یکی گل می‌فروشد، دیگری فال و آن یکی هم باتری قلمی. این روزها تعداد کودکان کار در کشورمان آنقدر زیاد شده که چهارراه یا خیابانی اصلی را نمی‌توان پیدا کرد که کودکان کار آنجا نباشند.علاوه بر این کودکان کار به پای ثابت اتوبوس های بی آرتی و قطار های مترو نیز تبدیل شده اند. افزون بر این چیزی که سبب ناراحتی شهروندان شده این است که این کودکان بعد از تاریک شدن هوا همچنان تا نیمه های شب در خیابان های شهر پرسه می زنند. به همین دلیل احتمال بروز خطر و آسیب دیدن آنها بالا می رود. تاکنون آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در کشورمان منتشر نشده است، اما سازمان های درگیر در این ماجرا با توجه به آماری که آموزش و پرورش از کودکان بازمانده از تحصیل منتشر کرده تخمین می زنند بیش از دو میلیون کودک کار در کشور وجود دارد. در این میان، اما کودکانی هستند که در خانه های خود به کار گمارده می شوند و کمتر شخص و نهادی از آنها با خبر است. جالب اینجاست همان قدر که آمارها درخصوص این کودکان مبهم است، نهاد های درگیر در حوزه ساماندهی آنها نیز مبهم عمل می کنند.
در تهران سازمان های مردم نهادی وجود دارد که در حوزه کودکان خیابانی فعالیت می کنند.کانون کوشا یکی از این سازمان های مردم نهاد است که از سال 1379 فعالیت خود را در منطقه 12 تهران شروع کرده است. فاطمه ایزد پناهی، موسس و مدیر عامل کانون کوشا درباره آمار کودکان کار و خیابانی به «جام جم» می گوید: دراین باره آمار مشخصی وجود ندارد، زیرا میلیون ها کودک دختر در خانه هایشان مشغول به کار هستند و کمتر شخصی از آنها باخبر است. این دختر بچه ها در سنین پایین عهده دار کارخانه شده اند. برای نمونه خانه داری کرده یا از سالمندان و خواهر و برادرهایشان نگهداری می کنند، به همین دلیل از دنیای کودکی فاصله گرفته اند.
این در حالی است که کودکانی زیادی نیز در کوره پزخانه یا کارگاه های غیرمجاز به کار گرفته می شوند، البته باید به کودکانی که در کارگاه های بسته بندی کار می کنند نیز اشاره کرد . برای نمونه در کارگاه های کوچک جنوب شهر کودکان زیادی وجود دارند که به جای تحصیل یا بازی به بسته بندی طناب یا گیره لباس مشغول شده اند. ماجرای دیگری که سبب می شود کودکان کار آسیب بیشتری ببینند، این است قانونی برای کار آنها وجود ندارد به همین دلیل حتی از مزایایی که بزرگسالان به دلیل کار کردن شامل شان می شود، بی بهره هستند.
آمارها در این حوزه غیررسمی است
پناهی می گوید: فعالیت کودکان کار مخفی است، به همین دلیل دستمزد یا ساعت کاری مشخصی ندارند و مجبورند از سنین پایین کار کنند تا کمک حال خانواده های خود باشند. او ادامه می دهد: بیش از سه میلیون کودک کار در کشور وجود دارد که حدود یک میلیون نفر آنها کودکانی هستند که در خانه به کار گرفته می شوند. (البته این ارقام تائید رسمی نشده اند.)
