بوی خطر می‌آید؟

پس از انتشار بوی نامطبوع احتمال زلزله تهران و فعال شدن آتشفشان دماوند را با کارشناسان درمیان گذاشتیم

بو، خیلی ناگهانی از راه رسید! همان بوی مرموز روز چهارشنبه، همانی که تا این لحظه که گزارش نوشته می شود منشا اش مشخص نشده ! بویی که در کمتر از سه ساعت از مرکز تا غرب و از شرق تا جنوب و شمال تهران منتشر شد و با ساکنان بیشتر محله های تهران رخ به رخ شد و مشام خیلی ها را آزار داد و این وسط برای مسئولان مدیریت شهری هم شاخ و شانه کشید و برای خودش حریف طلبید! مسئولانی از ارگان ها و دستگاه های مختلف که سریع دست به کار شدند تا منشا انتشار این بوی مرموز نامطبوع را پیدا کنند و البته به نتیجه خاصی هم نرسیدند!

از چهارشنبه حوالی ساعت ۴ بعد از ظهر که اولین گلایه ها از انتشار بوی نامطبوع در سطح شهر تهران از خیابان های مرکزی شهر و جایی حوالی میدان انقلاب منتشر شد تا این لحظه هنوز مشخص نشده که چه عاملی پشت پرده انتشار این بو قرار داشته است! گرچه سرنخ های زیادی در این چند روز دست به دست شد و هر چند ساعت یک بار یک عامل ، دلیل انتشار بو اعلام شد، عاملی که مثل خیلی اتفاق های مشابه دیگر، به فاصله کوتاهی توسط مسئولان دستگاه مربوطه تکذیب شد و در نهایت ارمغانی جز سردرگمی برای مردم نداشت،  مردمی که نفهمیدند چرا چهارشنبه ی تهران اینقدر بدبو بود؟!

نتیجه این تائید و تکذیب هایی مکرر و «من نبودم»های دستگاه های مختلف ذیربط، بیشتر از اینکه دل مردم تهران را قرص کند، نگرانشان کرد و خیلی ها را یاد غول زلزله ای انداخت که می​گویند سالهاست زیر پای تهران نشسته است، همان غولی که خیلی از کارشناسان زلزله شناسی نگرانند بیدار شود و تنی بجنباند و دودمان تهرانی ها را برباد بدهد!  این وسط بعضی ها هم سرشان را بلند کردند و چشم شان به دیو سپید پای در بند بالای سر تهران افتاد و یادشان افتاد که از قدیم زیر گوششان خوانده بودند که دماوند یک کوه آتشفشانی نیمه فعال است و همانجا ته دلشان لریزد که نکند دماوند عامل انتشار این بو باشد؟!

همه این نگرانی ها باعث شد که ما با چند کارشناس مختلف در حوزه شهری تماس بگیریم، فریبرز ناطقی الهی ، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی اولین کارشناسی بود که به ما گفت او هم مثل مردم شهر نگران دلیل انتشار این بو است؛ ناطقی البته تمایلی به مصاحبه نداشت و با این حال گفت متنی را از این نگرانی هشدار گونه اش همان روز چهارشنبه تهیه کرده اما منتظر است تا بالاخره مدیریت بحران پایتخت دلیل انتشار بو را اعلام کند و بعد او این متن را منتشر کند تا به نگرانی های موجود دامن نزند.

این استاد زلزله شناسی به ما گفت : من در این متن خیلی دقیق و علمی و با ریز دلایل به این موضوع اشاره کرده ام که چرا انتشار این بوی مرموز جای نگرانی دارد!  اما اجازه بدهید ببنیم جمع بندی مدیریت بحران چه چیز است.

با این حال ما یاد مصاحبه های این استاد زلزله شناسی ، در روزهای بعد از زلزله ۵٫۲ ریشتری آذرسال گذشته تهران افتادیم، آن هم وقتی که به رسانه ها هشدار داده بود که من سالهاست دارم می‌گویم در تهران زلزله خواهد آمد و بارها گفته‌ام اگر آن زلزله مطرح رخ دهد، بزرگترین فاجعه ٣ قرن اخیر رخ می‌دهد.

مهدی زارع، مدیر پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی اما کارشناس دیگری بود که از او درباره ربط بوی نامطبوع منتشر شده در سطح شهر تهران به زلزله و آتشفشان خفته دماوند پرسیدیم . او با اینکه گفت ارتباطی بین این دو عامل نمی بیند و به نظرش دلیل انتشار این بو بیشتر به یک اشکال محیطی در سطح شهر برمی گردد، تاکید کرد که تکذیب نهادها و دستگاه های مختلف شاید بیشتر به خاطر مسئولیتی است که برعهده داشته و در انجامش ناموفق بوده اند و اینکه اگر هر دستگاه مسئولیت این اتفاق را بپذیرد ، باید پای جنبه حقوقی و قانونی اش هم بایستد.

زارع البته در ادامه گفت که در ۷۰ درصد مواقع زلزله ها بدون پیش بینی اتفاق می افتند و غیر از زمین لرزه سال ۱۹۷۵ چین ، هیچ رخداد دیگری نبوده که براساس شواهد ، زلزله را پیش بینی و شهر را تخلیه کنند و موفقیت امیز هم باشد. از نظر او اما ماجرای اتشفشان ها فرق می کرد، زارع به ما گفت که آتشفشان ها در بسیاری از موارد در جاهایی که انفجار قله می خواهد اتفاق بیفتد، با یکسری شواهد همراه هستند و مثل زلزله بی مقدمه نیستند، شواهدی مثل خروج گازهای مختلف یا ثبت لرزه های کوچک و متعدد دوروبر اتشفشان. او البته باز هم ارتباطی بین بوی نامطبوع منتشره در سطح شهر تهران و گاز های فعال اتشفشانی پیدا نکرد و گفت بعید است که دماوند یا گسل های تهران بخواهند کاری کرده باشند که دلیل این بو باشد.

بحران تمام نشده

مدیر عامل پیشین شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اما جزو کارشناسانی بود که معتقد بود تا زمانی که دلیل انتشار بوی کذایی روز چهارشنبه تهران مشخص نشود ، بحران ناشی از این اتفاق هنوز تمام نشده است.

وحید حسینی با اعلام این موضوع به ما گفت : این غلظت ، این شدت و این حدتی که در انتشار بو در تهران اتفاق افتاد طبیعی نیست و باید عاملش مشخص شود که چطور یک بوی نامطبوع در تمام تهران ۷۰۰  کیلومتر مربعی احساس می شود ؟ این بو قاعدتا باید یک منبع جدی داشته باشد.

او توضیح داد: من هم چهارشنبه مثل خیلی از مردم شهر غلظت آلاینده ها را روی وبسایت شرکت کنترل کیفیت هوا نگاه می کردم و بالارفتن غلظت آلاینده ها به این شکل ناگهانی واقعا برای من هم نگران کننده بود، چراکه همه غلظت ها ناگهان تغییر کرد و به غیر از ازن که آلاینده ثانویه است، بقیه آلاینده ها تغییر محسوسی داشتند، مثلا غلظت   no2 یعنی اکسیدهای نیتروژن در هوای تهران بالا رفت و همانطور که می دانیم اکسیدهای نیتروژن منبع احتراقی دارند و این یعنی یک چیزی داشته می سوخته که این فاکتور در هوای تهران بالا رفته ،درضمن ترکیبات گوگرد هم در هوا دیده شد و غلظت So2 (دی اکسید گوگرد) هم در هوای تهران بالا رفت.

حسینی با اشاره به این آمارها گفت : باید مقدار زیادی ماده به لحاظ جرمی در اتمسفر رها شده باشد که براساس آن غلظت ها اینقدر بالا برود .

او البته تاکید کرد : ما شانس اوردیم که باد و باران آمد و غلظت الاینده ها به حد اضطرار و هشدار نرسید ‌، چراکه اگر ادامه پیدا می کرد قطعا شب جلسه اضطرار الودگی هوا تشکیل می شدو اگر این اتفاق نیفتاد به خاطر کمک طبیعت به تهران بود و خیلی نباید روی این موضوع برای دفعه بعد حساب کنیم.

این استاد دانشگاه در ادامه از نحوه رسیدگی به این موضوع در مدیریت شهری پایتخت هم گلایه کرد و گفت : اینکه هردفعه یک دلیل را عامل انتشار بو اعلام می کنند و بعد تکذیب می کنند بیشتر باعث نگرانی مردم می شود. ستاد بحران تهران خیلی راحت می تواند با تشکیل یک تیم حقیقت یاب علمی به تمام این دستگاه هایی که منبع انتشار بو اعلام می شوند سر بزند و با دستگاه های پرتابل اندازه گیری در همان محیط ، همه موارد را اندازه گیری کند و اگر جایی غلظت بیش از حد معمول بود می شود حدس زد که منبع انتشار بو بوده است و به این ترتیب حداقل مردم از نگرانی در می آیند. اما اینکه موضوع را به حال خودش رها کنند کار درستی نیست چراکه ممکن است دوباره اتفاق بیفتد و این بار دیگر باد و باران به داد تهران نرسد.

مدیر پیشین کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به اینکه با تکذیب دستگاه های مختلف که خیال مردم راحت نمی شود، گفت : تا وقتی مردم تکلیف شان مشخص نشود مدام باید تن و بدن شان بلرزد که نکند عامل این اتفاق ، زلزله یا اتشفشان بوده یا حتی یک عامل نامشخص و ناخوشایند دیگر و این اتفاق خوبی نیست.

