌دهند. نبود پرندگان مصرف سموم برای کنترل جمعیت حشرات را افزایش می‌دهد و مصرف بیش از حد سم، احتمال ابتلا به سرطان و هزینه‌های درمانی را بالا می‌برد. به این ترتیب زنجیره از مسایل دست به دست هم می‌دهند تا انسان بیشتر از گذشته به مساله حفظ پرندگان توجه کند.

   گزارشگران سبز: پرندگان جزء مهمی از زنجیره حیات کره زمین هستند به همین دلیل روز جهانی پرندگان مهاجر در تقویم‌ها ثبت شده است. خشک شدن تالاب‌ها، تخریب جنگل‌ها، حذف مراتع و جایگزینی ویلاها در این اکوسیستم‌ها و سایر رفتارهایی که منجر به تخریب زیستگاه‌های پرندگان می‌شود، ایران را از لیست ورود پرندگان مهاجر حذف می‌کند. از سوی دیگر وجود فروچاله بزرگی نظیر فریدونکنار و تالاب‌های دست ساز جنوب کشور که به جولانگاه شکار غیر قانونی پرندگان مهاجر تبدیل شده است، امنیت همان اندک اکوسیستم‌های آبی کشور برای زمستان گذرانی این موجودات را از بین می‌برد و به تدریج پرندگان با غریزه‌ای که دارند، می‌فهمند که سرزمینی به نام ایران، برای عبور آنها جای مناسبی نیست. در شهرها هم آلودگی صوتی، نوری و شلوغی بیش از حد امنیت زیستی پرندگان را به مخاطره می‌اندازد.

مهاجرت پرندگان فقط مربوط به طی مسافت‌های طولانی در بین قاره‌ها نیست. گاهی پرندگان در بین دشت و کوه مهاجرت می‌کنند یا مسافت‌های کوتاهی را طی کرده و در طول این جابه‌جایی گرده گل‌ها را با خود به نقطه دیگری حمل می‌کنند. زادآوری بخشی از گونه‌های گیاهی به همین مهاجرت‌های کوتاه پرندگان وابسته است و حذف یک پرنده از طبیعت می‌تواند منجر به توقف زادآوری بخشی از گونه‌های گیاهی و انقراض آنها از طبیعت شود. کوچکترین تغییر در اکوسیستم، منافع انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد اما بهره کشی بی‌رویه از طبیعت را بدون توجه به نقش کلیدی موجودات زنده آن بی‌مهابا ادامه می‌دهیم.

خطر حذف درختان کهنسال

به گفته محمد رضا مروی مهاجر، استاد دانشگاه تهران درختان کهنسال عناصر مهم اکوسیستم جنگل و محل لانه گزینی پرندگان هستند. او در گفت‌وگو با گزارشگران سبز حذف درختان کهنسال را عاملی برای از بین رفتن قسمتی از بافت جنگل و خروج پرندگان از این اکوسیستم معرفی می‌کند.

آن طور که مروی مهاجر می گوید با خروج پرندگان از جنگل به دلیل از دست رفتن محل استقرار این موجودات زنده، غنای زیستی جنگل کاهش می‌یابد. او دارکوب سیاه را وابسته به درختان کهنسال جنگل معرفی کرده و می‌گوید: اگر درختان کهنسال در جنگل نباشند، دارکوب سیاه از بین می‌رود. این گونه از درختان مسن برای لانه سازی استفاده می‌کند و در کنترل جمعیت حشرات مضر موثر است. حذف دارکوب سیاه تا حدودی می‌تواند منجر به طغیان حشرات شود اما اگر اکوسیستم جنگل حالت طبیعی خود را بیش از حد از دست ندهد، دارکوب چنگالی و دارکوب کله قرمز تا حدودی می‌توانند از بروز طغیان آفات جلوگیری کنند.