این در حالی است که رضا جهانگیری فر، معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران نیز در باره تعداد کودکان کار و سازمان های مردم نهادی که در این خصوص فعالیت می کنند به «جام جم» می گوید: نزدیک به 40سازمان مردم نهاد دراین بخش فعال هستند. آنها از حدود 2500 کودک کار حمایت کرده و برای آنها پرونده و کارت شناسایی درست کرده اند. اما پناهی درباره تعداد سازمان های مردم نهاد نظر دیگری دارد. او بیان می کند: حدود 15 سازمان مردم نهاد در این حوزه فعال هستند، برای نمونه ما در کانون کوشا از 1450 کودک حمایت می کنیم. او درباره نحوه حمایت شهرداری از سازمان های مردم نهاد می افزاید: فعالیت شهردای باید به شکلی باشد که درد این کودکان را درد خود بداند و برای تبلیغ از آنها استفاده نکند، البته اکنون شهرداری در منطقه 12 فضای خوبی در اختیار ما قرار داده است.یکی دیگر از سازمان های درگیر در حوزه کودکان کار و خیابانی سازمان بهزیستی است که به نظر می رسد آن طور که باید و شاید به وظیفه خود عمل نکرده است.ولی الله نصر، مدیرکل امور آسیب دیدگان سازمان بهزیستی درباره آمار کودکان خیابانی و کار به «جام جم» می گوید: ما در کشور 21 هزار کودک بی سرپرست و بدسرپرست داریم که بیش از نیمی از آنها از سوی سازمان های مردم نهاد پوشش داده می شوند و بقیه هم درون خانه هایشان و با کمک یارانه ای که بهزیستی به آنها می پردازد ، روزگار می گذرانند.
البته باید به این نکته توجه داشت آماری که نصر ارائه می کند شامل کودکان کاری که سر چهارراه ها فعالیت می کنند، نمی شود.
این آمار مربوط به کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست است.مدیرکل امور آسیب دیدگان ساز مان بهزیستی تصریح می کند: کودکانی که شما در معابر شهر می بینید سرپرست و قیم دارند، چون هر وقت آنها به مراکز بهزیستی منتقل می شوند در کمترین زمان ممکن سرپرست هایشان برای تحویل گرفتن آنها مراجعه می کنند. مشکل اینجاست کودکان خیابانی سرپرست و قیم مناسبی ندارند، زیرا بعد از این که از بهزیستی خارج شدند دوباره روانه خیابان ها می شوند.
صورت مساله را نباید پاک کرد
شهروندان همیشه از دیدن کودکان خیابانی در معابر شهر گله داشته و توقع دارند سازمان های درگیر در این حوزه این کودکان را ساماندهی کنند. جهانگیری فر دراین باره عنوان می کند: ما به سازمان های مردم نهاد کمک می کنیم تا به این کودکان کمک کنند . برای نمونه فضا یا کمک مالی در اختیار آنها می گذاریم.باید به این نکته هم توجه داشت اگر شهرداری تهران با کمک نیروی انتظامی کودکان کار را از معابر شهر جمع آوری کند، سبب آسیب دیدن بیشتر خانواده ها و کودکان کار می شود، زیرا کودکان کار حکم نان آور خانواده های خود را دارند و به این شکل به خانواده مشکلات بیشتری تحمیل می شود در حالی که خود کودک نیز با دورشدن از کانون خانواده دچار مشکلات عاطفی و روحی خواهد شد.
معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران اضافه می کند: برای کمک به چنین خانواده هایی باید اقدامات حمایتی بیشتری صورت بگیرد تا به جای این که کودک خود را به مدرسه بفرستند، ناچار نباشند او را برای کار راهی خیابان کنند.
بنابراین باید یادآور شد در این میان نهاد های حمایتی مانند کمیته امداد امام خمینی(ره) می توانند تاثیرگذار باشند. این نهاد با حمایت همه جانبه از کودک و خانواده می تواند مانع بازگشت کودکان کار به معابر شهر شود. در واقع یکی از راه های بهبود شرایط برای کودکان کار، حمایت از خانواده هاست، زیرا وقتی خانواده از لحاظ مالی و فرهنگی رشد کرد دیگر به هر قیمتی به کار کردن کودک خردسال خود در محل های نامناسب تن نمی دهد.
طرحی برای ساماندهی
جهانگیری فر درباره وظیفه شهرداری در قبال کودکان کار این طور توضیح می دهد: تلاش ما این است شرایطی فراهم کنیم که کودکان کار دست کم کمتر آسیب ببینند ، یعنی حمایت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از آنها بیشتر شود.