دلیل انتشار بو از کهریزک تا پلاسکو

با اینکه بارش برف و باران در سطح شهر تهران از غروب روز چهارشنبه ، شهر را از شر بوی نامطبوع نجات داد اما از نگرانی مردم کم نشد ، مردمی که نفهمیدند بالاخره دلیل انتشار این بود چه بود؟! بویی که اولین گمانه زنی ها ، انتشارش را به ترکیدگی لوله در شبکه فاضلاب شهری تهران نسبت دادند و در همین رابطه محمد هادی حیدرزاده مشاور محیط زیست معاونت خدمات شهری شهرداری تهران گفت : براساس بررسی مشترک محیط زیست و آتش نشانی احتمالا ترکیدگی شبکه فاضلاب در محدوده مرکزی شهر(انقلاب) عامل انتشار این بوی نامطبوع بوده است.

گرچه این ادعا خیلی زود از سوی روابط عمومی فاضلاب تهران تکذیب شد و مسئولان مربوطه گفتند که هیچ گزارشی از ترکیدگی شبکه فاضلاب به آنها گزارش نشده است و با توجه به شیب دار بودن کانال‌های فاضلاب اگر هم ترکیدگی روی داده بود باید از نقطه‌ای دیگر فاضلاب بیرون می‌زد در حالیکه این اتفاق در سطح شهر تهران نیفتاد.

با تکذیب ترکیدگی شبکه فاضلاب ، همه دنبال مقصر جدید گشتند و این بار این بوی نامطبوع گسترده در سطح شهر تهران، خیلی ها را یاد بوی ناخوشایند زباله هایی انداخت که در مرکز زباله کهریزک دپو می شوند. همینجا بود که سررشته انتشار بو به جایی حوالی کهریزک معروف رسید ، به ۲۳ کیلومتری جاده قدیم تهران – قم  و مجتمع پردازش و بازیافت زباله آرادکوه! اما این دلیل هم به خاطر فاصله زیاد این مرکز از شهر تهران خیلی زود تکذیب شد تا پای عامل های دیگری به میان بیاید، از نشت گاز و انتشار بو از پالایشگاه نفتی نزدیک تهران یا انتشار بو از محل ساختمان پلاسکو، دلایلی که صحت و سقم شان مشخص نشد و یکی بعد از دیگری تکذیب شدند.  شهردار منطقه ۱۲ تهران، دیروز حوالی ظهر روی آخرین دلیل یعنی پلاسکو هم خط بطلان کشید و گفت : انبار فاضلاب پلاسکو روز پنجشنبه حوالی ساعت ۱۷ در حین عملیات عمرانی گشوده شده و انتشار بوی نامطبوع در روز چهارشنبه ارتباطی به بازشدن انبار فاضلاب پلاسکو ندارد. محمد علی سعادتی تاکید کرد : حجم گاز متان در انبار چاه فاضلاب یک ساختمان آن قدر نیست که کل تهران فرا بگیرد.

امروز مشخص می‌شود

پس دلیل انتشار بو چه بود؟! این سوال با اینکه از روز چهارشنبه تا لحظه نوشته شدن گزارش بارها و بارها از مسئولان مختلف پرسیده شد اما در نهایت هیچ کسی به جواب مشخصی نرسید، ما برای پرس و جو درباره آخرین گمانه زنی ها به دنبال گفت و گو با احمد صادقی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بودیم اما شاهین مظفری مدیر روابط عمومی این سازمان به ما گفت که تا اطلاع ثانوی مدیر متبوعش مصاحبه نمی کند و برای گرفتن جواب باید تا روز شنبه یعنی امروز منتظر بمانیم چراکه قرار است امروز همه دستگاه ها نظرات تخصصی شان را به این سازمان بدهند و با تجمیع نظرات بالاخره دلیل این اتفاق اعلام شود.

 

بوهای خطرناک

با این حال در گیرودار تکذیب و تایید های دستگاه های مختلف، وقتی هنوز غلظت آلاینده ها در هوای تهران زیاد بود ، وقتی هنوز باد و باران به داد مردم شهر نرسیده بود، خیلی ها هم نگران آلودگی های زیست محیطی این اتفاق شدند ، نگرانی ای که به سلامت جمعیت ۱۳ میلیون نفری تهران هم می رسید.

موضوعی که شینا انصاری مدیر کل دفتر فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست درباره اش به ما گفت : امروزه بو به عنوان یکی از آلودگی های جدید زیست محیطی مطرح است.هنگام مواجهه با بحث آلودگی بو یکی از چالش‌ها تشخیص “ترکیبات گازها و مواد شیمیایی” تشکیل دهنده بوهای منتشره است. بحث “تشخیص” یکی از موارد مهم و اساسی در این بخش است چون با استناد به نتایج این تشخیص می‌توان انتشار ترکیبات مولد بو در محیط زیست را به اثبات رساند.

