مردم روستاهای مجاور قرقهای اختصاصی از تبعات راهاندازی این قرقها بر زندگی و کسبوکارشان میگویند
قرقهای اختصاصی قرار بود مرهمی باشند بر زخمهای طبیعت در مناطقی که حیات وحش هیچ محافظی نداشت و به جولانگاه شکارچیان تبدیل شده بود، این قرقها همچنین قرار بود مرهمی نیز باشند بر زخمهای محرومیت در روستاهای مجاور خود و با بهرهمند ساختن مردم از منافع حاصل از شکار و ایجاد کسبوکارهایی متکی بر بومگردی و طبیعتگردی، باعث رونق اقتصادی آن مناطق شوند.
این وعدهها را مسئولان سازمان محیطزیست و مدیران قرقهای اختصاصی در اولین سالهای راهاندازی این قرقها به مردم داده بودند. آنها میگفتند که قرقهای اختصاصی به حفاظتگاههایی مردمی تبدیل خواهند شد که در آن هم مشارکت جوامع محلی برای حفاظت جلب میشود و هم منافع اقتصادی حاصل از آنها به جیب مردم خواهد رفت.
اما امروز که سراغ مسئولان محلی بعضی روستاهای همسایه قرقها میرویم، میگویند نه تنها هنوز هیچ منفعتی از قرقهای اختصاصی نصیب روستاییان نشده است، بلکه وجود این قرقها آسیبهایی را نیز برای مردم به همراه داشته است. آسیبهایی مثل خسارت زدن حیات وحش به محصولات باغها و مزارع مردم و جلوگیری از ورود روستاییان و دامهایشان به مراتع عرفی موجود در محدودههای قرقشده. اتفاقی که به گفته محلیها، با ایجاد راهبند، کانالکشی و میخپاشی در مسیرهای منتهی به برخی قرقهای اختصاصی از سوی ماموران این قرقها رخ داده است.
«والا به خدا ما که چیزی ندیدیم.» این پاسخ عضو شورای روستای علیآباد چهلگزی به سوال ما درباره منافع حاصل از ایجاد قرق اختصاصی در مجاورت این روستا برای اهالی آن است. اکبر زعیم تاکید دارد در چند سالی که از فعالیت قرق اختصاصی علیآباد چهلگزی میگذرد، مسئولان این قرق به جز یک مرتبه که مبلغ اندکی به حسینیه روستا کمک کردند، هیچ مبلغ دیگری را برای کمک به این روستا و بهبود زیرساختهای آن هزینه نکردهاند.
قرق علیآباد چهلگزی یکی از قرقهای اختصاصی پنجگانه کشور است که در شهرستان مهریز استان یزد واقع شده است. مجوز بهرهبرداری از این قرق در سال ۹۵ از سوی سازمان محیطزیست به یکی از انجمنهای زیستمحیطی مرکز این استان داده شد. براساس این مجوز، مدیران قرق علیآباد ضمن حفاظت از حیات وحش محدوده قرقشده، میتوانند سالانه تعداد معدودی پروانه شکار زیر نظر سازمان محیطزیست صادر کنند. پروانههای شکاری که ۳۰ درصد آن باید به جوامع محلی برسد و ۷۰ درصد آن را نیز قرقدارها مجازند با قیمتهای دلخواه خود به هرکس که خواستند، بفروشند.
در سالهای اخیر نیز مدیران قرق علیآباد چهلگزی و البته دیگر قرقداران خصوصی کشور بخش زیادی از پروانههای شکار در اختیارشان را به شکارچیان خارجی فروختهاند. خارجیهایی که در قالب تورهای گردشگری شکار که از سوی قرقداران خصوصی برگزار میشود، به کشورمان میآیند و مبلغی بین ۷۵۰۰ تا ۱۵ هزار دلار را فقط برای خرید پروانه شکار میپردازند. قرقداران در علاوه بر این مبلغ، پولهای هنگفت دیگری را نیز از شکارچیان خارجی برای حملونقل، اقامت، عملیات بعد از شکار و ارسال تروفه به خارج از کشور دریافت میکنند.
