گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود
سالانه حدود یکهزار کودک از سوی بهزیستی به فرزندخواندگی سپرده می‌شود؛ کودکانی که در معصومیت تمامی آنها شکی نیست، اما در این میان تقاضا برای قبول برخی به فرزندخواندگی بیشتر از دیگران است. برای نمونه بیشتر زوج‌ها به‌دنبال قبول سرپرستی نوزادان هستند یا کم نیستند افرادی که فقط سرپرستی کودکان دختر را قبول میکنند، در حالی که برخی سختگیری را نیز از این بیشتر کرده و به دنبال نوزادانی می‌گردند که در ظاهر شبیه آنها باشند یا دست‌کم رنگ پوست‌شان با رنگ پوست آنها همخوانی داشته باشد.این سختگیری نامناسب از سوی برخی متقاضیان فرزندخواندگی سبب شده کودکان واجد شرایط فرزندخواندگی زمان بیشتری را در مراکز شبه خانواده بمانند. به همین دلیل باید از افراد متقاضی فرزندخواندگی خواست با تغییر نگرش دربرخورد با این مساله از بار مشکلات خود و کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست کم کنند.
حدود 41 سال پیش بود که برای نخستین‌بار قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در کشورمان به تصویب رسید؛ اما هرچه از زمان تصویب این قانون می‌گذشت خانواده‌های کمتری شانس قبول فرزندخوانده را به‌دست می‌آوردند، زیرا گذشت زمان سبب تغییر دیدگاه افراد می‌شود. تا این که دو سال پیش قانون جدید حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بد سرپرست مورد بازنگری قرار گرفت تا کودکان بیشتری بتوانند جذب خانواده‌ها شوند. علاوه بر این، پس از تصویب قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در سال 92 اجرای برخی مواد آن به آیین‌نامه نیاز پیدا کرد، زیرا اجرای آنها ممکن بود مشکلاتی را برای کودک یا افراد متقاضی فرزندخواندگی به وجود بیاورد. به این شکل تیرماه امسال آیین‌نامه‌های ماده 36 و 22 این قانون تهیه و از سوی دولت ابلاغ شد.
تفاوت قانون جدید و قدیم
هرچند کم نیستند افرادی که ادعا میکنند شرایط برای فرزندخواندگی هنوز دشوار است. اما حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم به آسان‌تر شدن شرایط فرزندخواندگی در کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: در قانون جدید، ایرانیان مقیم خارج نیز می‌توانند سرپرستی کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست را عهده‌دار شوند‌بعلاوه بانوان مجردی که 30 سال بیشتر دارند نیز می‌توانند سرپرستی کودکان دختر را به‌عهده بگیرند.
از دیگر تفاوت‌های قانون قدیم و جدید فرزندخواندگی میتوان به تغییر شرایط سنی نیز اشاره کرد، زیرا تا پیش از تصویب قانون جدید در سال 92 فقط کودکان زیر 12 سال می‌توانستند به فرزندخواندگی سپرده شوند، اما اکنون کودکان زیر 16 سال نیز واجد شرایط به حساب می‌آیند. برخلاف قانون سال 53 اکنون زوجینی که فرزند دارند نیز می‌توانند برای گرفتن فرزند خوانده اقدام کنند. اما اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است.
شرط به نام زدن ملک در اختیار قاضی
تا مدتی قبل برای سرپرستی کودکان شرطی وجود داشت که براساس آن شخص متقاضی باید یک‌سوم ملکی را به نام کودک بی‌سرپرست می‌کرد، اما اکنون در نظر گرفتن این شرط در اختیار قاضی دادگاه است، چون ممکن است زوجی مانند بسیاری از والدین املاک نداشته باشند، اما صلاحیت نگهداری از کودک را داشته باشند.
علاوه‌بر این تغییر باید به شرایط در نظر گرفته برای دختران مجرد بالای 30 سال نیز اشاره کرد؛ چون به نظر می‌رسد کودک بی‌سرپرست چنانچه کودک خانواده‌ای تک‌سرپرست نیز داشته باشد شرایط بهتری را نسبت به زندگی در مراکز شبه خانواده تجربه خواهند داشت.
