اعتياد، طلاق، روابط نامشروع، خيانت زناشويي و حاشيه نشيني برخي از آسيب هاي اجتماعي است که اين روزها جامعه را نشانه رفته و تحت تاثير آن بنيان خانواده نيز بيش از پيش تهديد مي شود. به نظر مي رسد آن طور که بايد نهادهاي مسئول براي کنترل اين آسيب ها تلاش نمي کنند.
در ميزگردي که به اين منظور و با حضور مجيد رضازاده، رئيس مرکز توسعه پيشگيري سازمان بهزيستي کشور،مهدي ميرمحمد صادقي، معاون مشاوره و امور روانشناختي ،محسن روشن پژوه، معاون پيشگيري و درمان اعتياد و شيرين احمدنيا، معاون پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي اين سازمان در روزنامه جام جم برگزار شد مسائلي مانند تغيير ارزش ها و هنجارهاي اجتماعي، فاصله بين نسلي و مادي گرايي به عنوان عواملي که جامعه را تهديد مي کند ياد کرده و تاکيد کردند حاشيه نشيني، اعتياد، طلاق، روابط نامشروع و خيانت زناشويي و مناطق بحراني و حاد از اصلي ترين آسيب هاي اجتماعي است که کانون خانواده را نشانه رفته است.
در کنار اين مسائل بحث هايي نظير فراگير نبودن برنامه ها و نداشتن اقتدار لازم از سوي سازمان بهزيستي نيز در اين ميزگرد مطرح شد و کارشناسان بر اين نکته تاکيد کردند که براي کنترل آسيب هاي اجتماعي بايد با عوامل زمينه ساز آنها مقابله کرد.
آسيب هاي اجتماعي زيادي اين روزها خانواده ها را نگران کرده به نظرشما چه تهديدي جدي تر است؟
ميرمحمد صادقي :به نظرم تغيير ارزش و هنجارهاي اجتماعي است.
برخي جامعه شناسان علت اين تغييرات را دوران گذار مي دانند.
ميرمحمد صادقي: اين نظر برخي جامعه شناسان است،اما چون ارزش هاي جديد در جامعه شکل نگرفته و در اين عين حال سنت هاي قديمي نيز تغييرکرده ما با فضايي بي هنجاري رو به رو هستيم در اين فضا افراد به خود اجازه رفتارهاي متفاوتي مي دهند. البته از مهاجرت نيز مي توان به عنوان يکي ديگر از تهديد هاي خانواده ياد کرد،چون مهاجرت از روستاها و شهرهاي کوچک به کلانشهر ها سبب گسسته شدن پيوند هاي خانوادگي و اجتماعي شده .براي نمونه چند سال پيش خانواده ها مانع طلاق و جدايي دوستان و آشنايان خود مي شدند، اما اکنون اين گسست اجتماعي زمينه را براي شيوع آسيب هاي اجتماعي فراهم کرده است.
بنابراين نمي توان رسيدگي به آسيب هاي اجتماعي را اولويت بندي کرد؟
رضا زاده:فاصله بين نسلي بين فرزندان و والدين از نظر ميزان اطلاعات و مهارت نيز يکي ديگر از تهديدهاي خانواده است،چون اکنون فضاي ذهني آنها از يکديگر دور شده و زمينه را براي آسيب هاي اجتماعي فراهم کرده.براي همين نمي توان جدي ترين آسيبي را که خانواده ايراني را تهديد مي کند مشخص کرد.
ميرمحمد صادقي: فاصله بين نسلي را بايد تهديدي استراتژيک دانست، تصور مي کنم فاصله بين نسلي يکي از شش تهديداستراتژيک امريکا نيز هست.
روشن پژوه:دوستان به عوامل بروز آسيب هاي اجتماعي اشاره کردند، البته به نظرم در رویکرد پیشگیرانه، توجه به عوامل زمينه ساز بروز آسيب هاي اجتماعي از پرداختن به خود آسيب مهمتر است و براي ارتقاي جايگاه خانواده و پیشگیری از آسیب هایی که خا نواده را تهدید می کند بايد به آنها توجه ویژه کرد. در رويکرد پيشگيرانه با کنترل عوامل بروز آسيب هاي اجتماعي مي توان به کاهش همه آسيب ها دست یافت. به عنوان مثال يکي از مهمترين آسيب هاي اجتماعي اعتياد است که با پرداختن به عوامل خطر بروز آن می توان علاوه بر کاهش و کنترل اعتیاد شاهد کنترل سایر آسیب ها نیز بود.