اما سهم اهالی روستاهای مجاور قرقهای اختصاصی از درآمد کلانی که مدیران این قرقها از حضور شکارچیان خارجی کسب میکنند، چیست؟ عضو شورای روستای علیآباد چهلگزی در پاسخ به این پرسش میگوید: شکارچیان خارجی تقریبا هیچ منفعتی برای روستای ما و اهالی آن ندارند. زیرا این افراد اصلا کاری به روستاهای اطراف قرق ندارند و خرجی در این روستاها نمیکنند. آنها فقط یکی دو شب در اقامتگاه ساختهشده از سوی مدیران قرق علیآباد میمانند و بعد از این که شکارشان را انجام دادند، از اینجا میروند.
اکبر زعیم میگوید تنها فایده ایجاد قرق اختصاصی در روستای علیآباد چهلگزی برای اهالی آن، استخدام سه نفر از اعضای یک خانواده علیآبادی به عنوان قرقبان است. سه نفری که به گفته او، از سالها پیش از تاسیس قرق با مدیران آن کار میکردهاند و به جز آنها، هیچ شخص دیگری از مردم علیآباد یا روستاهای مجاور آن در این قرق مشغول به کار نشدهاند.
پاتک حیات وحش به باغهای روستاییان
«مردم دائما به من گله میکنند که چرا آهوهای محدوده قرق به باغهای ما میآیند و پستههایمان را میخورند.» این صحبتهای محمدرضا زارع، دهیار روستای عبدلآباد، یکی دیگر از روستاهای مجاور قرق اختصاصی علیآباد چهلگزی است. کسی که هر روز گلایههای اهالی روستایش از خسارتهایی که حیات وحش به مزارع و باغهایشان میزنند، به گوشش میرسد.
او به ما توضیح میدهد که اهالی این روستا چند بار شکایت خود را از این موضوع پیش مسئولان ادارههای محیطزیست، منابع طبیعی و فرمانداری شهرستان بردهاند و هر بار این جواب را شنیدهاند که قرقدارها باید جلوی ورود حیوانات به باغها و مزارع مردم را بگیرند، اما روستاییان نیز حق ندارند به این بهانه به حیات وحش این منطقه آسیب بزنند.
اما به گفته زارع، قرقدارها نه تنها به وظیفه خود برای جلوگیری از ورود حیات وحش به کشتزارهای مردم توجهی ندارند، بلکه زیر بار پرداخت خسارت به روستاییان نیز نمیروند و این توجیه را برای مردم میآورند که حیواناتی مثل آهو و جبیر پیش از این نیز کموبیش در این منطقه یافت میشد و حضور آنها در کشتزارهای روستاییان ربطی به تاسیس قرق اختصاصی علیآباد ندارد.
دهیار روستای علیآباد اما معتقد است که تا پیش از تاسیس قرق اختصاصی علیآباد چهلگزی، جمعیت حیات وحش در منطقه آنقدری نبود که حیوانات برای سیر کردن شکم خود به باغها و مزارع مردم بیایند. بنابراین او تاکید دارد حضور امروز حیات وحش در کشتزارهای روستاییان محصول برپایی این قرق اختصاصی است.
میخپاشی در مسیر گلهها
قرقهای اختصاصی پنجگانه در مناطق حاصلخیز استانهای کویری یزد، کرمان و سمنان قرار گرفتهاند. داخل محدوده این قرقها و اطراف آن نیز یا مراتع عرفی دامدران روستاهای مجاور قرقها وجود دارد یا کشتزارهای روستاییان. مسئولان سازمان محیطزیست در ماههای اول بعد از صدور مجوز برای قرقهای اختصاصی وعده دادند که حقوق عرفی و قانونی مرتعداران و مالکان اراضی داخل یا اطراف محدودههای قرقشده حفظ خواهد شد، اما صحبتهای دهیاران برخی روستاهای مجاور قرقهای اختصاصی حاکی از آن است که ماموران حافظ قرقها معمولا جلوی ورود روستاییان و دامهایشان به این محدودهها را میگیرند.