مرخصی شش ماهه نیز برای دخترانی که کودکی را به فرزندخواندگی می‌گیرند در قانون پیش‌بینی شده؛ اما این درحالی است که بسیاری از مادرانی که به شکل طبیعی صاحب فرزند می‌شوند نیز قادر به استفاده از این تسهیلات نیستند. پس میتوان گفت این مساله ضمانت اجرایی مناسبی ندارد. معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور دراین باره می‌گوید: این نکته به هر‌حال در قانون در نظر گرفته شده است.
سرپرستانی از آن سوی آب
یکی دیگر از تفاوت‌های قانون جدید فرزندخواندگی با قانونی که 41 سال پیش به تصویب رسید در این است که براساس آن فقط اشخاص مقیم در ایران شرایط قبول فرزندخواندگی را ندارند. در واقع در قانون جدید تابعیت ایرانی ملاک قرار داده شده و به این شکل ایرانیان ساکن خارج از کشور راحت‌تر می‌توانند فرزندخوانده داشته باشند، چون تا پیش از تصویب قانون جدید آنها ناچار بودند به شکل موقت شش ماه درایران ساکن شوند، اما اکنون این افراد می‌توانند از طریق سفارتخانه ایران اقدام کنند، چون براساس قانون جدید سفارتخانه و دفاتر حفاظت از منافع جمهوری اسلامی ایران موظفند در اجرای این قانون همکاری کنند.
نحوه تنظیم شناسنامه
در قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال 92 آورده شده که مشخصات واقعی کودک و والدین او باید در اسناد سجلی‌اش درج شود؛ یعنی در قسمت توضیحات شناسنامه نام والدین واقعی فرزندخوانده درج شود، اما این تصمیم شرایط سختی را برای کودک و سرپرستان آن به وجود می‌آورد، زیرا برخی افراد قبول سرپرستی کودکان را راز خود می‌دانند.
مسعودی فرید در این باره عنوان می‌کند: این مساله در آیین‌نامه‌هایی که تیرماه از سوی دولت ابلاغ شده رفع و به این شکل قرار است در صفحه توضیحات کودک فقط شماره حکم دادگاه به ثبت برسد و نام والدین واقعی او در اسناد سجلی که در بایگانی ثبت احوال محفوظ است، نوشته شود. یکی دیگر از نکته‌های قابل توجه در قانون فرزندخواندگی امکان فسخ حکم سرپرستی از سوی کودک است، زیرا او وقتی به 18 سالگی برسد میتواند دراین باره تصمیم بگیرد و نام خانوادگی والدین واقعی یا جدیدی را برای خود انتخاب کند.
شرایط درخواست‌کنندگان سرپرستی
تقید به انجام واجبات و ترک محرمات، عدم محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی، تمکن مالی، عدم حجر، سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی، نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل، صلاحیت اخلاقی، عدم ابتلا به بیماریهای واگیر یا صعب‌العلاج و اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شرایطی است که درخواست‌کنندگان سرپرستی باید داشته باشند. این درحالی است که رعایت اشتراکات دینی میان سرپرست و افراد تحت سرپرستی الزامی است.
افرادی‌که می‌توانند فرزندخوانده داشته باشند
قانون برای افرادی که مجاز هستند برای به‌عهده گرفتن سرپرستی کودکان اقدام کنند نکاتی را در نظر گرفته است. براساس ماده 5 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند می‌توانند برای گرفتن فرزندخوانده درخواست بدهند، به این شرط که دست‌کم یکی از آنان بیش از 30 سال داشته باشد. البته براساس تبصره یک این ماده قانون به تشخیص سازمان پزشکی قانونی، امکان بچه‌دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست‌کنندگان از شرط گذشت پنج سال مستثنا هستند. زن و شوهر دارای فرزند نیز می‌توانند چنین درخواستی بدهند، البته شرط سنی داشتن 30 سال نیز برای این افراد در نظر گرفته شده است. علاوه‌بر این، دختران و زنان بدون شوهر نیز که دست کم 30سال داشته باشند نیز می‌توانند سرپرستی کودکان بی‌سرپرست مونث را به‌عهده بگیرند. این درحالی است که براساس قانون اگر درخواست‌کنندگان سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعایت مصلحت کودک و نوجوان میتواند آنان را از برخی شرایط مقرر مستثنا کند.