چنانچه بخواهيم از منظر جامعه شناسي به موضوع نگاه کنيم،چه عواملي دراين بين موثر است؟
احمدنيا: بايد به موضوع از منظر ساختاري نگاه کرد، یعنی تاثیرگذاری جريانها و بستر های اجتماعي که توليد کننده آسيب هاي اجتماعي هستند و بر نهادهای اجتماعی نظیر خانواده، اقتصاد و غیره تاثير مي گذارند مدنظر قرار گيرد. وقتي ساختاري به موضوع نگاه کنيم متوجه می شویم که چگونه انواع نابرابري هاي اجتماعي زمينه ساز آسيب هاي اجتماعي می شود، بنابراين ساخت رابطه نابرابر در سطوح خرد، میانه و کلان بستر آسيب هاي اجتماعي را فراهم مي کند.
اما چه مساله سبب شده اخلاق براي خيلي ها مهم نباشد؟
احمد نيا:یکی از مهم ترین آسيب هایی که متوجه جامعه ماست، روند تزاید مادي گرایی است ، چراکه خود بر گسترش نابرابري ها دامن می زند و رقابت ناسالم برای دستیابی به منابع مادی به وجود می آید، به عنوان مثال، به جاي اينکه شکل گيري خانواده ها براساس اخلاق و ارزش های جمعی معنوی باشد براساس ارزش هاي مادي است. مثلا امروزه انتخاب همسر به شهادت مشارکت کنندگان در پژوهشی که در تهران به انجام رسیده، عملاً براساس معیارهایی چون ثروت و زيبايي یعنی بر اساس معیارهایی مادی صورت گرفته که غلبه چنین ارزش هایی منتهی به سلامت ازدواج و کانون خانواده نمی شود.
خانواده مادي گرا چه تاثيري در جامعه مي گذارد؟
احمد نيا:اين نابرابري از خانواده شروع و به جامعه تسري پيدا مي کند در چنين جامعه اي انسان ها دچار احساس محروميت نسبي مي شوند، چراکه مدام درحال مقايسه خود با ديگري هستند.بنابراين احساس هاي منفي تشديد مي شود و مقايسه ها از بعد برخورداری فرد و خانواده از رفاه اجتماعي افزايش مي يابد به اين شکل در جامعه انواع آسيب ها مانند اعتياد و طلاق در نتیجه درک نابرابری و تبعیض در فرصت های کار و اشتغال، و نامناسب بودن کیفیت زندگی اقشار کم درآمد رواج پيدا مي کند و در نتیجه فقر نسبی و عدم بهرهمندی عادلانه از مواهب زندگی، افراد در پی مهاجرت برمی آیند و بنابر این حاشيه نشيني تشديد مي شود. می دانیم که در طی چند دهه، از نظر معیشتی، از دوران غلبه اقتصاد کشاورزي به غلبه اقتصاد شهري و صنعتي و گسترش خدمات متحول شده ایم.
فضاي مجازي به آسيب ها چطور دامن مي زند؟
احمدنيا: تغيير معيشت سبب افزايش حاشيه نشبني شده و فاصله ی بین- نسلي نيز به دليل سرعت تغيیرات ارزشي تشديد شده بنابراين ارزش ها و علائق و آرزوهای نسل جديد نيز تغيير و تحولات زيادي پیدا کرده است، در واقع بانسلي مواجه هستيم که بانسل هاي گذشته خود تفاوت آشکار داشته وزبان مشترکي ندارند و سرعت پيشرفت فناوري های جدید ارتباطی و اطلاعاتی نيز مزيد بر علت شده . در معاونت پیشگیری از آسیب های اجتماعی در سازمان بهزیستی برای پیشگیری از تبعات منفی تحولات اجتماعی اقتصادی شتابنده برنامه های متعددی تدارک دیده شده از جمله برنامه ای برای آموزش و آگاهی رسانی در خصوص فرصت های فضاي مجازي و پیشگیری از تهدید های آن نيز گنجانده شده چراکه خواهی نخواهی همه ما در عصر حاضر دچار زندگي دوگانه ای شده ايم؛ زندگي در دنياي واقعي و به موازات آن در دنیای مجازي.
براي کاهش چنين آسيب هايي چه برنامه هايي داريد؟
احمدنيا:در چنين فضايي نياز به آموزش های متناسب با شرایط سبک زندگی سالم خانوادگی و همچنین ترویج انتظارات و وظایف زندگي شهروندي داريم که در برنامه هاي مان از شيوه هاي کلاسيک ، کمپين رسانه اي ، انيميشن و فيلم براي آموزش شهروندان و خانواده ها استفاده مي کنيم.