با توجه به نقش کودکان کار در تامین نیاز های خانواده، به نظر می رسد حذف کردن آنها در جامعه نیاز به برنامه بلندمدتی دارد به همین دلیل باید شرایطی به وجود آید تا این کودکان حداقل کمترین آسیب را ببینند.
مدیر کانون کوشا نیز درباره نحوه به وجود آوردن این شرایط عنوان می کند: برای نمونه می توان کیوسک های کوچکی را اطراف محل کار این کودکان ایجاد کرد تا سازمان های مردم نهاد در این مکان ها به بهداشت و دیگر مسائل کودکان بپردازند. زیرا این کودکان در مدت کار ممکن است با خطرات زیادی مانند سوءاستفاده جنسی مواجه شوند به همین دلیل سازمان های مردم نهاد می توانند در این کیوسک ها همراه کودکان باشند و مانع آسیب دیدن بیشتر آنها شوند.
اگر از معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران درباره این که چرا شهرداری به کودکان کار اجازه می دهد نیمه های شب در معابر حضور داشته باشند بپرسید، خواهید شنید: ما در حال تدوین طرح جامعی هستیم تا کودکان کار را ساماندهی کنیم. برای نمونه در این طرح قرار است ترتیبی اتخاذ شود تا کودکان کار با تاریک شدن هوا به خانه های خود برگردانده شوند یا پیش بینی شده ما رابطه بیشتری با سازمان های مردم نهاد داشته باشیم. به گفته جهانگیری فر اکنون این طرح در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری در حال بررسی است و تا یک ماه دیگر نهایی خواهد شد.
نیاز به مشارکت شهروندان
برای حل مشکل کودکان کار ، شهروندان نیز باید پیشقدم شوند، زیرا مشکلات شهری فقط با مشارکت شهروندان انجام شدنی است، برای نمونه شهروندان می توانند با همکاری سازمان های مردم نهادی که در این حوزه فعال هستند، به نوبه خود برای حل این مشکل قدم بردارند. به همین دلیل تلاش برای جمع آوری کودکان کار از خیابان ها فقط پاک کردن صورت مساله است. پناهی می افزاید: سازمان های مردم نهاد وقتی با کودکان کار روبه رو می شوند، خانواده آنها را شناسایی کرده و با کمک به خانواده، برای بهبود شرایط کودک تلاش می کنند. به این دلیل که در خانواده های کودکان کار معمولا پدر حضور ندارد یا مشکلات فراوانی دارد. سازمان های مردم نهاد معمولا با آموزش مادر خانواده سعی می کنند او را وارد چرخه اقتصادی کنند. به این شکل مادر خانواده آموزش های لازم را دیده و برای بهبود وضع فرزندان خود با آگاهی عمل می کند. در حالی که قوای سه گانه نیز می توانند با قانونگذاری و شناسایی خانواده هایی که صلاحیت سرپرستی فرزند را ندارند، مانع افزایش تعداد کودکان کار شوند.
معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران تاکید می کند: ما گشت جمع آوری کودکان خیابانی نداریم، ولی چنانچه نیمه شب ها با کودکانی که در سطح شهر پرسه می زنند روبه رو شویم آنها را تحویل بهزیستی می دهیم.
اما نکته اینجاست بعد از این که دستور قضایی درباره این کودکان صادر شد، والدین کودک خود را تحویل گرفته و دوباره این چرخه تکرار می شود. به همین دلیل باید در قانون بازنگری صورت بگیرد تا با خانواده هایی که صلاحیت نگهداری از کودکان را ندارند، برخورد شود.
مراکز روزانه بهزیستی
جهانگیری فر با اشاره به این که در حوزه ساماندهی کودکان خیابانی، بهزیستی نقش مهمی دارد، عنوان می کند: دولت باید از این سازمان حمایت کرده و امکانات و بودجه بیشتری در اختیارش بگذارد.