به گفته این استاد دانشگاه مطالعات کشورهای اروپایی نشان داده است که دارکوب‌های سیاه با حذف درختان کهنسال جنگل‌ها به شرق اروپا مهاجرت کرده‌اند. بنابراین مدیران کشورهایی که دارکوب‌های خود را از دست داده‌اند، برای حفظ این پرنده، جمعیت درختان کهنسال جنگل را با جلوگیری از قطع درختان کهنسال افزایش می‌دهند تا این پرنده، مهاجرت معکوس کند.

بهره‌برداری نامناسب از جنگل‌های ایران، جمعیت پرندگان در این اکوسیستم را هم تحت تاثیر قرار داده است. اگرچه آمار دقیقی در این رابطه در دسترس نیست اما مروی مهاجر عنوان می‌کند: «به شرط آنکه شیوه بهره‌برداری از جنگل‌های شمال به روش تک گزینی باشد ، غنای جنگل از نظر جمعیت پرندگان حفظ می‌شود اما اگر درختان جنگل را به صورت سطحی قطع کنیم، قطعا اکوسیستم صدمه می‌بیند».

مهاجرت دارکوب‌های سیاه از جنگل‌های اروپا تنها نمونه آسیب رساندن به جمعیت پرندگان نیست. جمشید منصوری مولف کتاب راهنمای پرندگان نیز به «گزارشگران سبز» می‌گوید: در شمال اسکاتلند، حذف عقاب‌ها برای افزایش جمعیت ماهی قزل آلا در رودخانه‌های این کشور، منجر به کاهش جمعیت ماهی قزل آلا شده است.

او می افزاید: طبیعت یک زنجیره به هم پیوسته است. یک چرخه‌ای است که خوردن و خورده شدن در آن جریان دارد. کوچکترین تغییر در یک جزء، روی سایر اجزا اثر می‌گذارد.

مولف کتاب راهنمای پرندگان بیان می‌کند: زیستگاه عقاب‌ها معمولا دور و بر شهرها و جنگل است. وقتی غذا نباشد یا آنها از بین می‌روند یا به نقاطی که امکان تغذیه بهتر دارند، حرکت می‌کنند.

فرار پرندگان از شهر دودی

آسمان دود گرفته کلانشهرهای کشور قطعا محل مناسبی برای پرواز و تغذیه پرندگان مختلف نیست. گنجشک‌ها دیگر روی درختان کوچه پس کوچه‌های شهر تهران به وفور لانه نمی‌کنند و بیدار شدن با صدای گنجشک‌ها برای مردم ساکنان کلانشهرهایی مثل تهران به خاطره‌ای تبدیل شده است. فقط در پارک‌های بزرگ و یا حیاط وسیع برخی شرکت و ادارات که تردد کم است اندکی تنوع ‌ پرندگان را شاهد هستیم. مولف کتاب راهنمای پرندگان درباره دلیل کاهش جمعیت پرندگان در شهرهای بزرگ کشور‌ می‌گوید: شهری که آلوده ‌ و جمعیت آن خیلی زیاد باشد، ‌هر جنبده ای را فراری می‌دهد. چه برسد به پرندگانی که توانایی پرواز دارند.

او ‌ به تخریب زیستگاه  پرندگان اشاره می کند و می افزاید‌: ۵۰ سال پیش در کلانشهری مانند تهران باغ های زیادی وجود داشت، اما اکنون آسمانخراش ها بجای آنها نشسته یعنی دیگر زیستگاهی برای پرندگان باقی نمانده است. ‌

او ادامه می‌دهد: پرندگان جایگاه اکولوژیک خاص دارند. وقتی ‌ با ساختمان سازی جای آن را می گیرد یا باید پرندگان با رقیب‌های خود درگیر شوند و جای آنها را بگیرند یا باید بمیرند.

آن طور که منصوری می گوید ‌ آلودگی صوتی، نوری، جمعیت زیاد و ساخت و ساز بی رویه سبب شده  جمعیت و گونه پرنده‌ ها در شهرهای بزرگ کاهش  چشم گیری پیدا کند.