رضا زاده: در مقابل آسيب هاي اجتماعي وظيفه پيشگيري را براي خود متصور هستيم و تا کنون برنامه ها ي زيادي در اين راستا اجرا شده که برخي از آنها 15 سال سابقه دارد، مانند آموزش مهارت هاي زندگي، آموزش پيش از ازدواج، برنامه ها اجتماع محور پيشگيري از اعتياد،پايگاه سلامت روان اجتماعي و..
اما با وجود اجراي اين همه برنامه چرا آسيب هاي اجتماعي هنوز نگران کننده است؟
رضا زاده: دلايلي مانع نتيجه گرفتن شده که بايد بازنگري شوند يکي از دلايل اين است که پوشش برنامه به اندازه کافي نبوده است.
چرا پوشش برنامه ها مناسب نبوده ؟
رضازاده :چون بودجه کافي براي اجراي آنها نبوده براي نمونه ثابت شده که آموزش هاي پيش از ازدواج تا 40درصد از مشکلات خانواده مانند طلاق پيشگيري مي کند،اما پوشش ما دراين خصوص 10 تا 15 درصد است بنابراين نمي توان انتظار بالايي از اين برنامه داشت .
مساله ديگر اين است که آيا بهزيستي قدرت لازم را براي اجراي چنين برنامه هايي دارد؟
رضا زاده :به عنوان سازمان مهم اجتماعي در کشور آن قدرت کافي را نداريم که برنامه ها را پيش ببريم، اين قدرت بايد در اختيار ما قرار بگيرد تا بتوانيم پاسخگو نيز باشيم اين نيز جزو برنامه هاي کلان ماست تا سازمان بهزيستي بتواند متولي و پاسخگوي مسائل اجتماعي باشد.
سازمان و نهادهاي ديگر دراين بين چه نقشي دارند؟
رضا زاده : در همه برنامه و طرح ها بايد ملاحظات اجتماعي لحاظ شود،يعني نبايد مسکن مهر ، عسلويه يا مدارس غير انتفاعي ايجاد کنيم اما به عواقب اجتماعي آنها نينديشيم.بنابراين اگر اين موضوعات رعايت شود،معتقدم به اندازه کافي برنامه و توان داريم که روي آسيب هاي اجتماعي تاثير گذار باشيم.
سازمان بهزيستي رسيدگي به کدام آسيب هاي اجتماعي را اولويت مي داند؟
رضا زاده: 5 عامل اصلي را مد نظر قرار داده ايم،حاشيه نشني،اعتياد،طلاق،روابط نامشروع و خيانت زناشويي ومناطق بحراني و حاد.
براي اين آسيب هاي چه برنامه هايي داشته و داريد؟
رضازاده :براي حاشيه نشيني 7 برنامه پيشگيري داريم غير از برنامه هاي حوزه اجتماعي و توانبخشي در حوزه اعتياد بيش از 6 برنامه کلي داريم که براساس گروه سني و جنسي است.در حوزه طلاق 13 برنامه داريم که اگر اجرا مي شد طلاق اينقدر افزايش پيدا نمي کرد،در حوزه هاي روابط نامشروع نيز برنامه هايي داريم.
براي آموزش خانواده ها چه بايد کرد؟
رضازاده :در مدارس به افراد تست زدن ياد مي دهيم اما براي زندگي آينده شان برنامه اي نداريم،به خانواده نيز بايد آموزش اقتصاد، فرزند پروري و روابط جنسي داد، چراکه اگر فرزند پروري درست اتفاق بيفتند زندگي بهتري را در آينده تجربه خواهند کرد.
به نظر مي رسد در مقابله با اعتياد نيز موفق نبوده ايم،چرا؟
روشن پژوه: حتما مداخلاتي که انجام شده تاثيرات خوب و قابل قبولي داشته ، اما قطعا تا وضع مطلوب فاصله داریم. به عبارتی اگر برنامه هايي که تا کنون انجام شده اجرا نمي شد، حتما اوضاع بسيار پيچيده تر از حالا بود. نکته مهم در پيشگيري از آسيب های اجتماعی مانند اعتياد این است که به دلیل عوامل متعدد زمینه ساز و تاثیرات متقابل آنان با هم نمی توان از عملکرد یک دستگاه و نهاد توقع اثر بخشی در تمام سطوح داشت و برای کنترل مشکلاتی از جمله اعتیاد باید تمامی دستگاه های دولتی، حکومتی، نهادهای مدنی از جمله نهادهای فرهنگی ، رسانه ها و آحاد مردم نیز باید مسئولانه وارد عمل شوند.
