گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود
مراکز نگهداری از حیات وحش در کشور با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد
در بسیاری از باغوحشها یا باغ پرندگان شرایط نامناسب نگهداری و بیماری حیوانات را می‌شود با چشم دید؛ اغلب حیوانات در قفس‌هایی با دو ردیف میله مشبک (برای ایجاد فاصله بین حیوان و بازدیدکنندگان) نگهداری می‌شوند و این شکل مراقبت، دید بصری بازدیدکننده را کاهش می‌دهد. کوچکی قفس امکان حرکت طبیعی را از حیوانات می‌گیرد و در کنار تمام تنش‌ها و استرس‌هایی که به یک حیوان تحمیل می‌شود، نبود حتی یک تابلو برای معرفی گونه، محل زندگی طبیعی و اطلاعاتی از این دست، باغوحشها را به مراکزی بی‌اثر در آموزش کودکان تبدیل کرده است.
گزارشگران سبز: در بیشتر مراکز نگهداری حیوانات کشور در کنار قفس‌ها هیچ شخص آگاهی حضور ندارد که اطلاعات یا نحوه برخورد درست با حیوانات را به بازدیدکنندگان بدهد و به دلیل نبود همین آموزش‌ها، گاهی بچه‌هایی که دوست دارند حیوانات را ایستاده تماشا کننده با پرتاب سنگ و چوب و رفتارهای غلط، تلاش می‌کنند تا حیوان را وادار به ایستادن کنند و به شیوه خود به نتیجه مطلوب دست یابند. همه اینها نقاط ضعفی است که در باغ‌وحش‌های ایران مشهود است، اما امیرحسین داداشی، رئیس اداره ساماندهی و هماهنگی امور مناطق سازمان محیط زیست به گزارشگران سبز می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست تلاش می‌کند با امضای تفاهم‌نامه با آموزش و پرورش،کمی بیشتر به مباحث آموزشی بپردازد. البته او بر این باور است که این سازمان به تنهایی مسئول آموزش در باغوحشها نیست و دیگر دستگاه‌ها هم باید در این رابطه همکاری کنند.
بسیاری از باغ‌وحش‌های ایران، باغ‌وحش نیستند بلکه مراکزی برای اسارت حیوانات هستند. مراکزی که نه بعد آموزشی آنها پررنگ است و نه به دیگر اهداف باغوحشها که حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض است، در این مکان‌ها توجهی می‌شود.
به عنوان مثال چند سال پیش دست یک دختربچه در حال بازدید از قفس شیرهای یکی از باغ‌وحش‌های غیراستاندارد کشور آسیب دید. این دختر برای همیشه معلولیت را با خود به همراه دارد و این باغ‌وحش هنوز استانداردهای لازم را برای نگهداری حیوانات ندارد. براساس آمارهایی که روی سایت سازمان حفاظت محیط زیست موجود است ۵۳ مرکز نگهداری حیات وحش در ایران وجود دارد که به گفته رئیس اداره ساماندهی سازمان حفاظت محیط زیست این آمار قدیمی است و در حال حاضر تعداد باغوحشها و باغ پرندگان سراسر کشور به حدود ۶۵ تا ۷۰ مرکز رسیده است. در بسیاری از شهرهای بزرگ استان‌ها یک یا دو مرکز نگهداری حیوانات وحشی یا پرندگان وجود دارد، اما آیا واقعا به این تعداد باغ‌وحش نیاز داریم؟ چقدر از بار آموزش دانش‌آموزان به عهده این مراکز است؟ هزینه‌های نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌های با شرایط استاندارد بسیار سنگین است و این مساله باغ‌وحش‌داری را به یک فعالیت غیراقتصادی تبدیل می‌کند اما معلوم نیست چرا در ایران، تب راه‌اندازی این مراکز رو به افزایش است. آن هم مراکزی که شاید کوچک‌ترین نقشی در آموزش بچه‌ها برای آشنایی با حیوانات ایفا نمی‌کنند و برای افرادی که از باغوحشها بازدید می‌کنند و فقط تصویر حیوانات مضطرب در پس ذهن‌شان جا خوش می‌کند.
ایمان معماریان، دامپزشک در گفت‌وگو با گزارشگران سبز به این نکته اشاره می‌کند که هیچ‌یک از باغ‌وحش‌های کشور بجز باغ‌وحش تهران، زیرساخت‌های آموزشی مناسبی ندارند.
او در پاسخ به این که یک باغ‌وحش مناسب برای آموزش کودکان چگونه باید باشد، شرایط استاندارد یک باغ‌وحش را بسیار متنوع توصیف می‌کند.
به گفته معماریان در باغ‌وحش‌های ایران نه‌تنها در زمینه آموزش مشکل داریم بلکه بحث کلی حفاظت هم وجود ندارد. خیلی وقت‌ها تکثیر بی‌رویه در باغوحشها انجام می‌شود. قاچاق حیوانات و شکار آنها از طبیعت در این مراکز وجود دارد و حیوانات را به شکل غیر قانونی یا قانونی می‌فروشند.
او می‌افزاید: هدف باغوحشها حفاظت، آموزش و فرهنگسازی نیست، زیرا این مسائل در اهدافشان تعریف نشده است. سازمان حفاظت محیط زیست این اهداف را از باغوحشها نمی‌خواهد و استانداردهای ملی محیط زیست در زمینه ایجاد باغ‌وحش بسیار پیش پا افتاده است و صرفا به ابعاد قفس‌ها محدود می‌شود که آن هم نیازمند به‌روز‌رسانی است.
