گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

تن جنگل از این آمار می‌لرزد؛ حدود 95 درصد آتش‌سوزی‌های جنگل عامل انسانی دارد و حدود 30 درصد نیز عمدی است.

این واقعیت تلخی است که دیروز در نشست خبری علی تیموری، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست به آن پرداخته شد و از این سخن به میان آمد که قانون برای آنها که جنگل را می‌سوزانند، مجازات در نظر گرفته است.

روز گذشته تیموری از این گفت که بر اساس ماده 675 قانون مجازات اسلامی، کسانی که مرتکب آتش‌ سوزی عمدی جنگل‌ها شوند به دو تا پنج سال حبس محکوم خواهند شد.

افزون بر این، اگر این افراد حین شروع به ارتکاب جرم دستگیر شوند نیز قانون برایشان شش ماه تا دو سال حبس در نظر گرفته است.

سوته‌دلی به نام زاگرس

آتش‌ سوزی‌ های عمدی در مناطق مختلف کشور آمار متفاوتی دارد؛ چراکه به گفته تیموری استان‌های زاگرس نشین بیشتر با پدیده آتش‌سوزی عمدی مواجه هستند. این در حالی است که آتش‌سوزی در جنگل‌های شمالی بیشتر به عوامل طبیعی، یا انسانی غیرعمد مرتبط است.

برخی جامعه‌شناسان نیز در تحلیل این اتفاق از این می‌گویند که در چنین مناطقی افراد فرصت شغلی کمی در اختیار دارند، شاید به همین دلیل با تخریب جنگل سعی در ایجاد درآمد برای خود دارند. برای نمونه آنها با تخریب جنگل، زمین کشاورزی بیشتری فراهم می‌کنند یا با آتش زدن درختان و فروش زغال سعی در درآمدزایی دارند. فریبرز غیبی، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها نیز  آمار 30 درصدی آتش‌سوزی‌های عمدی را تائید می‌کند.

آن طور که او توضیح می‌دهد، در این بین زیاده‌خواهی انسان‌ها بیشترین آسیب را به منابع طبیعی می‌زند؛ چراکه برخی با آتش زدن جنگل به دنبال افزایش زمین‌های کشاورزی، تغییر کاربری یا انتقام گرفتن هستند.

غیبی یادآور می‌شود: هستند افرادی که به دلیل اختلاف با دیگران یا به خاطر این که دولت مانع فعالیت خلاف قانون آنها شده، دست به آتش زدن منابع طبیعی می‌زنند.

این درحالی است که برخی پا را از این فراتر نهاده و برای ایجاد معدن و کسب سود بیشتر، مقدمات نابودی جنگل را با آتش‌سوزی یا تخریب درختان فراهم می‌کنند.

مشارکت برای حفظ جنگل

عامل انسانی دلیل حدود 95 درصد آتش‌ سوزی‌ های جنگل است؛ اما در این بین کارشناسان حدود 30 درصد آتش‌سوزی‌ها را عمدی می‌دانند. به نظر برخی از آنها برای کاهش آتش‌سوزی‌های عمدی جنگل باید جوامع محلی را در برنامه‌های بهره‌برداری و حفاظتی سهیم کرد تا به این شکل هرکدام از آنها مانند جنگلبان عمل کرده و مانع تخریب منابع طبیعی از سوی فرصت‌طلبان شوند.

قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز بر این باور است که برای حفظ جنگل باید چنین رویکردی را در پیش گرفت.

او   تاکید می‌کند: مدیران ارشد سازمان جنگل‌ها نیز اعتقاد دارند برای حفظ بهتر منابع طبیعی باید مردم را در حفاظت و بهره‌برداری از آن سهیم کرد؛ به همین خاطر برنامه‌های مناسبی در این زمینه طراحی شده است.

آن طور که او می‌گوید ماموران یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها نیز بجد با متخلفانی که سبب تخریب منابع طبیعی کشور می‌شوند، برخورد خواهند کرد؛ زیرا قانون با توجه به میزان خسارتی که این افراد به منابع طبیعی کشور وارد می‌کنند برای آنها جریمه ریالی و حبس درنظر‌گرفته است.