مرتضی ابراهیمپور، دهیار روستای اسطاهوییه دهستان راویز شهرستان رفسنجان استان کرمان که روستای او داخل محدوده قرق اختصاصی منصورآباد قرار گرفته، یکی از همین دهیاران است که در گفتوگو با ما تاکید میکند که از وقتی این قرق خصوصی در منطقه آنها راهاندازی شده است، ماموران قرقبانی از چرای دامهای روستاییان در محدوده قرق جلوگیری میکنند. این در حالی است که به گفته این دهیار، بسیاری از دامداران روستایش تا پیش از تاسیس قرق منصورآباد در آن محدوده مراتعی عرفی داشتند و به راحتی دامهای خود را برای چرا به این مراتع میبردند.
او تعریف میکند که ماموران قرق منصورآباد برای جلوگیری از بهرهبرداری دامدران از این مراتع، در مسیرهای منتهی به آنها کانالکشی کرده و داخل این کانالها میخهایی قرار دادهاند تا دیگر گلههای دام نتوانند از این مسیرها عبور کنند. ابراهیمپور همچنین میگوید چهار سال پیش، زمانی که مدیران قرق منصورآباد در حال گرفتن مجوز برای برپایی این قرق بودند، تعدادی از آغلهای دام موجود در مراتع عرفی روستاییان در داخل محدوده قرق سوزانده شد. آتشسوزیهایی که محلیها قرقداران را به دست داشتن در آن متهم میکنند، اما آن افراد هیچ وقت زیر بار این موضوع نرفتهاند.
گرگ به گلههایمان میزند
در چند سالی که از فعالیت قرقهای اختصاصی میگذرد، جمعیت حیات وحش در محدودههای قرقشده به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. علت اصلی این افزایش جمعیت نیز فراهم کردن شرایط ایدهآل همچون ساخت آبشخورهای مصنوعی و پخش علوفه در سطح قرقها از سوی ماموران قرقبانی است. در این شرایط افزایش جمعیت حیوانات علفخوار در قرقهای اختصاصی، به صورت طبیعی باعث بیشتر شدن حضور حیوانات گوشتخوار در این قرقها نیز خواهد شد.
آنطور که دهیار روستای اسطاهوییه میگوید، این اتفاق به نحو محسوسی در محدوده قرق منصورآباد رفسنجان نیز رخ داده است، آنقدر که در سالهای اخیر دامداران این روستا خیلی بیشتر با حیوانات وحشی دستوپنجه نرم میکنند. او در این باره توضیح میدهد: در دو سه سال گذشته گلهداران روستایمان چند برابر سالهای قبل گرگ یا روباه در صحرا میبینند. ما حتی در این سالها چند بار هم به چشم خود دیدهایم که حیوانات وحشی بدون هیچ ترسی از انسانها، وارد محدوده روستایمان شده و جلوی چشم مردم به دامها حمله کردهاند.
افزایش جمعیت حیوانات گوشتخوار در محدوده روستاهای داخل و مجاور قرقهای اختصاصی، از جمله تبعاتی است که برپایی این قرقها برای جوامع محلی اطراف آن به همراه داشته. مسالهای که در کنار آسیب حیوانات علفخوار به کشتزارهای روستاییان سبب ایجاد اختلال در زندگی و کسبوکار همسایگان قرقها شده است. چراکه بسیاری از اهالی روستاهای اطراف قرقهای اختصاصی یا کشاورزند یا دامدار. بنابراین میتوان گفت افزایش جمعیت حیات وحش در محدوده قرقهای اختصاصی هرچقدر که برای زیستبوم این مناطق موثر بوده است، باعث ایجاد خسارت برای جوامع محلی شده است.
این در حالی است رونق حضور حیوانات در قرقهای اختصاصی، پولهای کلانی را نیز از فروش پروانههای شکار به جیب مدیران این قرقها سرازیر کرده است، اما این افراد براساس صحبتهای مسئولان محلی، حاضر به کنترل حیات وحش در سطح قرقها نمیشوند که هیچ، از پرداخت خسارت ناشی از حضور حیوانات در زمینهای مردم نیز سر باز میزنند و حتی از چرای دامهای روستاییان در محدوه قرقشده نیز جلوگیری میکنند.
از این اتفاقات میتوان اینطور برداشت کرد که نه فقط وعده اختصاص منافع حاصل از برپایی این قرقها به جوامع محلی اطراف آن محقق نشده است، بلکه راهاندازی قرقهای اختصاصی مشکلاتی را نیز برای مردم بومی ایجاد کرده است. مشکلاتی که گاهی قرقدارها و ماموران آنها برای مردم پیش میآورند و گاهی نیز حیات وحش محدودههای قرق شده.
میخپاشی کار شکارچیان غیرمجاز است
مسئولان روستاهای مجاور قرقهای اختصاصی در گفتوگو با ما تاکید داشتند که برپایی این قرقها نه فقط سودی به جوامع محلی نرسانده، بلکه خسارتهایی را نیز برای کشت و زرع و دامداری مردم ایجاد کرده است. ولی ما برای این که یک طرفه به قاضی نرفته باشیم، پای صبحتهای مسئول یکی از این قرقها نیز مینشینیم.
مدیرعامل قرق اختصاصی منصورآباد رفسنجان که اصرار دارد منطقه تحت مدیریتش را حفاظتگاه مردمی حیات وحش بنامیم، در دفاع از عملکرد خود و همکارانش اول از همه روی این نکته دست میگذارد که راهاندازی این قرق باعث اشتغالزایی برای ۱۱ نفر به عنوان قرقبان شده است. افرادی که به جز دو نفرشان، همگی اهل روستاهای اطراف محدوده قرق هستند.
حامد ابوالقاسمی همچنین توضیح میدهد که جذب گردشگر به منطقه منصورآباد رفسنجان جزو برنامههای مدیران این قرق اختصاصی است که در آینده باعث اشتغالزایی و ایجاد منافع اقتصادی برای مردم خواهد شد. او میگوید همکارانش در حال تاسیس یک اقامتگاه بومگردی در روستای منصورآباد هستند و در نظر دارند از سال آینده تورهای گردشگری طبیعت و بومگردی را به طور منظم در منطقه برگزار کنند.
جلوگیری قرقبانها از ورود دامهای روستاییان به محدودههای قرقشده مهمترین گلایهای است که جوامع محلی اطراف قرق منصورآباد رفسنجان از عملکرد کارکنان این منطقه دارند. مدیرعامل این قرق اما تاکید دارد قرقبانهای زیر نظر او هیچگاه جلوی ورود گلههای دام به محدوده قرق را نگرفتهاند، زیرا این کار از حدود اختیارات قانونی این افراد خارج است. او البته این را هم میگوید که ماموران قرق منصورآباد وقتی موارد بهرهبرداری غیرقانونی از مراتع را میبینند، این موارد را بدون فوت وقت به ماموران اداره منابع طبیعی شهرستان اطلاع میدهند.
ایجاد راهبندهای متعدد برای جلوگیری از ورود دامهای روستاییان به محدوده قرق از دیگر گلایههای جوامع محلی از مسئولان قرق اختصاصی منصورآباد است. موضوعی که ابوالقاسمی آن را رد میکند و درباره آن اینطور توضیح میدهد: ما فقط در محدوه مرکزی قرق منصورآباد که صرفا ۴ درصد مساحت منطقه را در بر میگیرد، چند راهبند گذاشتهایم تا از ورود خودروها به آن قسمت جلوگیری کنیم. چراکه ما در آن محدوده تعدادی آبشخور مصنوعی برای حیات وحش ساختهایم و نمیخواهیم حضور خودروها آرامش حیات وحش را به هم بریزد.
مدیرعامل قرق منصورآباد رفسنجان همچنین موضوع میخپاشی در محدوده قرق برای جلوگیری از تردد گلههای دام و خودروهای روستاییان در این منطقه را رد میکند و تاکید دارد این میخها موجب آسیب به لاستیک خودروهای گشتزنی ماموان قرقبانی نیز شده است. اتفاقی که او و همکارانش را به این نتیجه رسانده است که میخهای موجود در منطقه را شکارچیان غیرمجازی پاشیدهاند که گشت زدن قرق بانها در منطقه به ضررشان تمام میشود.
محمد حسین خودکار