همه از آلودگی صوتی و آلودگی هوا حرف میزنند، اما کمتر شخصی به فکر میزان آلودگی در آب و خاک کشورمان است، آلودگیای که بسرعت و به صورت پنهان در این دو عنصر اصلی پیشروی کرده و نقاط زیادی از کشور را درگیرکرده است، از مناطقی حرف میزنیم که بر اثر مصرف بیرویه سموم و کودشیمیایی یا بر اثر پسماندهای پالایشگاه و پتروشیمیها آلوده میشوند و هیچگاه به چشم نمیآیند.
بر اساس چه استانداردهایی وضع آب و خاک کشور بررسی می شود؟
برای پایش آب و خاک یا فاضلاب باید استانداردهای ملی داشته باشیم. شاخص و دستورالعمل ها هم دراین باره مهم است، چون حفظ محیط زیست عملکرد جمعی بین دستگاه های متعدد را می طلبد. قانون مدیریت پسماند کشور که سال 83 به تصویب رسیده، ده دستگاه و وزارتخانه مختلف را مسئول رسیدگی به موضوع پسماند کرده است.
بیشتر کدام وزارتخانه ها درگیر این بحث هستند؟
وزارت کشور که شهرداری ها زیر مجموعه آن است، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت و درمان و وزارت جهاد کشاورزی.
هماهنگ کردن این وزارتخانه ها با اهداف زیست محیطی کار مشکلی باید باشد.
درست است، به همین دلیل باید استاندارد ملی، شاخصه، ضابطه و آیین نامه داشته باشیم تا بتوانیم کارکرد همه این دستگاه ها را بر اساس یک معیار مشخص تنظیم کنیم.
در سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون برای تدوین این استانداردها چه کارهایی انجام شده است؟
در این اداره برای اولین بار بیش از 110 استاندارد، شاخصه و طبقه بندی منابع به شکل کامل تدوین شده و اکنون در کمیسیون زیربنایی دولت در حال تصویب است.
این استانداردها چطور تعریف شده است؟
برای نمونه اولین بار استاندارد آلودگی خاک را که 80 پارامتر دارد، به تصویب رساندیم. این استاندارد ها در کمیسیون زیربنایی دولت مصوب و به دستگاه ها ابلاغ شده به این ترتیب الان تکلیف دستگاه ها مشخص است و آنها می دانند باید چه شاخصه هایی را رعایت کرده و چگونه عمل کنند.
کدام وزارتخانه مسئولیت بیشتری در حفظ یا آلوده کردن خاک دارد؟
مهم ترین وزارتخانه، جهاد کشاورزی است که طبق لایحه جدید قانون خاک، مهم ترین مسئولیت را دارد. در بخش خاک های جنگی که عرصه های مهمی از غرب و جنوب کشور هستند هم وزارت دفاع مسئولیت های جدی دارد.
در کدام مناطق بیشترین خاک آلوده را داریم؟
ما چند نقطه حساس و بحرانی داریم. برای نمونه در جنوب و غرب کشور به دلیل جنگ نقاط آلوده مختلفی داریم یا معمولا در محل هایی که صنایع قدیمی وجود داشته خاک آلوده شده؛ برای نمونه نسل اول پتروشیمی در منطقه ماهشهر مقدار زیادی جیوه تولید می کرده و سبب آلودگی بخشی از خاک و آب منطقه شده است. مطالعاتی روی 11 استان مهم کشور انجام شده و نقاط بحرانی آنها از لحاظ آلودگی خاک و آب مشخص شده است.
لایحه جامع خاک در کشور اکنون در چه مرحله ای است؟
ما قانون جامع و روزآمدی در این خصوص نداشتیم، به همین دلیل برای اولین بار لایحه جامع خاک کشور را تهیه کرده و به مجلس دادیم و الان آماده است در کنار لایحه منابع طبیعی در صحن علنی مجلس به تصویب برسد.
