گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود
قلع و قمع جانوران سمی با مجوز معاونت علمی ریاست جمهوری اتفاق می‌افتد
بهره‌کشی از طبیعت دیگر به برداشت بیش از حد ذخایر معدنی، قطع بی‌رویه درختان جنگل، چرای بیش از حد دام در مرتع، حفر چاه‌های غیر مجاز و اقداماتی از این دست محدود نمی‌شود؛ این بار مار و عقرب‌های ایران است که در طمع سودجویان گرفتار شده و گروهی با پوشش ایجاد اشتغال و تجاری سازی تولید سم، دست به صید این جانوران از طبیعت می‌زنند. اقدامات این گروه در قالب شرکت‌های دانش بنیان و با مجوز معاونت علمی ریاست جمهوری انجام می‌شود. مجموعه‌های دیگری مثل ادارات کل محیط زیست استان‌ها و ادارات دامپزشکی هم گاهی مجوز برای طالبان صید عقرب و مار صادر می‌کنند. این در حالی است که سم گرفته شده از عقرب یا مار مشتری ندارد و روی دست تولیدکننده باد می‌کند. تبلیغات دروغین سودجویان باعث شده است حتی از کشورهای همسایه یعنی پاکستان هم محموله‌های عقرب به ایران وارد شود. این جابه‌جایی ذخایر ژنتیکی، آینده تنوع زیستی ایران را با مخاطرات جدی روبرو می‌کند.
گزارشگران سبز: «۱۲هزار عقرب از منزلی مسکونی در مشهد کشف شد.» خبری بود که خیلی زود فضای مجازی دست به دست شد و مهر تاییدی زد به اینکه گونه‌هایی مانند عقرب و مار قربانی عده‌ای سودجو شده اند که تصور می کنند از طریق فروش سم این گونه ها می توانند یک شبه پولدار شوند، چراکه شایع شده از طریق فروش سم عقرب و مار به کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس می توان پول خوبی به جیب زد.
تولید پادزهر برای نجات جان انسان‌ها ضروری است، اما مگر در سال چند نفر از مردم ایران دچار مارگزیدگی و عقرب گزیدگی می‌شوند که شرکت‌های دانش بنیان زیادی در این رابطه تاسیس شود و به کار تجاری سازی سم مشغول شوند؟ ناصر محمد پور، رئیس بخش جانوران سمی موسسه واکسن و سرم سازی رازی در گفت‌وگو با ما بیان می‌کند: فناوری تولید پادزهر پیچیده است. برای تولید پادزهر نیاز به سم جانوران در طبیعت داریم زیرا عقرب مصدومان را در طبیعت نیش می‌زند و اگر چنین موجودی در محیط پرورشی بزرگ شود، کیفیت سمش تغییر می‌کند.
او می‌گوید: سم پرورشی در دنیا مصرف دارد، منتها برای تولید برخی کیت‌ها و داروها از آنها استفاده می‌شود که در ایران چنین چیزی نداریم. . سم را نمی‌توان به اروپا صادر کرد. استانداردهای کیفی اروپا به حدی بالاست که پسته را به راحتی نمی‌توانیم صادر کنیم چه برسد به اینکه سمی را که از جانور گرفته‌اند.
به گفته محمدپور هسته‌هایی در کشور ایجاد شده است که با اهداف سودجویانه اقدام به قلع و قمع ذخایر ژنتیکی کشور می‌کنند و همان بلایی که سر جنگل‌ها آوردند یا سر آب زیرزمینی با حفر چاه آوردند، بر سر ذخایر ژنتیکی کشور هم می‌آورند.
آشفته بازار صدور مجوز
رئیس بخش جانوران سمی موسسه واکسن و سرم سازی رازی با اشاره به اینکه بسیاری از افرادی که اقدام به زنده گیری عقرب و مار می‌کنند با مجوز این کار را انجام می‌دهد، نگرانی خود را از تعدد مراکز صدور مجوز برای فعالیت این گروه‌ها اعلام می‌کند.
