آیا افتتاح پروژه تونل انتقال آب از سد کانی‌سیب دریاچه ارومیه را نجات می‌دهد؟
دریاچه ارومیه آب ندارد، آنقدر که محیط‌بانان با خودرو به جزایر این دریاچه رفت و آمد میکنند. در چنین شرایطی مسئولان از نجات دریاچه با افتتاح پروژه تونل انتقال آب از سد کانی سیب سخن به میان می‌آورند. این درحالی است که کارشناسان معتقدند احیای دریاچه فقط با مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز امکان پذیر است و افتتاح پروژه انتقال آب در کوتاه مدت تاثیری در شرایط دریاچه ندارد.
وعده‌ها درباره احیای دریاچه ارومیه دوباره به سرتیتر خبرها باز گشته است، آن طور که از دولت خبر می‌رسد، قرار است فاز اول پروژه انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه در بهمن ماه به اتمام برسد و به این شکل ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال به دریاچه برسد.
هر چند هنوز پرسش‌های زیادی در خصوص اجرای این پروژه مطرح است. اما برخی مسئولان آن را شاهکار مهندسی ایرانی می‌نامند. به همین دلیل به نظر می‌رسد، برخی می‌خواهند بی‌توجهی به احیای دریاچه ارومیه را با تبلیغات درباره این پروژه جبران کنند.
این درحالی است که برخی کارشناسان نیز معتقدند دولت سیزدهم برای احیای دریاچه ارومیه در ۱٫۵ سال گذشته اقدام قابل توجهی انجام نداده است و افتتاح پروژه انتقال آب نیز از طرح‌های دولت گذشته است که این روزها به مرحله اجرا نزدیک شده است.
البته برخی مسئولان مانند دبیر هیات تحقیق و تفحص از دریاچه ارومیه معتقدند دولت با وجود درگیری با مشکلات مالی در تزریق اعتبار برای احیای دریاچه ارومیه سنگ تمام گذاشته است.
بنابراین می‌توان گفت هنوز بسیاری از مسئولان به دریاچه نگاه تبلیغاتی دارند، زیرا برخلاف وعده‌هایی که در چند سال گذشته مطرح شده شرایط دریاچه هر سال وخیم‌تر میشود.
دریاچه‌ای در حال مرگ
آمارهای مختلفی درباره وضعیت دریاچه ارومیه مطرح میشود که برخی از آنها به ظاهر از بهبود شرایط دریاچه حکایت دارد. برای نمونه سیزدهم آذرماه بود که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی از افزایش شش سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه خبرداد و گفت: تراز دریاچه به یک هزار و ۲۷۰ متر و ۱۰ سانتی‌متر رسیده است.
این درحالی است که میزان بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه روندی کاهشی را نشان می‌دهد. تازه‌ترین بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه از ابتدای سال آبی جاری تا ۳۰ آذرماه ۵۱٫۶ میلی‌متر بوده است. لازم به یادآوری است که میزان بارش‌ها در این حوضه در دوره بلندمدت ۸۵٫۸ میلی‌متر گزارش شده بود.
افزون بر این برخی کارشناسان معتقدند با اعلام افزایش تراز دریاچه ارومیه نباید تصور کرد سطح آب در تمام دریاچه افزایش پیدا کرده است.
دکتر حسام احمدی بیرگانی، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه در گفت‌وگو با ما در باره آخرین وضعیت دریاچه ارومیه تاکید می‌کند: می‌گویند شش سانتی‌متر به تراز دریاچه اضافه شده نکته اینجاست که وقتی گفته میشود، تراز دریاچه شش سانتی متر افزایش پیدا کرده برخی تصور میکنند که در کل دریاچه شش سانتی متر آب بالا آمده این درحالی است در گودترین نقطه دریاچه اندازه گیری‌ها انجام میشود.
عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه توضیح می‌دهد حدود ۹۰ درصد از دریاچه خشکیده است و شرایطی ایجاد شده که محیط‌بانان با خودرو به جزایر دریاچه رفت و آمد میکنند.
در واقع افزایش شش سانتی‌متری تراز در عمیق‌ترین نقطه دریاچه اتفاق افتاده است و نباید آن را به تمام بستر دریاچه تعمیم داد.
تکلیف دریاچه مشخص نیست
شرایط نامناسب دریاچه ارومیه از این حکایت دارد که برخلاف وعده‌هایی که برای نجات دریاچه تاکنون مطرح شده، اقدام موثری برای احیای آن انجام نشده است.
دکتر احمدی بیرگانی نیز تاکید می‌کند که در ۱٫۵ سال گذشته شاهد اجرای هیچ برنامه مشخصی نبوده‌ایم و حتی درباره نحوه مدیریت دریاچه نیز هنوز اختلاف نظرهای قابل توجهی وجود دارد که سبب شده در استان نیز هنوز بین اینکه مدیریت مسائل باید از طریق ستاد احیای استانی یا مرکز آینده پژوهی انجام شود توافقی صورت نگرفته است.
به این ترتیب می‌توان گفت هنوز مشخص نیست چه تیمی و با چه برنامهای قرار است برای احیای دریاچه تلاش کند؟
افزون بر این کارشناسان تاکید میکنند که برای احیای دریاچه نیاز است که در کنار پروژه‌هایی مانند انتقال آب به مسائل مهم دیگری مانند مدیریت کشاورزی و مدیریت منابع آب نیز پرداخت، زیرا بدون توجه به این مسائل نجات دریاچه امکان پذیر نیست و مدیران در این حوزه باید برنامه‌های مشخصی برای مدیریت کشاورزی، تغییر الگوی کشت و مدیریت منابع آب داشته باشند.