کدام دستگاه ها در کشور بیشتر خاک را آلوده می کنند؟
اگر نگاه نقطه ای داشته باشیم معمولا صنایع در صورتی که درست عمل نکنند سبب آلوده شدن خاک می شوند. علاوه بر صنایع، شهرها که محل تجمع انسانی هستند هم به شکل نقطه ای خاک را آلوده می کنند، اما اگر بخواهیم به صورت عرصه ای به ماجرا نگاه کنیم می توان گفت بخش عمده ای از خاک کشور به دلیل مصرف نابجای کود شیمیایی و سموم آلوده می شود.
با تصویب قانون جامع خاک، عملکرد دستگاه ها به چه شکلی تغییر می کند؟
برای نمونه در بخش رفع آلودگی های مناطق جنگی کشور باید کارگروهی از سوی وزارت جهاد کشاورزی تعیین شود. این وزارتخانه به عنوان متولی خاک کشور باید با دستگاه هایی مانند سازمان محیط زیست، وزارتخانه های دفاع و امورخارجه برای برطرف شدن آلودگی خاک جلسه برگزار کرده و کار را تا حل شدن مشکل پیش ببرد، زیرا ممکن است این کار ده سال زمان ببرد.
چه عواملی سبب آلوده شدن خاک کشور می شود؟
فاضلاب و زه آب کشاورزی چون جریان دارد و حاوی سموم و کود های شیمیایی است، یکی از مهم ترین عوامل آلوده کننده خاک است. اکنون در جنوب و حریم تهران به دلیل استفاده چند دهه از فاضلاب تهران در بخش کشاورزی خاک آلوده شده است، چون فاضلاب حاوی فلزات سنگین است.
برای کاهش استفاده سموم و کودشیمیایی از سوی کشاورزان چه پیشنهادی دارید؟
مشخص است باید از ترکیب کودهای شیمیایی و زیستی مانند کمپوست استفاده کرد؛ زیرا کمپوست علاوه بر احیای خاک، مواد ارگانیک آن را نیز تامین می کند. از طرفی این روزها چون کشاورزان یارانه می گیرند مقدار زیادی سم استفاده کرده و بخش زیادی از خاک کشور را آلوده می کنند.
آلودگی خاک چقدر ماندگار است و برای رفع آلودگی از چه روش هایی می توان استفاده کرد؟
بخشی از این آلودگی در طبیعت به دلیل سیستم خود پالایی طبیعت از بین می رود، اما باید کاری کنیم که ابتدا خاک آلوده نشود و اگر شد با روش هایی که خود پالایی خاک را سرعت می بخشد، به پاک شدن خاک کمک کرد، برای نمونه استفاده از باکتری هایی که می توانند در تجزیه فلزات سنگین موثر باشند، مناسب است. برخی از این باکتری ها بومی کشور هستند. در برخی نقاط هم به دلیل وجود پالایشگاه ها، خاک به نفت آلوده شده است برای این مناطق باید باکتری های نفت خوار پیدا کرد. البته گیاهانی نیز هستند که به خود پالایی خاک کمک می کنند به همین دلیل باید از وجود آنها استفاده کرد. روش های دیگری مانند خنثی سازی شیمیایی یا جمع آوری خاک سطحی نیز وجود دارد.
می توانید بگویید چه مساحتی از خاک کشور آلوده است؟
به دلیل این که مطالعات ما هنوز به نتیجه نهایی نرسیده، اکنون آماری وجود ندارد، فقط 11 نقطه حساس در استان های تهران، البرز، قزوین، آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، لرستان، خوزستان و اصفهان مشخص شده است. البته با تصویب شدن قانون جامع خاک می توان اعتبارات لازم برای تهیه، اطلس آلودگی خاک کشور را مشخص کرد.
درباره آلودگی آب چه کارهایی صورت گرفته است؟
منابع آب کشور محدود است به همین دلیل باید از آن به شکل کمی و کیفی صیانت کرد. ما در بخش استفاده از آب شرب اولین استاندارد منابع آب را تصویب و ابلاغ کردیم. برای فاضلاب و زه آب های کشاورزی هم استانداردهایی مشخص کرده ایم.