با توجه به این که بخش قابل توجهی از منابع طبیعی کشور عمدا طعمه حریق می‌شود، باید از مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست و جنگل‌ها خواست با مشارکت دادن واقعی جوامع محلی در حفاظت و بهره‌برداری از جنگل، این میزان را به‌حداقل برسانند؛ زیرا مشارکت جوامع محلی به این شکل نیست که به آنها به چشم نیروی کار نگاه کرد درواقع مشارکت زمانی معنی پیدا می‌کند که مسئولان جوامع محلی را در برنامه‌ریزی‌های کلان نیز ببینند.

مهدی آیینی

انسان، متهم ردیف اول

بررسی آمارها در حوزه آتش‌سوزی جنگل‌ها گواهی است بر این که انسان متهم ردیف اول آتش‌سوزی عرصه‌های منابع طبیعی کشور است، چون حدود 80درصد آتش‌سوزی‌هایی که در عرصه‌های منابع طبیعی رخ می‌دهد منشأ انسانی دارد، یعنی انسان به عمد یا سهو در آنها نقش دارد، به این شکل که با رها کردن فیلتر سیگار یا زباله‌هایی مانند بطری یا لیوان‌های شیشه‌ای، سبب بروز آتش‌سوزی می‌شود، چون برخی زباله‌ها این قابلیت را دارند که مانند ذره‌بین عمل کنند و با شعله‌ور کردن علف‌های خشک، آتش‌سوزی مهارنشدنی ایجاد کنند. با توجه به این‌که نقش انسان در آتش‌سوزی‌های جنگل قابل توجه است، کارشناسان تاکید می‌کنند، آموزش و فرهنگسازی باید اولویت سازمان جنگل‌ها برای کاهش آمار آتش‌سوزی‌ها باشد.

گمشده‌ای به نام آموزش

ضعف در اجرای برنامه‌های آموزشی و کمک گرفتن از جوامع محلی، همیشه از نقاط ضعف دستگاه‌های اجرایی کشور بوده و به نظر می‌رسد سازمان جنگل‌ها نیز آن‌طور که باید، نتوانسته از این ظرفیت بهره ببرد.

هادی کیادلیری، رئیس جامعه جنگلبانی به جام‌جم می‌گوید: آموزش برای بسیاری از دستگاه‌ها در اولویت قرار ندارد و آنها تمایلی به بهره بردن از پتانسیل سازمان‌های مردم‌نهاد ندارند به همین دلیل، هنوز علت انسانی سهم بسزایی در آتش‌سوزی جنگل‌های کشور دارد.

ضعف در برنامه‌های آموزشی و فرهنگسازی سبب شده بسیاری از ایرانی‌ها هنگام حضور در طبیعت، پیش‌پا افتاده‌ترین نکات را نیز رعایت نکنند. برای نمونه هر خانواده دوست دارد برای خودش آتش روشن کند. این درحالی است که اگر افراد به این باور برسند که بهتر است از جایگاه‌های ویژه‌ای که برای این کار در نظر گرفته شده استفاده کنند، آتش‌سوزی‌های جنگل کاهش پیدا می‌کند.

فهم واقعی جنگل

غریبه بودن با جنگل و ارزش‌های آن، مساله دیگری است که سبب می‌شود، برخی افراد و مسئولان برای حفظ جنگل‌های کشور سنگ‌تمام نگذارند. برخی ادعا می‌کنند اگر برای ساخت سد به آنها اجازه تخریب جنگل بدهند یا بتوانند از چوب جنگل برداشت کنند، این آسیب را با کاشت نهال جبران می‌کنند، اما مشخص است که آنها درک درستی از جنگل ندارند، زیرا جنگل زیستگاهی است که طی گذر ده‌ها سال ایجاد شده و هیچ‌وقت نهال کاری نمی‌تواند جایگزینی برای این اکوسیستم باشد.

این باور اشتباه در افراد عادی بیشتر به چشم می‌خورد. برای همین آنها رسیدن به منافع زودگذر را به حفظ جنگل ترجیح می‌دهند. رئیس جامعه جنگلبانی مثال می‌زند: مدتی قبل، برای مهار آتش‌سوزی به یکی از مناطق جنگلی کشور رفتیم. چون نیروی کمی در اختیار داشتیم، تصمیم گرفتیم با پرداخت دستمزد از بومیان منطقه نیز استفاده کنیم، اما پس از مدتی متوجه شدیم آتش‌سوزی به جای مهار شدن گسترش پیدا می‌کند. با کمی بررسی فاش شد، بومیان منطقه برای کسب درآمد و ایجاد شغل، عمدا جنگل را به آتش می‌کشند.