نجات دریاچه با یک تونل!
به این ترتیب این پرسش مطرح میشود که افتتاح پروژه تونل انتقال آب کانی سیب چقدر در احیای دریاچه نقش خواهد داشت؟
کارشناسان معتقدند مشکل دریاچه ارومیه فقط با افتتاح پروژه انتقال آب کانی سیب رفع نمی‌شود، زیرا نیاز آبی دریاچه بسیار بیشتر از مقداری است که قرار شده از طریق تونل به دریاچه برسد.
عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه درباره تاثیر افتتاح تونل انتقال آب در احیای دریاچه به جام جم آنلاین میگوید: تونل انتقال آب در بهترین حالت حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال به دریاچه می‌رساند.
آن طور که او توضیح می‌دهد با ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال نمی‌توان در کوتاه مدت شرایط را بهبود داد، چون دریاچه ارومیه حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیارد مکعب آب را از دست داده است.
بنابراین با افتتاح پروژه انتقال آب در بهمن ماه در کوتاه مدت اتفاق خاصی برای دریاچه نمی‌افتد.
این درحالی است که هنوز مشخص نیست ورود آب از طریق تونل پایدار خواهد بود، زیرا ممکن است با اعتراض کشاورزان برای تامین آب وقفه‌‌ای در انتقال آب اتفاق بیفتد.
مساله دیگری که کارشناسان روی آن دست می‌گذارند نحوه تحویل آب به دریاچه است، زیرا وقتی حقابه دریاچه از طریق سدها رها میشود، بسیاری از کشاورزان در مسیر انتقال آب با استفاده از پمپ حقابه دریاچه را برداشت میکنند.
دکتر احمدی بیرگانی در این خصوص توضیح می‌دهد: هنوز مشخص نیست که حجم مشخص شده آب از چه طریقی به دریاچه می‌رسد؟ زیرا اگر از طریق رودخانه‌ها انجام شود کشاورزان حقابه دریاچه را برداشت خواهند کرد.
افزون براین درباره پروژه تونل انتقال آب نیز هنوز پرسش‌هایی مطرح است. دکتر احمدی بیرگانی دراین باره میگوید: مشخص نیست که برای برداشت آب هماهنگی‌های لازم با عراق انجام شده است یا نه؟ این نکته مهمی است، چون عراق از ترکیه به دلیل جلوگیری از ورود آب شکایت کرده و ممکن است در خصوص ایران نیز چنین رویکردی در نظر گرفته شود.
او می‌افزاید: مساله دیگری که باید به آن توجه کرد، این است که آیا مشکلات فنی تونل برطرف شده است؟ چون برخی نگران هستند که به دلیل تعجیل در افتتاح پروژه مشکلات بدرستی برطرف نشود.
تفکیک اراضی کشاورزی در اطراف دریاچه
کم نیستند کارشناسانی که تاکید میکنند که نمی‌توان به احیای دریاچه ارومیه امیدوار بود، زیرا مدیریت کشاورزی به حال خود رها شده است و افزایش اراضی کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه هر سال بخش قابل توجهی از حقابه دریاچه را می‌بلعد.
برای نمونه استاندار آذربایجان غربی بتازگی نسبت به افزایش اراضی کشاورزی در اطراف دریاچه ارومیه هشدار داده است. او با تاکید بر اینکه احیای دریاچه ارومیه با توسعه اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه همخوانی ندارد از افزایش وسعت اراضی کشاورزی در اطراف دریاچه ابراز نگرانی کرده و گفته در هشت سال گذشته بیش از ۱۲۰ هزار هکتار به اراضی کشاورزی آذربایجان‌غربی اضافه و منجر به مصرف آبی به میزان ۲٫۵ میلیارد متر مکعب شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی نیز معتقد است، تغییر الگوی کشت و تغییر معیشت مردم منطقه از دامداری و کشاورزی به سمت مشاغل دیگر جزو ضرورت‌های حفاظت از دریاچه ارومیه و احیای آن است.
عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه ارومیه نیز میگوید: شرایط برای حفر چاه‌های بیشتر در اطراف دریاچه ارومیه مهیا شده است، چون برخی زمین‌های کشاورزی را تفکیک میکنند تا آن را راحت‌تر بفروشند.
آن طور که او توضیح می‌دهد این روزها اراضی کشاورزی در قطعات ۵۰۰ متری نیز خرید و فروش میشود و صاحبان این زمین‌ها نیز تلاش میکنند، برای دسترسی به آب در زمین‌های خود چاه حفر کنند.
به این ترتیب باید تاکید کرد که احیای دریاچه ارومیه فقط با افتتاح پروژه تونل انتقال آب امکان پذیر نیست، زیرا مسائل مختلفی باعث خشک شدن دریاچه شده است. در واقع بدون مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز دریاچه نجات پیدا نمیکند و برای رسیدن به این هدف باید مدیریت مناسبی در بخش‌هایی مانند کشاورزی، تامین حقابه از سدها و فرهنگ سازی انجام شود.
مهدی آیینی
گزارشگران سبز خبر اینجا سبز میشود