باغ‌وحش‌های بی‌حساب و کتاب
اگر از معماریان بپرسید با وجود غیراقتصادی بودن باغوحشها و نقش کمرنگ آنها در آموزش چرا تعداد این مراکز رو به افزایش است، او می‌گوید: مشکلات موجود در قوانین اجازه می‌دهد این مراکز با حداقل استانداردها ایجاد شوند. وقتی سطح استاندارد پایین است، افراد پولدار یا افرادی که قصد قاچاق حیوانات را دارند، مراکزی را به اسم باغ‌وحش تاسیس می‌کنند ولی این مراکز اصلا کارکرد باغ‌وحش را ندارند.
به گفته او، محیط زیست حتی برای مراکزی که استانداردهای حداقلی دارند، مشوق در نظر می‌گیرد. به جای این‌که مانع تکثیر حیوانات در این باغوحشها شود، به آنها مجوز در اختیار گرفتن گونه‌هایی مانند ببر می‌دهد و اگر شیرهای باغ‌وحش تکثیر شوند، صاحبان این مکان‌ها را تشویق می‌کنند.
باغ‌وحش هویزه بتازگی تعطیل شده و به‌گفته برخی کارشناسان هیچ نهاد یا شخصی حاضر نیست حیواناتش را تحویل بگیرد. در باغ‌وحش بزرگ مشهد هم قفس‌های کوچک همواره مورد اعتراض دوستداران حیوانات بوده است. یک مرکز نگهداری حیوانات در تهران نیز بتازگی به دلیل غیراستاندارد بودن تعطیل شده و انتقادات جدی به بخش اعظم ۱۲ مرکز نگهداری حیوانات در این استان وارد است. بنابراین اگر باغ‌وحشی در شرایط کنونی وضعیت بهتری نسبت به سایر مراکز نگهداری حیوانات دارد، دلیلش این است که خود این مرکز تمایل به ارتقای استاندارد نگهداری حیوانات دارد.
آن طور که معماریان می‌گوید، مشکل فقط در اجرای قانون نیست بلکه قوانین هم مشکل دارند و به دلیل نبود قانون جامع و کامل، امکان رشد مراکزی که کارکرد باغ‌وحش استاندارد را ندارند، در کشور افزایش یافته است. گرچه معماریان تکثیر حیات وحش در باغ‌وحش‌هایی با استاندارد سطح پایین را اقدامی نامعقول می‌داند اما امیر حسین داداشی، رئیس اداره ساماندهی سازمان حفاظت محیط‌زیست تکثیر حیات وحش را ناشی از میل طبیعی حیوان به ازدیاد دانسته و بر این باور است که جدا کردن حیوان و جلوگیری از غرایز طبیعی حیات وحش، کار درستی نیست. او می‌گوید: در تمام باغ‌وحش‌های دنیا، فروش گونه‌های مازاد باغ‌وحش، زمینه کسب درآمد را برای صاحبان آنها فراهم می‌کند.
تقویت ابعاد آموزشی
داداشی درباره اهداف باغوحشها عنوان می‌کند: یکی از اهداف باغوحشها انجام کارهای علمی و پژوهشی است و یکی از باغ‌وحش‌های ایران با مراکز بین‌المللی کارهای علمی و پژوهشی انجام می‌دهد.
او با اشاره به تلاش‌های انجام شده برای ساماندهی باغوحشها توضیح می‌دهد: برای مراکزی که حداقل استاندارد را داشتند، مجوز فعالیت صادر شد و آن دسته از مراکز که شرایط حداقلی ما را نداشتند، تعطیل شدند.
رئیس اداره ساماندهی سازمان حفاظت محیط زیست همچنین از پایش آنلاین باغوحشها در سال ۹۷ خبرداده و بیان می‌کند: تمام باغوحشها باید برای آشنایی گردشگران با گونه‌های جانوری، تابلوهای مناسب داشته باشند تا زمینه دوستی انسان و حیوان فراهم شود. البته او معتقد است آموزش تنها وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست نیست، زیرا همان‌گونه که در بحث مخاطرات بهداشتی سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت درگیر هستند، در بحث آموزش،سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و حتی آموزش و پرورش باید وارد عمل شوند.
به گفته داداشی، بسیاری از باغ‌وحش‌های کشور برای پیگیری مسائل آموزشی با آموزش و پرورش تفاهم نامه امضا کرده‌اند.
او درباره انجام قاچاق حیوانات در باغوحشها تاکید می‌کند: همه حیوانات باغوحشها مجهز به میکروچیت یا حلقه هستند واگر گزارش قاچاق گونه‌های جانوری از سوی باغوحشها را دریافت کنیم، قطعا با متخلفان برخورد خواهیم کرد.
گرچه تفاهم‌نامه‌هایی برای افزایش نقش آموزشی باغوحشها بین این مراکز با
آموزش و پرورش منعقد شده اما مساله این است که این تفاهم نامه‌ها، صرفا منجر به افزایش مراجعه دانش‌آموزان به باغوحشها می‌شود. در شرایطی که بازدیدکنندگان از لابه‌لای شبکه در هم تنیده قفس‌ها باید به حیواناتی که به دلیل شرایط نگهداری نامناسب بیمار شده‌اند، نگاه کنند، در واقع به این شکل بازدید از باغ‌وحش نه تنها نقش مثبتی در آموزش دانش‌آموزان نخواهد داشت بلکه ممکن است سبب شود آنها دید منفی نسبت به حیات وحش و محیط زیست پیدا کنند.
لیلا مرگن