ماجرای مدیریت پسماند ها در کشور به کجا رسیده است؟
در بیش از ده کلانشهر و مرکز استان پایان دفن غیربهداشتی را داشته ایم، البته ده مرکز دیگر هم باید اضافه شود تا دفن بهداشتی پسماند در کل کشور تسری پیدا کند. اکنون بیش از 92 درصد پسماندهای کشور به صورت اصولی مدیریت می شود.
درباره دفن اصولی پسماندهای بیمارستانی چقدر موفق بوده ایم؟
مساله زباله های بیمارستانی به این شکل است که ابتدا باید کل بیمارستان ها مطابق با برنامه ای که وزارت بهداشت مشخص کرده مجهز به اتوکلاو شوند که اکنون 85 درصد بیمارستان ها به اتوکلاو مجهز شده اند، ولی این آمار باید به 100 درصد برسد. علاوه بر این باید مراکزی داشته باشیم برای امحای آن قسمت از زباله های بیمارستانی که در اتوکلاو ها امحا نمی شوند.
برای امحای پسماندهای خطرآفرین مانند سموم تاریخ مصرف گذشته چه کارهایی انجام شده است؟
اکنون در سه یا چهار نقطه از کشور مانند استان اصفهان و مرکزی، مراکزی در حال تاسیس است. برای نمونه در اصفهان قرار است 24 خط برای امحای این پسماندها تاسیس شود تا زباله هایی مانند سموم تاریخ گذشته، روغن هایی که در ترانسفورماتور ها استفاده می شود یا بخشی از ضایعات نفتی و پزشکی در این مراکز امحا شود.
این خط های ویژه از چه زمانی شروع به کار می کنند؟
اکنون 16 کانتینر از تجهیزات به اصفهان رسیده و پنج دستگاه زباله سوز در حال نصب است. این فعالیت با مشارکت بخش خصوصی و یک شرکت اروپایی انجام می شود.
قرار است زباله های ویژه همه استان ها برای امحا به این مرکز منتقل شود؟
بله، ولی فشار فقط روی این مرکز نیست چون در چند استان دیگر هم اقداماتی صورت گرفته، برای مثال در بندر ماهشهر اولین سلول دفن بهداشتی راه اندازی شده است.
چرا تاکنون تفکیک از مبدا در کشورمان جا نیفتاده است؟
یک طرف این ماجرا شهروندان هستند که یکسری وظایف داشته و باید احساس مسئولیت کنند. این کار زمانبر است و به فرهنگسازی نیاز دارد. علاوه بر این باید جریان حقوقی نیز وجود داشته باشد. کشورهایی که برای تفیکیک نکردن زباله جریمه در نظر گرفته اند، خیلی موفق بوده اند. بنابراین باید به همان اندازه که خانواده هایی که زباله های خود را تفکیک می کنند تشویق می شوند، برای خانواده هایی که این کار را انجام نمی دهند جریمه یا عوارض بیشتر در نظر گرفت؛ برای نمونه در اوزاکای ژاپن یا زوریخ شهروندان مکلفند زباله های خود را در کیسه های مخصوص بریزند و چنانچه پسماند خشک و ویژه را قاطی کنند، جریمه می شوند. در یکی از شهرهای انگلستان هم اگر شهروندی در سطل زباله آجر بیندازند تا صد پوند جریمه می شود.
شهرداری ها در این بین چه وظایفی دارند؟
شهرداری ها باید به جایگاهی برسند که بتوانند نیازهای شهروندان را بموقع پوشش بدهند؛ یعنی شهروندی که زباله ها را تفکیک می کند نباید شرایط به گونه ای باشد که او مجبور شود زباله ها را به مدت زیادی در خانه اش نگه دارد.
ماجرای فروش خاک به کشورهای همسایه!