مولف کتاب راهنمای پرندگان معتقد است که اگر در برخی پارک‌های بزرگ هنوز هم تعدادی طوطی و مرغ مینا باقی مانده به خاطر جبر ناشی از توان پرواز این پرندگان است. مرغ مینا و طوطی قدرت پرواز طولانی ندارند در نتیجه با شرایط محیط سازگار می‌شوند و در محیط‌هایی که حجم آ‌لودگی کمتر است، جمعیت خود را تکثیر می‌کنند.

او تهران را فضای مناسبی برای رشد کلاغ و زاغی می‌داند زیرا این دو پرنده زباله خوار هستند و مواد غذایی آنها به وفور یافت می‌شود. از سوی دیگر کسی هم به این پرندگان توجهی نمی‌کند. در حالی که جمعیت دیگر گونه ها بشدت کاهش یافته است.

به گفته منصوری نبود پرندگان  محیط شهری جمعیت حشرات موذی را افزایش می‌دهد زیرا وظیفه پرندگان کنترل جمعیت مورچه، پروانه، ملخ، سوسک و غیره است. اگر پرنده نباشد این حشرات طغیان می‌کنند و چون که حشرات به راحتی آلودگی را منتقل می‌کنند، میکروب‌ها به محیط زندگی انسان وارد می‌شود.

خطرات کاهش جمعیت پرندگان شاید در کوتاه مدت ملموس نباشد، اما طغیان آفات و در نتیجه آن استفاده افراطی کشاورزان از سموم منجر به آلودگی منابع آب و خاک کشور شده و سلامت انسان را به شکلی جدی  تهدید خواهد کرد به همین دلیل باید شرایطی ایجاد کرد که برخی مدیران، شهروندان و روستاییان منافع کوتاه مدت خود را به حیات پرندگان که با حیات انسان رابطه مستقیمی دارد تاخت نزنند.‌

سبزقبا قربانی زنبورداران

پرندگان فقط در محیط‌های شهری در معرض تهدید انسان نیستند. در روستاها هم پرندگان از سوی انسان آسیب می بینند، از شکار افراطی پرندگان مهاجر برای پخت فسنجان و انواع خوراکی‌ها سنتی بگیرید تا پرندگانی که از سوی کندو داران مسموم می شوند‌. سبزقبا از جمله پرندگانی است که این روزها به شدت توسط زنبورداران شکار می‌شود. سبزقبا زنبورهای کندوها را می‌خورد. به همین دلیل زنبورداران برای حذف این پرنده و جلوگیری از خسارت اقتصادی خود،  تعدادی از زنبورها‌ را کشته و آغشته به سم کنه گاوی می‌کنند و به عنوان تله در مجاورت کندو می‌گذارند. سبز قبا این حشره مسموم را خورده و در نزدیک‌ترین فاصله به محل کندو می‌میرد و به این ترتیب نسل این پرنده در معرض خطر نابودی قرار گرفته است.

‌ صادق صادقی زادگان، رئیس گروه پیشین گروه پرندگان سازمان حفاظت محیط زیست این رفتار زنبورداران غیر قانونی می داند و تاکید می‌کند‌ راهکارهای ساده‌ای برای کنترل شکار زنبورهای عسل وجود دارد.

او به «گزارشگران سز» می‌گوید: زنبورداران نباید کندوهای خود را در نزدیکی محل زندگی سبزقباها مستقر کنند و  یا آنها می توانند با ایجاد مانع صوتی و دیداری، کندوهای خود را از پرندگان محافظت کنند.

به گفته صادقی زادگان، بیمه کردن کندوها هم می‌تواند عاملی باشد که خسارات زنبورداران را جبران کرده و جان پرنده را در امان نگه خواهد داشت.