به گفته او خیلی از شرکت‌های دانش بنیان از معاونت علمی و فن‌آوری ریاست جمهوری مجوز دریافت کرده‌اند و در برخی موارد اداره کل محیط زیست استان‌ها یا ادارات دامپزشکی به این گروه‌ها مجوز فعالیت می‌دهند. در حالی که هیچ کس صلاحیت این شرکت‌ها را بررسی نکرده است که آیا توان انجام چنین کاری را دارند یا نه. صرفا یک مجوز کلی به آنها داده شده است بدون اینکه بدانند سم عقرب با کدام خصوصیت و برای چه منظوری باید تولید شود.
به اعتقاد محمدپور چنین اقداماتی باید با تشکیل یک کارگروه و مشورت گرفتن از واحدهای تخصصی پیگیری شود. این درحالی است که در حال حاضر صدور مجوز برای فعالیت در زمینه تجاری سازی سم و جمع‌آوری عقرب، متولی مشخصی ندارد.
وزارت بهداشت ناظر است
هرچند رئیس بخش جانوران سمی موسسه واکسن و سرم سازی رازی ادعا می کند که معاونت علمی ریاست جمهوری به عقرب و مارگیرها مجوز می دهد، اما مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت‌و گو با «جام جم» این اتفاق را نکار می کند . او درباره سیاست این معاونت برای صدور مجوز تجاری سازی سم عقرب می‌گوید: ما هیچ وقت مجوز صادر نمی‌کنیم.
قانعی ادامه می‌دهد: مجوزهای ما فقط برای دانش بنیان بودن شرکت‌ها است . قانعی درباره تعریف دانش بنیان نیز می افزاید: اگر کسی روی موضوع سم کار کرده و سرمی درست کند برای درمان از آن استفاده شود عمل دانش بنیان انجام داده، ولی جمع‌آوری سم هیچ وقت کار دانش بنیان نبوده است. به‌همین دلیل معاونت علمی برای این موضوع به کسی مجوز نمی‌دهد.
دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری به این پرسش که آیا روی عملکرد شرکت‌های دانش بنیان نظارتی هست که وارد کار تولید سم نشوند، این گونه پاسخ می‌دهد: نظارت‌ها باید توسط وزارت بهداشت انجام شود. در قانون نظارت به این وزارتخانه سپرده شده است.
این درحالی است که ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت به ما می گوید: وزارت بهداشت اگر رابطه ای با این مراکز داشته باشد به عنوان مشتری است که البته این چنین نیست چون ما برای تولید دارو نیاز به سم زیادی نداریم که بخواهیم از این مراکز تهیه کنیم. در خصوص نظارت نیز باید گفت ارگانی که مجوز می دهد باید به عملکرد آنها نظارت داشته باشد.
وعده های سمی
رئیس بخش جانوران سمی موسسه واکسن و سرم سازی رازی با اشاره به کارگاه‌هایی که در برخی شهرها از جمله شیراز، مشهد و خوزستان برای پرورش عقرب برگزار می‌شود، اعلام قیمت چند هزار دلاری برای هر گالن سم را اغوا کننده توصیف می‌کند.
آن طور که او می گوید اشخاصی که در این کارگاه‌ها شرکت می‌کنند متخصص نیستند و اغلب بدون اینکه تحقیق کنند، وارد این عرصه می‌شوند و در بیابان‌ها به دنبال عقرب می‌گردند. این جانوران را جمع می‌کنند و بعد از سم‌گیری، متوجه می‌شوند که محصول نهایی خریدار ندارد.
محمدپور ادامه می‌دهد: آنها چون در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند، عقرب را با خود از شمال به جنوب می‌برند یا مناطق دیگر می‌برند و این کار باعث می‌شود که فونتیک جانوران کشور به هم بخورد و مطالعاتی که در گذشته در زمینه پراکنش جانوران سمی انجام شده است، به باد برود. از سوی دیگر امکان ایجاد تداخل و تغییرات ژنتیکی در جانوران مناطق مختلف هم افزایش می‌یابد.