انصاری گفت: ‌‎در مورد بوی منتشر شده که عصر روز چهارشنبه در برخی مناطق تهران منتشر شده و غیرنقطه ای بنظر می رسد می بایست در مکان های با شدت بو نمونه برداری از هوای محیط با پمپ های مکنده صورت گیرد و پس از انتقال به آزمایشگاه نوع گاز متصاعد شده شناسایی شود.

به گفته این مقام مسئول ، از آنجایی که بو ترکیبی از مواد شیمیایی و گازهاست در مورد ارتباط انتشار این بو با افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از دو ونیم میکرون در هوای تهران بعنوان آلاینده ثانویه مرتبط با بو که طی همین ساعات افزایش ناگهانی یافته نیاز به بررسی بیشتری وجود دارد.

انصاری از همکاری دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست و اداره کل محیط زیست شهر تهران طی هفته آینده هم خبر داد و گفت : برای جلوگیری از مشکل احتمالی آتی ، طی هفته بعد برنامه فشرده پایش ترکیبات آلی فرار و گازهای محیطی را در مناطقی از تهران که بیشترین گزارش از شدت بو داشته اند را در دست اقدام داریم.

۱۸۹ سال از آخرین زلزله تهران می گذرد

اگر زلزله ۵٫۲ ریشتری آذر  سال گذشته تهران را کنار بگذاریم، از آخرین باری که تهران شدید لرزیده تا امروز دقیقا ۱۸۹ سال می گذرد، براساس اسناد تاریخی آخرین زلزله بزرگ تهران در ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی ، با بزرگی بیش از ۷ ریشتر به وقوع پیوسته. در مورد ابعاد تخریب این زلزله هم در همین اسناد نوشته شده : مناطق شمیرانات و دماوند تقریبا به طور کامل ویران شد و حدود ۷۰ روستا در شرق جاجرود از بین رفتند. در پایتخت حتی یک خانه از آسیب در امان نماند. بخشی از کاخ و بازار فروریخت و ساختمان سفارت بریتانیا به‌سختی آسیب دید. اگر چه در این زمان آمار صحیحی از جمعیت شهر وجود ندارد، اما براساس برخی گزارش‌ها در پهنه شمیرانات ۴۵‌هزار نفر کشته شدند.

۷۳۰۰ سال از آخرین فعالیت آتشفشان دماوند می گذرد

اسناد دیگر علمی می گویند که از آخرین باری که کوه آتشفشان دماوند فعالیت داشته است، حدود ۷۳۰۰ سال می گذرد و در این مدت این کوه در خواب به سر می برد. خوابی که اگر با بیداری همراه شود تهران را می تواند به بحرانی بزرگ بکشاند. طبق همین اسناد کوه دماوند یک کوه آتشفشانی نیمه فعال است (البته بعضی از کارشناسان هم آن را آتشفشان خاموش می دانند) که عمدتاً در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده است و اولین فوران آن حدود ۱.۷۸ میلیون سال قبل رخ داده است ولی حداکثر تعداد فوران آن طی ۶۰۰  هزار الی ۲۸۰ هزار سال قبل رخ داده است .

۱۰۱ برج تهران روی گسل

انتشار بوی نامطبوع چهارشنبه تهران، چه ارتباطی به زلزله تهران داشته باشد و چه نداشته باشد، هیچ کسی نمی تواند خطری را که سالهاست بیخ گوش تهرانی ها خودنمایی کند انکار کند، زلزله تهران شاید دیروزود داشته باشد اما سوخت و سوز ندارد و این وسط هروقت حرف این بحران بزرگ به میان می آید، خیلی ها یاد تهران بعد از زلزله می افتند، تهرانی که می شود پیش بینی کرد چه شکلی می شود.

تهرانی که علی بیت‌اللهی مدیر کارگروه ملی زلزله و مخاطرات درباره اش می گوید : تعداد ۱۰۱ پرونده برج‌های تهران بر اساس آمار موجود بر روی حریم گسل‌های اصلی، تعداد ۵۵ پرونده ساختمان بلند مرتبه در حریم گسل‌های متوسط و ۱۶ پرونده در حریم گسل‌های فرعی تشکیل شده است.

این اما همه ماجرا نیست و به گفته این مسئول، ۳ برج در معابر ۶ متری، ۲۴ برج در معابر ۶ تا ۱۰ متری و ۲۵۱ پرونده در معابر به پهنای ۱۰ تا ۱۲ متری واقع شده‌اند.

 

 

 

مینا مولایی

بوی خطر می‌آید؟