با توجه به تجربه کیادلیری می‌توان به وضع آموزش و فرهنگسازی برای حفظ جنگل‌های کشور پی برد. به همین دلیل باید از سازمان جنگل‌ها و محیط‌زیست خواست، توجه بیشتری به ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد کنند و با استفاده از پتانسیل آنها برای آگاهی بخشیدن به بومیان منطقه کمک بگیرند.

مدیریت اشتباه جنگل

در کنار ضعف در اجرای برنامه‌های آموزشی و کمک گرفتن از سازمان‌های مردم‌نهاد، برخی کارشناسان معتقدند، نحوه مدیریت چالش‌هایی که جنگل‌های کشور با آن رو‌به‌روست، در بحرانی شدن این رخداد‌ها نقش دارد.

رئیس جامعه جنگلبانی خیلی صریح به ضعف مدیریت اشاره و بیان می‌کند: اکنون نگاه حاکم، نگاه کنترلی است، اما نباید برای کاهش آسیب‌هایی مانند آتش‌سوزی صرفا چنین رویکردی داشت. مهار آتش‌سوزی جنگل به مدیریت مناسب نیاز دارد؛ یعنی باید با کنترل، پایش، نظارت و فراهم آوردن اعتبار و امکانات لازم آتش‌سوزی‌ها را بموقع مهار کرد، زیرا بسیاری از مناطق جنگلی کشور صعب‌العبور است و با تجهیزات ابتدایی نمی‌توان به آنها دسترسی داشت.

برای رسیدن به این مهم نیز باید از توان جوامع محلی بهره برد، زیرا آنها اولین اشخاصی هستند که از آتش‌سوزی جنگل‌های کشور باخبر می‌شوند. به همین دلیل اگر دانش و انگیزه لازم را داشته باشند، می‌توانند بسیاری از کمبودهای سازمان جنگل‌ها مانند کمبود نیرو را جبران کنند.

کیادلیری یادآور می‌شود: سوء‌مدیریت سبب می‌شود ما دیر از آتش‌سوزی مطلع شویم و وقتی به محل حادثه می‌رسیم، نیرو و ابزار کافی و مناسب در اختیار نداشته باشیم. به همین دلیل، آتش‌سوزی بیشترین خسارت را به‌جا می‌گذارد.

خطری به نام تغییرالگو

اتفاقی که شرایط را برای مهار آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور دشوار‌تر می‌کند، تغییر اقلیم و الگوهای آتش‌سوزی است، چرا که به نظر کارشناسان، این شرایط سبب شده اکنون در زمستان نیز شاهد آتش‌سوزی جنگل‌ها باشیم.

کیادلیری با بیان این که در دهه اخیر، 190 هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع شمال کشور طعمه حریق شده، خاطرنشان می‌کند: تغییر الگو سبب شده است،‌ شدت آتش‌سوزی‌ها بیشتر شود. برای نمونه تاچند سال پیش در شمال کشور بیشتر در پاییز آتش‌سوزی رخ می‌داد، اما اخیرا در زمستان نیز شاهد آتش‌سوزی هستیم.

آماده برای حراست از جنگل

از سازمان جنگل‌ها نیز خبر می‌رسد، این سازمان در حال تدارک آمادگی برای آتش‌سوزی جنگل‌هاست. قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: سازمان جنگل‌ها، اقدامات لازم را برای پیشگیری از آتش‌سوزی‌های جنگل در دستور کار خود قرار داده است. به گفته او به شکل میانگین سالانه 15 هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی کشورمان طعمه حریق می‌شود و در این میان، سهم عرصه‌های جنگلی کشور 30 درصد است.

آن‌طور که سبزعلی توضیح می‌دهد، در بخش تامین و تجهیزات نیز پیش‌بینی اعتبارات لازم شده و هماهنگی‌های لازم نیز با وزارت دفاع و نیروی‌های مسلح صورت گرفته تا در مواقع لزوم بتوان از هواپیما و بالگرد استفاده کرد.

به گفته او سازمان جنگل‌ها برای آموزش نیروهای خود، اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی کرده است و برای این کار از تجربه استادان بین‌المللی نیز بهره می‌گیرد.