مدیرکل امور آسیب دیدگان سازمان بهزیستی در مقابل می گوید: وظیفه جمع آوری و ساماندهی اصلی کودکان خیابانی با شهرداری است، ولی اگر بر اساس نظر کارشناسان و مددکاران بهزیستی، این کودکان خانواده نابسامانی داشته باشد، یعنی آینده آنها در خطر باشد برای توانمندسازی کودک و خانواده اش اقدام می کنیم، در حالی که اگر کودک سرپرست نداشته باشد از او در در مراکز بهزیستی نگهداری می کنیم.
علاوه بر این، نصر از ایجاد مراکز روزانه ای صحبت می کند که قرار است کودکان کار را از خطراتی که ممکن است با آن مواجه شوند باخبر کند. او در این باره توضیح می دهد: امسال طرح پایلوتی را در پنج استان اجرا کردیم که در آن مراکز نگهداری کودکان کار از شبانه روزی به روزانه تغییر پیدا می کند، به این شکل کودکان کار نسبت به خطراتی مانند ایدز و هپاتیت آگاهی می یابند . به گفته مدیرکل امور آسیب دیدگان سازمان بهزیستی، این طرح به صورت آزمایشی در استان های خوزستان، همدان، تهران، چهارمحال بختیاری و البرز اجرا شده است.
ساماندهی کودکان کار و خیابان نیاز به کمیته ای دارد که از دستگاه ها و سازمان هایی مانند آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، بهزیستی و شهرداری تشکیل می شود. اگر این ارگان ها وظیفه خود را بدرستی انجام دهند می توان امیدوار بود مشکل کودکان کار و خیابان برطرف شود.
اعتبارات لازم محقق نمی شود
نبود اعتبار کافی یکی از مشکلات عمده ای است که سبب شده ماجرای ساماندهی کودکان خیابانی و کار در کشور به شکل جدی انجام نشود. عبدالرضا عزیزی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در این باره به «جام جم» می گوید: جمع آوری کودکان خیابانی برای نیروی انتظامی کاری ندارد، برای نمونه در زمان برگزاری اجلاس سران کشور های غیرمتعهد همه آنها جمع شدند، ولی موقت بود، چون نمی توانند از آنها نگهداری کنند، به همین دلیل دوباره روانه خیابان ها شدند. در واقع بهزیستی بودجه کافی برای نگهداری از این کودکان ندارد و به همین دلیل کودکان کار بعد از هر بار جمع آوری شدن دوباره سر از خیابان های شهر درمی آورند. عزیزی ادامه می دهد: لازمه عملکرد موفق در این حوزه تامین اعتبار، مدیریت و برنامه ریزی است. برای این کار بهزیستی باید اعتبار لازم را تعریف و ارائه کند، ما هم در مجلس از آن دفاع می کنیم، اما مشکل اینجاست اعتباراتی که مصوب می شود، همیشه تخصیص پیدا نمی کند. ساماندهی این کودکان ، کار مشترکی است بین شهرداری، بهزیستی، قوه قضاییه و نیروی انتظامی. به این صورت که قوه قضاییه حکم می دهد، نیروی انتظامی کودکان کار را جمع آوری می کند و شهرداری نیز به صورت موقت آنها را اسکان می دهد. در مرحله بعد هم بهزیستی آنها را گروه بندی می کند. به این شکل در این رده بندی مشخص می شود که یکسری از آنها کودکان کار حرفه ای هستند که از سوی باندهای تبهکار اجیر شده اند و یک عده کودکان کار واقعی و نیازمند هستند. رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس می افزاید: بهزیستی باید تامین اعتبار بشود تا این کودکان را نگهداری کند. وقتی اعتبار کافی نیست نباید انتظار داشت بهزیستی از آنها نگهداری کند. عزیزی درباره کارهایی که کمیسیون اجتماعی برای ساماندهی کودکان کار و خیابان تاکنون انجام داده، عنوان می کند: طرح جامعی داشتیم به نام طرح حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست که از سال 1354 به بعد مغفول مانده بود، ما این طرح را کامل کردیم و اکنون در نوبت قرار دارد تا در صحن علنی مجلس بررسی شود.
گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود
