سايه ازن بر سر زمين مستدام باد

«لایه ازن، تنها سپر حفاظتی بین شما و پرتو زیانبار فرابنفش خورشید»؛ این شعاری است که امسال برای روز جهانی لایه ازن در نظر گرفته شده تا به این شکل، بتوان بیش از پیش توجه‌ها را به حفظ این لایه که نقش حیاتی در حفظ کره زمین دارد، جلب کرد. تلاش برای حفظ لایه ازن در کشورمان از حدود 28 سال پیش آغاز شده، اما به نظر می‌رسد برای بهبود شرایط باید تعامل بین بخشی در این حوزه بیشتر شود، زیرا حذف کامل مواد مخرب لایه ازن در کشورمان، از توان سازمان حفاظت محیط زیست خارج است و رسیدن به این هدف، نیاز به همکاری وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دیگری مانند صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی، نفت، امور خارجه و سازمان هواشناسی و گمرک دارد.

30 سال پیش، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که ضخامت لایه ازن در حال کاهش است، بنابراین تصمیم بر این شد تا اقداماتی جهانی برای بهبود وضع این لایه صورت گیرد.به این ترتیب، سال 1985 کنوانسیون وین با هدف حفاظت از لایه ازن تدوین و اهدافی نیز برای این کنوانسیون تعریف و در نظر گرفته شد تا کشورهایی که به این کنوانسیون می پیوندند، با رعایت این مقررات به حفظ و بهبود شرایط لایه ازن کمک کنند. در واقع کنوانسیون وین چارچوب حقوقی حفاظت از لایه ا زن را تشکیل داد.

پروتکل مونترال

دو سال بعد از تدوین کنوانسیون وین یعنی 1987 پروتکل مونترال تدوین شد. این پروتکل را باید چارچوبی اجرایی برای حفظ لایه ازن دانست، زیرا اهداف عمده پروتکل مونترال، معرفی فهرست مواد مخرب لایه ازن است. مفاد دیگری نیز در این پروتکل به چشم می خورد، مانند حذف تدریجی تولید و مصرف مواد مخرب لایه ازن. در این پروتکل برای کشورها با توجه به شرایط شان نکاتی در نظر گرفته شده است. برای نمونه کشورهای در حال توسعه مانند ایران در این پروتکل به کشورهای بند 5 معروف هستند.

برای این که کشورهای در حال توسعه بهتر بتوانند به اهداف در نظر گرفته شده پروتکل برسند به آنها زمان بیشتری داده شده، زیرا کشورهای بند 5، نسبت به دیگر کشورها 10 سال بیشتر فرصت دارند تا خود را با مقرراتی که در پروتکل مونترال آمده، تطبیق دهند. علاوه بر این فرصت زمانی، کمک های مالی نیز در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار می گیرد.

در این میان، کنترل تجارت بین کشورها نیز مهم به نظر می رسد، زیرا چنانچه در این حوزه کنترل به درستی صورت گیرد، می توان بتدریج مصرف و واردات مواد مخرب لایه اوزن را کاهش داد و به صفر رساند.

مواد مخرب لایه ازن

کلروفلوروکربن ها در ابتدای فهرست مواد مخرب لایه ازن قرار دارند. این مواد در یخچال سازی، اسفنج سازی و ساخت اسپری کاربرد دارد. در این ضمیمه هالون ها را نیز باید جای داد. از این مواد در سیستم های اطفای حریق استفاده می شود.

در گروه دیگر مواد مخرب لایه ازن، تتراکلرویدکربن قرار گرفته است. این ماده حلال است و در صنایع الکترونیک و محل هایی که به حلال نیاز است، استفاده می کنند.کلروفلوروکربن، هالون و تتراکلریدکربن ها بخشی از مواد مخرب لایه ازن هستند که از ابتدای سال 2010 مصرف و واردات آنها در تمام کشورها ممنوع شده است.

از کلروفلوروکربن ها در ساخت یخچال، فریزر، آب سردکن ، کولر خودرو، تهویه مطبوع و صنایع اسفنج سازی استفاده می کنند.

هالون ها در سیستم اطفای حریق و کپسول های دستی آتش نشانی کاربرد دارد. این در حالی است که هالون ها حاوی برم هستند و سبب تخریب لایه ازن می شوند زیرا برای سال ها در جو زمین باقی می مانند.

واردات و مصرف مواد مخرب دیگری مانند متیل کلروفرم (نوعی حلال) و متیل بروماید (ماده ای که در کشاورزی به عنوان آفت کش و ضدعفونی کننده کاربرد دارد) در بخش آفات غیرقرنطینه از ابتدای سال 2015 ممنوع شده، اما استفاده از این مواد در بخش مصارف قرنطینه ای کماکان مجاز است.

مریم حسنی، کارشناس بخش قوانین و مقررات دفتر طرح ملی حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست در گفت وگو با جام جم اظهار می کند: در مرحله مهم حذف هیدروکلرو فلوروکربن ها هستیم که در سیستم تعمیرگاهی یخچال و تهویه مطبوع کاربرد دارد. براساس برنامه ریزی ها تا ابتدای سال 2015 باید 10 درصد مصرف آن را کاهش می دادیم که به این هدف رسیده ایم.