به نظر می‌رسد، سازمان جنگل‌ها برای آموزش جوامع محلی و استفاده از پتانسیل سازمان‌های مردم‌نهاد نیز برنامه‌هایی دارد، اما باید تاکید کرد، برای رسیدن به این هدف نباید به جوامع محلی فقط به چشم نیروی کار نگاه کرد. باید آنها را در سیاست‌های کلان در نظر داشت و راهکاری اندیشید که آنها با حفظ جنگل و تلاش برای بهبود وضع آن، بتوانند قسمتی از نیازهایشان را برآورده کنند، زیرا به این شکل، انگیزه لازم را برای حراست از جنگل به دست می‌آورند.

این مساله با توجه به کمبود نیرو در سازمان جنگل‌ها بیشتر به چشم می‌آید،زیرا در شرایطی که حدود 83 درصد وسعت کشور را منابع طبیعی تشکیل می‌دهد، در کشورمان برای حراست از هر 15 هزار هکتار جنگل یک نیرو به کار گرفته شده است.

با توجه به اظهار‌نظر کارشناسان باید از مسئولان خواست، توجه ویژه به فرهنگسازی و آموزش جوامع محلی کنند، زیرا با توجه به کمبود اعتبار و نیرو که سازمان جنگل‌ها با آن رو‌به‌روست، از این طریق می‌توان شرایط بهتری برای حراست از جنگل‌های کشور پدید آورد.

نبود اعتبار مستمر و کمبود نیرو

فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، از نبود اعتبار مستمر و کمبود نیرو به عنوان مسائلی نام می‌برد که سبب مدیریت نشدن مناسب آتش‌سوزی‌های کشور می‌شود و می‌افزاید: چنانچه بتوانیم پیش‌بینی مناسبی از میزان اعتباری که به اطفای حریق جنگل اختصاص می‌یابد، داشته باشیم می‌توانیم برنامه مناسب‌تری اجرا کنیم. علاوه‌بر این، کمبود نیرو نیز شرایط کار را برای ما دشوار می‌کند.

مهدي آييني

 گرم‌ترین روزهای سال از راه نرسیده، اما داغ آتش‌سوزی‌های چند روز اخیر در غرب، شمال و جنوب کشور به حدی به منابع طبیعی کشور آسیب رسانده که باید نسبت به شدت گرفتن آتش سوزی‌ های جنگل در ماه‌های آینده هشدار داد و گفت چنانچه راهکارهای مناسبی بسرعت عملی نشود، آتش‌سوزی‌های غیرقابل کنترل جنگل‌های کشور را خواهد بلعید. هرچند نمی‌توان آتش‌سوزی‌های جنگل را به صفر رساند، اما دست‌کم با تزریق اعتبار و بهره‌گیری از دانش نیروهای متخصص می‌توان از خسارتی که آتش به منابع طبیعی کشور تحمیل می‌کند کاست.

کارشناسان محیط زیست بارها اعلام کرده اند که افزایش دما و خشکسالی در سال های اخیر از دلایل عمده اپیدمی آتش سوزی جنگل های مناطق مختلف کشور است، با این تفاصیل انتظار می رود که تجهیزات و برنامه های آموزشی برای مهار آتش به همین نسبت افزایش یابد تا دست مسئولان مربوط برای مهار آتش بسته نماند.

مساله دیگر در این میان تاخیر در دست به کار شدن تیم های اطفای حریق است، چون تا زمانی که مسئولان از وقوع حادثه آتش سوزی در جنگل با خبر شوند و برای مهار آن اقدام کنند، بخش زیادی از جنگل طعمه حریق شده و آتش به قدری گسترش پیدا می کند که مهار آن از توان نیروهایی که در کشورمان فعال هستند، خارج می شود.

انسان، علت اصلی آتش سوزی

قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان این که آمار دقیقی از آتش سوزی های اخیر در کشور وجود ندارد، به جام جم می گوید: در دو ماه اول سال نسبت به مدت مشابه سال گذشته آمار آتش سوزی ها کاهش داشته، اما در ماه اخیر روند آتش سوزی ها افزایش یافته است.

به گفته وی 80 درصد آتش سوزی جنگل های کشور عامل انسانی دارد و 20 درصد باقیمانده به عوامل طبیعی مانند صاعقه مربوط می شود، اما نکته اینجاست 60 درصد از عامل انسانی به دلیل سهل انگاری اتفاق می افتد، یعنی فردی ته سیگارش را در جنگل انداخته یا حالش را نداشته آتشی را که برای درست کردن کباب به راه انداخته خاموش کند.

در این بین واقعیت تلخ دیگری نیز وجود دارد و آن چیزی نیست جز این که 20 درصد آتش سوزی هایی که منشا انسانی دارد عمدی اتفاق می افتد، به بیان ساده تر می توان گفت افرادی در کشور وجود دارند که آگاهانه با منابع طبیعی کشور می جنگند.

بی توجهی به اجرای برنامه های فرهنگی در کشور را باید دلیل شیوع آتش سوزی های عمدی جنگل دانست، زیرا در سایه وابستگی افراد به جنگل نمی توان از آنها انتظار داشت برای امرار معاش به منابع طبیعی کشور فشار وارد نکنند، رئیس جامعه جنگلبانی در این باره می گوید: بیکاری و فقر به این موضوع دامن زده برای نمونه مدتی قبل ما برای مهار آتش سوزی در یکی از استان های کشور به مردم گفتیم در ازای روزی 30 هزار تومان برای مهار آتش سوزی به ما کمک کنند، اما بعد از این تصمیم گیری آتش سوزی بیشتر شد ؛ چون به نظر می رسد برخی برای به دست آوردن درآمد عمدا جنگل را آتش می زدند.

جنگل اعتبار ندارد

یکی از مسائلی که سبب شده آتش سوزی های جنگل در کشورمان مهار نشود نبود اعتبار است، زیرا با توجه به کوهستانی بودن جنگل های کشور، برای مهار آتش سوزی به تجهیزات و نیروی ویژه نیاز است و باید تاکید کرد این دو عامل فقط با تزریق اعتبار مناسب اجرا خواهد شد.

فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره میزان اعتبار برای مقابله با حریق جنگل های کشور در سال گذشته توضیح می دهد: برای اطفای حریق منابع طبیعی تمام کشور سال گذشته 30 میلیارد تومان اعتبار تخصیص پیدا کرد. شاید این عدد قابل توجه به نظر برسد، اما مساله اینجاست که بیش از 80 درصد کشور را منابع طبیعی تشکیل می دهد و جالب این که حدود نیمی از این اعتبار سال گذشته به دست مسئولان رسیده و امسال نیز آنها در تلاش هستند با به دست آوردن باقیمانده این اعتبار، زخم هایی را که آتش به جنگل های کشور می زند، التیام دهند.

بنابراین نباید از پایکوبی آتش در جنگل های کشور تعجب کرد، زیرا اراده ای قوی دست کم برای مهار آتش سوزی در برخی از مسئولان وجود ندارد.

بالگرد، ساعتی 5 میلیون تومان

نکته اینجاست که اعتباری که سالانه در اختیار سازمان جنگل ها قرار می گیرد به زحمت کفاف حقوق کارمندان این سازمان را می دهد به همین دلیل زمانی که بحث به استفاده از تجیهزات پیشرفته می رسد نمی توان از آنها انتظار داشت بهترین تجهیزات را به کار بگیرند، اما می توان از آنها خرده گرفت که برای به دست آوردن اعتبار مناسب تمام تلاش خود را به کار نمی گیرند. این درحالی است که همکاری نکردن دیگر دستگاه و سازمان ها را نیز باید عاملی دانست که به آسیب دیدن جنگل های کشور دامن می زند.

برای نمونه چنانچه سازمانی هنگام آتش سوزی بخواهد بالگرد در اختیار سازمان جنگل ها بگذارد برای هرساعت کرایه بالگرد حدود پنج میلیون تومان از سازمان جنگل ها طلب می کند، طبیعی است که این سازمان برای استفاده از بالگرد در مواقع لزوم محتاط تر عمل کند.

واقعیت اینجاست که سازمان جنگل ها را باید سازمان فراموش شده ای در دل وزارت جهاد کشاورزی دانست که برای به دست آوردن اعتبار باید بسیار تلاش کند.

مشکل دیگری که سبب بحرانی شدن حال و روز جنگل های کشور شده نبود نیروی متخصص است، زیرا تا زمانی که مسئولان به شکل علمی با مشکلات برخورد نکنند، نمی توان به حل آنها امیدوار بود.هادی کیادلیری، رئیس انجمن علمی جنگل بانی کشور در این باره به جام جم می گوید: سازمان جنگل ها نیروی کافی در اختیار ندارد، علاوه بر این نیمی از این افراد نیز تخصص کافی در این باره ندارند.

وی اظهار می کند: در کشورمان معمولا با قمقمه آب و بیل و کلنگ برای مهار آتش سوزی اقدام می کنند، درحالی که این افراد پشتیانی نیز نشده و افرادی که برای مهار آتش سوزی داوطلب می شوند، در زمان ماموریت از تشنگی و گرسنگی رنج می برند.

کیادلیری درباره علت کاهش نیافتن آمار آتش سوزی جنگل های کشور یادآور می شود: با توجه به امکاناتی که در کشور وجود دارد تقریبا کاهش آتش سوزی های جنگل دور از انتظار است و با احساسات نمی توان دردی از جنگل های کشور را درمان کرد، مگر این که فقط روی کاغذ بخواهیم این آمارهای تلخ را کاهش دهیم.

بنابراین برای کاهش جنگل های کشور دولت باید اعتبار مشخصی در نظر گرفته و آن را بموقع در اختیار سازمان جنگل بگذارد، زیرا چنانچه ابزار و تجهیزات لازم از قبل در اختیار این سازمان قرار نگیرد نمی توان به حل این مشکل امیدوار بود، افزون براین سازمان جنگل ها باید بیشتر از کمک نیروهای متخصص کمک بگیرد، این در حالی است مسئولان سازمان جنگل ها و محیط زیست نیز باید مسئولیت پذیر بوده و در این زمینه پاسخگو باشند؛ از این گذشته مسئولان هر سال آتش سوزی های جنگل های کشور را تجربه می کنند، اما برنامه های مدیریتی خود را تغییر نمی دهند، باید یادآور شد تازمانی که آنها به نحوه مدیریت خود شک نکنند و به جای برنامه ریزی فقط روی کنترل این مسائل تمرکز کرده اند، مشکلات حل نشده باقی خواهد ماند.

مهدی آیینی

برای نمونه روز گذشته خبرگزاری مهر از قول رئیس سازمان جنگل ها درباره آتش سوزی جنگل های کشور آماری را منتشر کرد که با اظهارنظر های پیشین مسئولان این سازمان همخوانی ندارد؛ رئیس سازمان جنگل ها گفته تعداد آتش سوزی ها نسبت به سال گذشته 11 درصد کاهش داشته است، اما مساحت مناطقی از عرصه های طبیعی که امسال تاکنون دچار حریق شده اند 5976 هکتار بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته که برابر 7047هکتار بوده، 18 درصد افزایش نشان می دهد.

این درحالی است که مدتی قبل قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور به جام جم گفته بود آتش سوزی ها در جنگل های کشور نسبت به سال گذشته حدود 50 درصد بیشتر شده است.

از مقایسه این دو آمار می توان نتیجه گرفت در اظهار نظر مسئولان این سازمان در باره آمار آتش سوزی جنگل های کشور تناقض جدی وجود دارد. افزون بر این باید تاکید کرد دسترسی نداشتن به آمار صحیح یکی از مشکلاتی است که سبب شده منابع طبیعی کشور با مشکلاتی مانند مهار نشدن بموقع آتش سوزی و گسترش بی رویه آفات و بیماری ها رو به رو شود.

علاوه بر این رئیس جامعه جنگلبانی کشور نیز همیشه گله داشته و دارد که مسئولان سازمان جنگل ها آمار دقیقی نسبت به وضع جنگل های کشور ارائه نمی دهند. این درحالی است که کارشناسان با این اطلاعات می توانند راه حل مناسبی برای مهار مشکلات پیدا کنند.

البته نباید نادیده گرفت که سازمان جنگل ها همواره با کمبود اعتبار و تجهیزات مواجه بوده است، اما این سازمان برای رفع این مشکلات تاکنون قدم های جدی برنداشته و فقط به بیان مشکلات بسنده کرده است، برای نمونه این سازمان برای آموزش نیروهای خود تلاش نمی کند به همین علت عملکرد ضعیف برخی افراد در این سازمان سبب شده زحمات افرادی که برای حفظ جنگل ها از جان مایه می گذارند نیز نادیده گرفته شده و زیر سوال برود.

بنابراین می توان گفت اراده قوی ای برای رفع مشکلات جنگل های کشور در این سازمان وجود ندارد، چون اگر غیر از این بود مسئولان این سازمان دست کم در ارائه آمار، شفاف تر عمل می کردند.