لیلا مرگن

«شهر خانه شهروندان است؛ اما جاي امني براي رفت وآمد آنها نيست». اين اتفاق را آمار 11 ماهه پليس راهور از مرگ و مير عابران پياده در سوانح ترافيکي تائيد مي کند؛ آماري که مقايسه اش با کشورهاي موفق آب پاکي را مي ريزد روي دست آنهايي که فکر مي کنند براي رفت وآمد ايمن شهروندان در معابر سنگ تمام گذاشته اند، چون در 11 ماهه سال گذشته 3365 عابر هنگام رفت وآمد در معابر کشور جان خود را از دست داده اند. در اين ميان استان تهران رکورددار بوده و پس از آن بيشترين مرگ و مير به عابران استان هاي خراسان رضوي و اصفهان مي رسد.
شهرها ساخته مي شوند، گسترش پيدا مي کنند، اما نه براي آسايش شهروندان. دست کم اين روايت شهرسازي در داخل کشورمان است که سبب شده مشکلات زيادي گريبانگير شهروندان شود از ترافيک و آلودگي صوتي و هوا گرفته تا تصادفات داخل شهري و ساخت و ساز هايي که نفس شهروندان را مي گيرد و ديدن آفتاب را براي آنها به رويا بدل مي کند.
آماري که رئيس ترافيک شهري پليس راهور ناجا در گفت وگو با جام جم از آن پرده برمي دارد، گواهي است بر بي توجهي به ايمن سازي معابر براي عابران بي گناهي که به جرم رفت و آمد جانشان را کف خيابان ها جاي مي گذارند.
آن طور که سرهنگ عليرضا جهانگيري مي گويد: براساس نتايج بررسي هاي کارشناسان پليس که بتازگي به دست آمده در 11 ماهه سال گذشته 1909 عابر در داخل شهرها، 1256 در معابر برون شهري و 200عابر نيز در راه هاي روستايي جان خود را به دليل تصادفات از دست داده اند.
حاصل جمع عدد هايي که جهانگيري از مرگ و مير عابران روايت مي کند برابر با 3365مي شود؛ عددي که مي توان از آن به عنوان دليل محکمه پسندي براي محکوم کردن روند شهر و شهرسازي در کشورمان نام برد.

    عابران؛ فراموش شدگان شهر
«5/47درصد عابران پياده در داخل شهرها به دليل سوانح ترافيکي جان خود را از دست مي دهند.» اينها را رئيس ترافيک شهري پليس راهور ناجا مي گويد و ادامه مي دهد: عابران پياده را بايد آسيب پذيرترين کاربران در محيط شهري دانست.

براي کاهش اين آمار نيز بايد نکات ساده اي را رعايت کرد، براي نمونه آنهايي که وظيفه ساخت و ساز و طراحي محيط هاي شهري را به عهده دارند بايد قبل از ساخت گذرگاه ابتدا به فکر کاربران آن باشند تا بتوانند ايمن و آسان از عرض آن عبور کنند.به گفته رئيس ترافيک شهري پليس راهور ناجا، در بسياري از مواقع در محيط هاي شهري شرايط براي عبور عابران پياده مناسب نيست؛ زيرا شايد پل هوايي وجود داشته باشد، اما به نظر مي رسد براي رفع تکليف ساخته شده چون به دليل استاندارد نبودن، امکان استفاده از آن براي همه گروه هاي سني وجود ندارد .علاوه بر اين نبايد از ياد برد که عابران پياده نيز دراين بين بايد قواعدي را رعايت کنند، زيرا تا زماني که آنها براي جان خود ارزش قائل نباشند و از مکان هاي مشخص و ايمن عبور نکنند، نمي توان اميدوار بود چنين آمارهاي تلخي در کشورمان کاهش پيدا کند.جهانگيري درباره ميانگين سني عابراني که جان خود را در سوانح ترافيکي از دست مي دهند، توضيح مي دهد: در اين ميان دو گروه سني عمده وجود دارد، يعني افرادي که 60 تا 70 سال دارند و آنهايي که در گروه زير18سال قرار مي گيرند.
کارشناسان در تحليل اين آمار نيز مي گويند چون بيشتر پل هاي عابر مکانيزه نيستند افراد سالخورده و کم توان نمي توانند از آنها استفاده کنند به همين خاطر ترجيح مي دهند از عرض گذرگاه عبور کنند، در نتيجه جانشان به خطر مي افتد. درباره افراد زير 18 سال نيز بايد خاطرنشان کرد نبود برنامه هاي آموزشي سبب شه اين افراد بدرستي با فرهنگ ترافيک آشنا نشده و به خاطر بي تجربگي و عجول بودن جان خود را به خطر بيندازند.
بايد يادآور شد برخي کارشناسان شهري انگشت اتهام را به سوي سازندگان معابر شهري گرفته و ادعا مي کنند بزرگراه هايي که در شهر ساخته مي شود مغاير تعريف شهر است؛ زيرا در شهر معابري مانند خيابان، گذر و کوچه وجود دارد که در آنها بجز رفت و آمد اتفاقات ديگري مانند امکان مکث براي خريدن کردن و ديدن مغازه ها وجود دارد. اين در حالي است که بزرگراه هايي که اکنون در شهرها ساخته مي شود حکم جاده را دارد، يعني هدف از ساخت آن رسيدن از يک نقطه به نقطه ديگر است و در اين بين اتفاق ديگري رخ نمي دهد. اين بزرگراه ها چون با هدف سرعت گرفتن و زودتر به مقصد رسيدن ساخته مي شوند مشکلاتي را ايجاد مي کنند، چون امکان عبور عابر پياده از آنها وجود ندارد و دور برگردان هايي در آنها ساخته مي شود، براي سرنشينان خودرو ها و عابران خطرساز مي شود.