برای سرپرست بودن مهربان‌تر باید بود
این روزها برای هر کودک واجد شرایط فرزندخواندگی 8 متقاضی در کشور وجود دارد، آمار متقاضیان برای نوزادان بالاتر است و به 20 نفر می‌رسد. مساله اینجاست که اغلب زوج‌هایی که در جستجوی فرزندخوانده هستند، مورد خاصی را در نظر دارند؛ برای نمونه خیلی‌ها علاوه‌بر این که نوزاد دختر میخواهند، نسبت به رنگ پوست نوزاد یعنی سبزه یا سفید بودن آنها نیز حساس هستند.
در واقع به‌دلیل این که به قول معروف فرهنگ فرزندخواندگی در کشورمان بخوبی جا نیفتاده است، بسیاری از افراد از این که دیگران متوجه شوند آنها کودکی را به فرزندخواندگی گرفته اند واهمه دارند یا هستند افرادی که سعی دارند ناتوانی خود را در فرزند‌آوری زیر چتر فرزندخواندگی پنهان کنند؛ درحالی که باید به این افراد یادآور شد دیر یا زود راز مگوی آنها فاش خواهد شد و در این میان بیشترین آسیب به کودک و سرپرستان او خواهد رسید.
امین موقت باشید
افزون بر این، چنین مسائلی سبب شده افراد متقاضی فرزندخوانده داشتن خیلی دیر به خواسته خود برسند. معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این باره عنوان می‌کند: حل این مشکل به راهکار فرهنگی نیاز دارد. علاوه‌بر این ما باید افراد را تشویق کنیم که آنها سرپرستی کودکان را به شکل امین موقت قبول کنند؛ چون به این شکل کودکان بیشتری صاحب خانواده خواهند شد. در واقع هرچه کودکان بهزیستی زمان کمتری را در مراکز شبه‌خانواده سپری کنند، آسیب کمتری می‌بینند، زیرا هرچه شرایط در مراکز نگهداری کودکان مناسب باشد بخوبی مهر و محبت والدین نیست.
برای نمونه کودکی را در نظر بگیرید که مادرش فوت کرده و پدرش برای ده سال باید در زندان باشد. به همین دلیل این کودک شرایط فرزندخواندگی دائم را ندارد؛ در حالی که اگر این کودک برای مدتی کوتاهی نیز در محیط خانواده باشد آسیب کمتری خواهد دید، بنابراین افراد نیکوکار می‌توانند سرپرستی این کودک را برای مدتی‌که پدر او در زندان است، قبول کنند.
حبیب الله مسعودی فرید، معاون امور اجتماعی بهزیستی دراین باره یادآور می‌شود: جالب اینجاست که بتازگی مورد قابل توجهی نیز رخ داد، چون پدر یکی از کودکان بدسرپرست از زندان آزاد شد، اما وقتی دریافت فرزندش شرایط مناسبی در خانه سرپرست‌هایش دارد از حق پدری خود گذشت و راضی شد کودکش برای همیشه نزد سرپرستانش باقی بماند.
نیکوکاران به روز شوند
نیکوکاران در مراکز شبه‌خانواده کمک حال واقعی بهزیستی هستند،زیرا از حدود 600 مرکز شبه خانواده‌ای که در تمام کشور وجود دارد بیش از 530 مرکز غیردولتی است و مراکز باقیمانده نیز بیشتر شیرخوارگاه هستند و تعداد مراکز شبه‌خانواده دولتی که برای کودکان بالای شش سال در نظر گرفته شده خیلی کم است.
در این میان برخی نیکوکاران سالانه برای نگهداری از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در مراکز شبه‌خانواده حدود یک میلیون یا 500 هزار تومان هزینه میکنند، درحالی که اگر نیکوکاران به این باور برسند که کودکان بهزیستی می‌توانند با کمک آنها صاحب خانواده بشوند مشکل کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرست زیادی حل می‌شود.
برای نمونه مادربزرگی را در نظر بگیرید که دوست دارد از نوه‌اش نگهداری کند، اما توانایی مالی آن را ندارد. نیکوکاران می‌توانند با کمک به این مادربزرگ شرایطی را به وجود بیاورند که کودک در کنار مادربزرگ خود زندگی کند.