مصرف این مواد در نهایت باید کاهش یابد و سال 2030 به صفر برسد. این در حالی است که به گفته حسنی در دوره 2030 تا 2040 نیز مصرف مقادیر ناچیزی از این مواد برای مصارف خدماتی و تعمیرگاهی در نظر گرفته شده است.

حفاظت از لایه ازن در ایران

در ایران نیز تلاش برای حفاظت از لایه ازن از حدود 28 سال پیش به شکل رسمی آغاز شد، چون سال 1368 کنوانسیون وین و پروتکل مونترال در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. علاوه بر این دفتر حفاظت لایه ازن که مرجع فعالیت های مرتبط برای حذف مواد مخرب لایه ازن است، سال 1372 در سازمان حفاظت محیط زیست شروع به کار کرد. کمیته ملی ازن نیز ـ که می توان از آن به عنوان بالاترین مرجع تصمیم گیری و سیاستگذاری برای فعالیت های این حوزه نام برد ـ سال 1373 در کشورمان تشکیل شد. این کمیته از نمایندگان وزارتخانه و سازمان هایی مانند صنعت، معدن و تجارت، گمرک، هواشناسی وزارت امور خارجه، نفت و جهاد کشاورزی تشکیل شده است. کمیته ملی ازن دست کم سالی یک بار تشکیل جلسه می دهد تا اعضای آن، آخرین اطلاعات را با یکدیگر تبادل و درباره مسائل مورد نیاز تصمیم گیری کنند. آخرین بار این کمیته اسفند سال گذشته تشکیل جلسه داد. کارشناس بخش قوانین و مقررات دفتر طرح ملی حفاظت لایه ازن می گوید: تلاش برای حفظ لایه ازن در کشورمان سبب شده حدود 1358 واحد ـ که از مواد مخرب لایه ازن استفاده می کردند ـ تبدیل شوند، یعنی خط تولید خود را تغییر دهند و محصولاتی سازگار با لایه ازن تولید کنند.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز با اشاره به ارائه گزارشی مبنی بر تابش اشعه یو وی بتا در بسیاری از روزهای سال، گفت: توجه به ارزیابی فرآیند اجرای طرح های حذف و جایگزینی مواد مخرب لایه ازن در کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است، چرا که این طرح در شرایطی به روند فعالیت های خود ادامه خواهد داد که کشور ما مرحله ویژه ای از حیات اقتصادی، فنی، تجاری و روابط بین المللی خود را سپری می کند.

ابتکار در رابطه با نازک شدن لایه ازن معتقد است: ممانعت از استفاده عوامل مخرب در این زمینه از کنوانسیون های موفق سازمان ملل است. نازک شدن لایه ازن در برخی کشورها و در برخی فواصل سال وجود دارد. در کشور ما نیز در برخی سال ها میزان تابش اشعه فرابنفش در برخی فصل ها بیشتر است که با سرطان های پوست ارتباط دارد.

حال ازن خوب است، اما…

ضخامت لایه ازن در قطب جنوب بیشترین کاهش را داشته و در این منطقه از روند تخریب به عنوان حفره ازن یاد می کنند، اما شرایط قطب شمال بهتر است، زیرا فقط با کاهش ضخامت لایه ازن روبه رو هستیم. کارشناس بخش قوانین و مقررات دفتر طرح ملی حفاظت لایه ازن درباره شرایط کنونی لایه ازن تصریح می کند: با توجه به سخنرانی سالانه نمایندگان سازمان ملل در روز لایه ازن و تحقیقات انجام شده، می توان گفت شرایط هر سال بهبود پیدا می کند.این در حالی است که باید تاکید کرد، برای بهبود شرایط لایه ازن همکاری های بین بخشی و بین المللی باید ادامه پیدا کند، چون حفظ این لایه با حفظ حیات در کره زمین گره خورده است. در این میان نباید فراموش کرد که فعالیت برای حفظ لایه ازن، از توان سازمان حفاظت محیط زیست خارج است و سایر نهادها و وزارتخانه ها باید برای بهبود شرایط تلاش کنند. علاوه بر این، شهروندان نیز می توانند به سهم خود برای حفظ سپر حفاظتی لایه ازن تلاش کنند. برای نمونه آنها باید مواد مخرب لایه ازن را بشناسند و از آنها استفاده نکنند. چنانچه شهروندان کالاهایی خریداری کنند که با لایه ازن سازگار باشد، در این میان می توانند نقش تعیین کننده ای ایفا کنند.

روز جهانی ازن

مهدی آیینی

«لایه ازن، تنها سپر حفاظتی بین شما و پرتو زیانبار فرابنفش خورشید»؛ این شعاری است که امسال برای روز جهانی لایه ازن در نظر گرفته شده تا به این شکل، بتوان بیش از پیش توجه‌ها را به حفظ این لایه که نقش حیاتی در حفظ کره زمین دارد، جلب کرد. تلاش برای حفظ لایه ازن …