    خيابان يا شترگاو پلنگ
عليرضا سرحدي، کارشناس مسائل شهري در گفت وگو با جام جم از اين گله مي کند که امکان عبور عابران از عرض بسياري از بزرگراه هاي کلانشهرها وجود ندارد، چون در بيشتر نقاط شهري اکنون با کمبود پل هاي عابر پياده مواجه هستيم، در نتيجه برخي بزرگراه ها مخل ايمني فيزيکي و امنيت رواني شهروندان شده است.
آن طور که او مي گويد، بسياري از گذرگاه هاي شهري به نوعي دچار دوگانگي هستند و به قول معروف شتر گاو پلنگ شده اند.به اعتقاد کارشناسان، در شهرهاي پيشرفته جهان بزرگراه ها در محيط شهري ساخته مي شود و نکات لازم را براي حفظ امنيت شهروندان در نظر مي گيرند، اما در کشورمان براي ساخت اين معابر برخورد دوگانه صورت مي گيرد. براي نمونه در بزرگراه ها، ايستگاه هاي اتوبوس تندرو ساخته مي شود، اما تمامي ايستگاه ها به پل عابر پياده مجهز نمي شود.
سرحدي براي نمونه به خيابان انقلاب تهران اشاره کرده و تاکيد مي کند، در اين گذرگاه نيز حالت دوگانه ديده مي شود، چون شهروندان به محض عبور از قسمتي که تاکسي ها و خودروهاي شخصي با ترافيک در آن تردد مي کنند، وارد حريم اتوبوس هاي تندرو مي شوند؛ اتوبوس هايي که با سرعت در حال تردد هستند به همين خاطر امکان تصادف آنها و آسيب ديدنشان بالامي رود.