رضا زاده :آسيبهاي اجتماعي فرايندهاي قانونمند هستند که قابل پيش بيني نيز هستند ،بنابراين قابل پيشگيري نيز هستند،اما اين مسائل در اذهان عمومي مانند جعبه سياه هستند وممکن است افراد به يکباره به آن توجه کرده و بگويند گسترش پيدا کرده است ،بنابراين تمام مداخلات دراين حوزه تاثير گذار است و مي توان گفت اگر اين برنامه ها اجرا نمي شد وضع چه مي شد.
براي فراگير شدن برنامه هايتان به چه ميزان اعتبار نياز داريد؟
رضا زاده: با توجه به نوع برنامه اعتبار نيز متفاوت است براي نمونه براي آموزش پيش از ازدوا ج سال گذشته يک ميليارد تومان اعتبار داشتيم ،اما اين ميزان ده درصد افراد را پوشش داد. لازم به ياد آوري است که هزينه زيادي نمي خواهد، چون آموزش ها از سوي 4000 مربي و به شکل گروهي ارائه مي شود، درواقع براي فراگير شدن آن به حدود 20 برابر اعتبار کنوني نياز داريم.
درحوزه اعتياد چه؟
رضازاده: برنامه پيشگيري از اعتياد ما سال گذشته 4 ميليارد تومان اعتياد داشت، اما اگر بخواهيم 5000 تيم را آموزش صحيح بدهيم و گسترش بدهيم چندين برابر اين بودجه را نياز داريم
در کنار افزايش اعتبار بايد از اقتدار لازم نيز برخوردار باشيد براي حل اين مساله چه بايد کرد؟
رضا زاده: اکنون اين بحث مطرح است محوريت مقابله با آسيب هاي اجتماعي بهزيستي باشد چراکه ما پتانسيل هاي زيادي در سراسر کشور داريم، اگر اين رويکرد اتفاق بيفتند واعتبار کافي نيز به ما بدهند اقتدار لازم نيز به دست مي آيد.
گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود
پسرها پیرپسر می‌شوند، دختران پیردختر؛ این را آمارها روایت می‌کنند، حقیقت تلخی که نمی‌شود زیر هیچ‌فرشی پنهانش کرد، واقعیتی که آب پاکی را می‌ریزد روی دست افرادی که ادعای مدیریت دارند و دودستی میزهایشان را چسبیده‌اند از جامعه و فرهنگ بگیرید تا اقتصاد و سیاست.آخرین بررسی‌ها گواهی می‌دهد در خوشبینانه‌ترین حالت جمعیت آنهایی که به سن تجرد قطعی رسیده‌اند (۴۹سال) از ۲۲۰هزار نفر عبور کرده است، گروهی که باید تک‌زیست خواندشان چون محال ممکن است به فکر ازدواج بیفتند یا کسی از آنها بپرسد برنامه‌شان برای ازدواج چیست؟ حدود هفت سال پیش جمعیت این گروه حدود ۱۵۰هزار نفر بود، اما هر سال که می‌گذرد به جمعیت‌شان اضافه می‌شود، چون بیکاری گریبان جوانان بیشتری را می‌گیرد و آنها دربرنامه ریزی برای آینده خود محدودتر می‌شوند. نگران‌کننده‌تر این که دختران در این بین سهم بیشتری دارند؛ آن‌طور که مدیرکل دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری‌های مرکز آمار ایران گفته ۱۳۸هزار نفر از جمعیت مجردان قطعی کشور را دختران تشکیل می‌دهند.
«کمتر از 300 تومان در سال»، اين سرانه اي است که دولت در سال براي هر جوان ايراني پرداخت مي کند. از همين آمار مي توان به مشکلات جوانان پي برد و نتيجه گرفت چقدر مسائل آنها براي دولتمردان مهم است، کم توجهي به جوانان داستان تازه اي نيست، اما تکراري بودن آن نمي تواند از غم انگيز و فاجعه بار بودنش بکاهد زيرا مسئولان وزارت ورزش وجوانان بارها تاکيد کرده اند بودجه اي که به جوانان کشور اختصاص پيدا مي کند برابر با هزينه ساخت ۱۶کيلومتر راه روستايي است، در تازه ترين اظهارنظر نيز ديروز مديرکل مشارکت هاي اجتماعي معاونت ساماندهي امور جوانان وزارت ورزش و جوانان به مهر گفت: سرانه اي که دولت براي هر جوان ايراني مي پردازد کمتر از ۳۰۰ تومان در سال است.