همه مارگیر یا صیاد عقرب شده اند
شنیده‌های حاکی از آن است که عقرب‌های جمع‌آوری شده از بیابان‌های ایران به آن سوی مرزها و شیخ‌نشین‌های خلیج فارس صادر می‌شود، رئیس بخش جانوران سمی موسسه واکسن و سرم سازی رازی نیز از افزایش تعداد افرادی که به دنبال سم گیری از گونه هایی مانند مار و عقرب هستند حرف می زند.
او تاکید می کند: هرچند سم اصلا مشتری ندارد اما ما روزانه بیش از ۶۰ تماس از سوی دارندگان سم داریم که حتی اسم عقرب را هم نمی‌دانند، زیرا غیر متخصص هستند. گاهی مهندسان معماری یا مکانیک که تحصیلات غیر مرتبط دارند، وارد این عرصه می‌شوند و نمی‌دانند با عقرب‌ها چه کار کنند. یک بار تصویری از عقرب‌هایی که از آنها سم گیری شده بود را برای ما ارسال کردند و دیدیم که عقرب آنها متعلق به کشور پاکستان است.
طغیان بیماری نزدیک است
فراهم احمدزاده، عضو هیات علمی دانشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی هم در گفت‌وگو با ما پرورش عقرب یا مار را کار بسیار دشواری توصیف می‌کند و تبلیغات افراد در زمینه تجاری سازی سم را اقدامی غیر علمی می‌داند.
آن طور که او توضیح می دهد مار و عقرب حلقه‌ای از زنجیره اکوسیستم هستند که حذف آنها از طبیعت قطعا تبعاتی برای کشور دارد. . مار نباشد موش همه جا را می‌گیرد و در نبود عقرب، جمعیت حشرات بیشتر شده و شاهد طغیان بیماری‌ها خواهیم بود.
عضو هیات علمی دانشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی عنوان می‌کند:حتی عقرب غیر سمی هم در کشور وجود دارد. افراد باید توانایی شناسایی عقرب‌های سم دار را داشته باشند ضمن اینکه سم عقرب یک گونه با گونه دیگر متفاوت است. سم عقرب و مار ساختار پروتئینی دارند و در شرایط خاص باید نگهداری شود و استحصال آن کار ساده ای نیست.
احمد زاده ذخایر ژنتیکی را جزء ثروت‌های عمومی معرفی می‌کند که برداشت از آن ممنوع است. او ادامه می‌دهد: هیچ کس حق ندارد هر جوری که دلش خواست از منابع زیستی کشور برداشت کند. این کار درست مشابه اختلاس در عرصه اقتصادی است و باید جلوی آن گرفته شود.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تاکید می‌کند: وقتی یک گونه‌ای را از طبیعت می‌گیریم حتی اگر برای استفاده دولتی و عمومی هم باشد، باید طبق ضابطه باشد.
مشتری در حاشیه خلیج فارس
تا مدتی پیش شیخ نشینان حاشیه خلیج فارس فقط مشتری گونه هایی مانند هوبره و شاهین بودند، اما این روزها به نظر می رسد آنها برای گونه هایی مانند عقرب و مار نیز نقشه کشیده اند. جمشید محبت خانی فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با ما درباره انگیزه صید عقرب و مار از سوی فرصت طلبان می گوید یکی از گزینه‌های موجود صدور این جانداران به کشورهای عربی است و بخشی هم مربوط به تولید دارو است.
محبت خانی درباره دیگر گونه های جانوری که قاچاق می شوند می گوید: سال ۹۶ و نوروز امسال بیش از ۲۰۰۰ مار آبی و لاکپشت برکه‌ای کشف کردیم . امسال هم به جز کشف ۱۲هزار عقرب از منزل مسکونی در مشهد یکصد مار آبی، لاکپشت و سمندر کشف و ضبط شده است. ما برای کسب اطلاعت بیشتر تلاش کردیم با دفتر شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست ارتباط برقرار کنیم اما تماس‌های مکرر خبرنگار برای برای شنیدن نظرات علی تیموری مدیر کل دفتر شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست راه به جایی نبرد.
لیلا مرگن