    نياز به فرهنگ سازي
براساس آماري که پليس راهور در اختيار جام جم قرار داده، تهران، خراسان رضوي و اصفهان استان هايي هستند که بيشترين آمار مرگ و مير عابران پياده به دليل سوانح ترافيکي را در کشور به خود اختصاص داده اند، زيرا به ترتيب در اين استان ها در 11 ماهه سال گذشته 380، 200 و160 عابر پياده جانشان را از دست داده اند.
سردار تيمور حسيني، رئيس پليس راهنمايي و رانندگي تهران بزرگ نيز در گفت وگو با جام جم تصريح مي کند، عابران پياده و موتور سواران در راس قربانيان سوانح ترافيکي کلانشهر تهران هستند.
او درباره دلايلي که سبب شده تهران رکورد دار چنين حوادثي باشد، خاطرنشان مي کند: براي حفظ جان عابران پياده بايد محيط امني را براي عبور و مرور آنها ايجاد کرد؛ يعني پل و زيرگذرهاي مناسب احداث و هنگام برنامه ريزي در ارتباط با توسعه شهري، اين موارد را در نظر گرفت.
به نظر مي رسد در اين بين بحث رفتاري و فرهنگي نيز مهم است، زيرا علاوه بر اين که براي رفتار رانندگان قانون و برنامه در نظر گرفته شود بايد براي اصلاح رفتارهاي شهروندي نيز تلاش کرد.
به گفته تيموري، ازدحام و تردد زياد در استان تهران نيز يکي ديگر از عواملي است که سبب شده عابران بيشتري در اين کلانشهر جان خود را بر اثر سوانح ترافيکي از دست بدهند. با توجه به نظر کارشناسان بايد تاکيد کرد براي حفظ جان عابران پياده بايد هنگام توسعه شهر، حفظ جان انسان ها را در اولويت قرار داد؛ يعني برنامه هاي توسعه شهرها به جاي خودرو محور بايد انسان محور باشند، زيرا شهر به عنوان محل زندگي انسان ها ساخته مي شود، بنابراين بايد آرامش و امنيت را همراه داشته باشد نه تصادفات مرگبار را.

داستان پيدا شدن گونه هاي جانوري مانند آهو، توله شير و پرندگان شکاري در خيابان هاي تهران داستان تازه اي نيست، تا آنجا که بعد از رسانه اي شدن ماجراي جنجالي توله شيرها و پيدا شدن يک قلاده شير در پشت بام آپارتماني مسکوني در محله هفت تير اکنون کار به جايي رسيده که اگر شهروندان بخوانند و بشنوند که در جايي نزديکي محل کار يا خانه شان دايناسور پيدا شده، ديگر تعجب نمي کنند.
نکته اينجاست که چنين اتفاقاتي براي مسئولان نيز مانند شهروندان عادي شده، چون با توجه به تکرار شدن اين ماجراها مي توان نتيجه گرفت آنها براي برخورد با چنين اتفاقات يا تکرار نشدن آنها کمترين تلاشي نکرده اند به همين دليل سودجوها از هر فرصتي براي خريد و فروش گونه هاي جانوري استفاده مي کنند، تا آنجا که جمع آوري گونه هاي جانوري غير بومي و وحشي از سطح معابر شهر براي ماموران آتش نشاني به ماموريتي ثابت تبديل شده است. براي نمونه ديروز ماموران آتش نشاني براي نجات آهويي سرگردان روانه غرب تهران و بلوار فردوس شدند تا آهويي را که از ترس درون کانال آب پناه گرفته بود، نجات دهند. فرمانده آتش نشانان اعزامي به محل حادثه در اين باره گفته آتش نشانان ايستگاه 102 اين آهو را که به نظر مي رسد از مکاني نامعلوم فرار کرده و به داخل کانال آب پناه برده با استفاده از تجهيزات نجات به دام انداخته و آن را به مراکز نگهداري حيوانات تحويل دادند.
بايد ياد آور شد که حداقل کاري که مسئولان براي تکرار نشدن چنين اتفاقاتي مي توانند انجام دهند نظارت بيشتر بر فعاليت مراکز خريد و فروش حيوانات است که اکنون در بيشتر خيابان هاي تهران وجود دارد و فعاليتشان به دنياي مجازي نيز کشيده شده است.
افزون براين مسئولان براي حفظ گونه هاي جانوري بايد آموزش خانواده ها و بخصوص کودکان را در دستور کار خود قرار دهند تا گونه هاي جانوري کشور بيش از اين آسيب نبينند. نکته ديگري که در اين ميان مي توان به آن اشاره کرد کمبود تجهيزاتي مانند تله زنده گيري حيوانات و اسلحه، گلوله و دارت بيهوشي است، زيرا اگر اين روزها براي جمع آوري گونه هايي مانند روباه با مراکز محيط زيست تماس بگيريد، آنها به دليل نداشتن چنين تجهيزاتي کمتر روانه اين ماموريت ها مي شوند.