امسال سال خوبی برای جنگل‌های کشور نخواهد بود؛ آفت و بیماری هنوز در دل جنگل ریشه می‌دواند و مهار نشده که کارشناسان نسبت به افزایش آمار آتش‌سوزی در جنگل‌های شمال هشدار می‌دهند، به این شکل که بیماری زغالی بلوط در غرب کشور تاکنون زمینه را برای قطع یکصد هزار اصله درخت فراهم کرده یا در شمال کشور نیز اوضاع تعریفی ندارد، برای نمونه بیش از۵۰ هزار هکتار از توده‌های شمشاد در جنگل‌های شمال آلوده به نوعی قارچ شده‌اند، به همین دلیل باید نسبت به خطر انقراض این گونه گیاهی نیز هشدار داد.

نکته اینجاست که امسال آتش سوزی در جنگل ها و مراتع کشور رشد چشمگیرتری داشته و جدی تر از هر سالی زمینه نابودی اندک باقی مانده جنگل های کشور را هموار کرده است. براساس آماری که مسئولان سازمان جنگل های کشور اعلام کرده اند، دست کم آمار آتش سوزی در سه ماه اول امسال نسبت به سال گذشته 50 برابر رشد داشته است.

این در حالی است که توان و قدرت سازمان جنگل ها برای مهار آتش سوزی ها تغییر نکرده، به همین دلیل باید گفت مهار آتش سوزی جنگل ها، دغدغه مسئولان و جزو اولویت های آنها نیست؛ زیرا با این که چند دهه از عمر سازمان جنگل های کشور می گذرد، تاکنون در این سازمان یگان تخصصی مقابله با آتش سوزی جنگل تشکیل نشده است؛ هرچند سازمان جنگل ها همیشه از کمبود نیرو و نداشتن امکانات گلایه کرده است، اما باید تاکید کرد مسئولان این سازمان نیز آن طور که باید و شاید برای رفع این کمبودها تلاش نکرده اند برای نمونه آنها می توانند با بردن لایحه ای به مجلس راه را برای حل مشکلات کنونی خود هموار کنند.

افزون بر این باید در این میان به نقش شهروندان نیز در آتش سوزی های جنگل های کشور اشاره کرد،زیرا مرور حوادث آتش سوزی جنگل ها بیانگر این است که اغلب آتش سوزی​ها از کنار جاده و محل تردد شهروندان شروع شده، به همین دلیل می توان گفت حدود 80 درصد عامل حریق در سطح کشور عامل انسانی است.

این آمار بخوبی بیانگر فقر فرهنگی شهروندان نسبت به استفاده از منابع طبیعی کشور است و ازاین حکایت دارد که تفریح شهروندان معمولا با خطر برای جنگل همراه است،زیرا اغلب آنها اصرار به روشن کردن آتش در جنگل و مراتع کشور دارند، این درحالی است که می توان بدون روشن کردن آتش نیز از طبیعت لذت برد.

بنابراین باید از مسئولان خواست برای کاهش آمار آتش سوزی در کشور در کنار تجهیز سازمان جنگل ها به «یگان تخصصی اطفای حریق جنگل» برای بالابردن فرهنگ حفظ منابع طبیعی شهروندان نیز برنامه ریزی کنند.

مهدی آیینی – گروه جامعه

درد جنگل‌های کشور یکی دوتا نیست؛ خشکسالی، آفات، قاچاق چوب، چرای بی‌رویه دام و بی‌توجهی مسئولان از مسائلی است که در کل سال راه را برای نابودی جنگل‌ها هموار می‌کند،نکته اینجاست که این روزها درد دیگری نیز به مشکلات جنگل ها اضافه شده و آن چیزی نیست جز شعله های آتش که امسال جدی تر از گذشته کمر به نابودی منابع طبیعی کشور بسته است، تا آنجا که فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور می گوید، آتش سوزی جنگل ها در سه ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 50 برابر شده و نکته اینجاست که با این که مسئولان از میزان وقوع و خسارت آتش سوزی های جنگل باخبرند، اما تاکنون در کشورمان یگان خاص آتش سوزی جنگل ها و مراتع تشکیل نشده است.

هر سال اواخر بهار و در طول تابستان بخش زیادی از جنگل های کشور طعمه حریق می شود، چون زیرساخت ها برای مهار آتش سوزی در جنگل های کشور فراهم نیست، به این شکل که ما در کشف آتش سوزی ها و مهار آنها در جنگل مشکلات اساسی داشته و تاکنون برای رفع آنها قدم های جدی برنداشته ایم.

قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور با بیان این که افزایش دما در بیشتر نقاط جنگل بخصوص در مناطقی که پوشش گیاهی خشک وجود داشته زمینه را برای آتش سوزی فراهم کرده، در گفت وگو با جام جم تصریح می کند: آتش سوزی ها در جنگل نسبت به سال گذشته حدود 50 درصد بیشتر شده است. علاوه بر این حدود 80 درصد عامل حریق در سطح کشور عامل انسانی است که شامل عوامل عمدی و غیر عمدی می شود. به گفته وی در این میان عوامل غیرعمد بیشترین سهم را دارند.

هادی کیادلیری، رئیس جامعه جنگلبانی نیز در گفت وگو با جام جم اظهار می کند: در دهه اخیر آتش سوزی در جنگل های کشور دو برابر رشد داشته و بیشتر نیز خواهد شد.

کیادلیری ادامه می دهد: چون گرما افزایش پیدا کرده و رطوبت نیز کم شده بیشتر مناطق جنگلی کشور به مخروبه تبدیل شده، به همین دلیل امکان آتش سوزی در آنها خیلی بالاست.

نکته اینجاست که میزان مسافرت ها نیز در فصل تابستان افزایش پیدا کرده و سهل انگاری برخی از شهروندان سبب آتش سوزی می شود، برای نمونه می توان به آتش سوزی اخیر پارک گلستان اشاره کرد که در جریان آن حدود 50 هکتار از جنگل های این منطقه طعمه حریق شد.

سبزعلی در این باره ادامه می دهد: در این حادثه، آتش سوزی از کنار جاده شروع شد به همین دلیل می توان گفت یکی از گردشگران سهل انگاری کرده به این شکل که در حاشیه جاده آتش روشن کرده یا ته سیگار روشنی را در این منطقه انداخته است. این در حالی است که با توجه به بافت جنگل ها می توان گفت زمان اوج آتش سوزی در این مناطق متفاوت است. سبزعلی می افزاید: اکنون در استان های فارس، ایلام، خوزستان، کرمان و خراسان جنوبی احتمال حریق بیشتر است. کامران پورمقدم، کارشناس ارشد جنگل نیز در این باره به جام جم می گوید: امسال به دلیل بارندگی خوب، پوشش علفی مناسبی در کف جنگل های زاگرس داشته ایم. این رویش می تواند فرصت یا تهدید باشد، چون پوشش گیاهی در فصل تابستان خشک شده و اگر مدیریت درستی برای پیشگیری از حریق وجود نداشته باشد، این فرصت به تهدید تبدیل می شود.

کمبود نیرو و اعتبار

نکته دیگری که در این میان باید به آن اشاره کرد این که امکانات و تجهیزات سازمان جنگل ها با وسعت مناطق تحت حفاظت آنها همخوانی ندارد، زیرا حدود 83 درصد از وسعت کشور را منابع طبیعی تشکیل می دهد.

رئیس جامعه جنگلبانی درباره امکانات سازمان جنگل ها برای مهار آتش سوزی یادآور می شود: تجهیزات سازمان جنگل ها ضعیف است، اما نکته اینجاست که بهترین کار پیشگیری است که به ابزار و آموزش نیاز دارد.

کیادلیری بیان می کند: بیشتر نیروهای سازمان جنگل ها بازنشسته شده اند و اکنون برای محافظت از هر 15 هزار هکتار از جنگل یک نیرو وجود دارد؛ این در حالی است که براساس استاندارد ها باید برای هر 2000 هکتار یک نیرو مشغول به کار باشد.

وی یادآور می شود: افزون بر این 50 درصد از نیروهای سازمان جنگل ها تخصص لازم را ندارند، در واقع بیشتر آنها حقوق بگیر بوده و آنهایی نیز که کوشش می کنند از جان مایه گذاشته و از حداقل امکانات برخوردارند، یعنی در مواقع آتش سوزی با داس و بیل آتش را خاموش می کنند.

پورمقدم عنوان می کند: نیروهای حفاظتی سازمان کم شده و مجموعه سازمان با کمبود شدید نیرو و تجهیزات رو به روست، به این شکل وقتی حریق اتفاق می افتد، مدت زمان زیادی می گذرد تا نیروها به محل حادثه برسند.

این در حالی است که سازمان جنگل ها برای رفع این کمبود ها تلاش می کند، اما نکته اینجاست که تلاش های آنها درحدی نیست که بتواند مشکلات را برطرف کند و به نظر می رسد اراده قوی ای بین آنها وجود ندارد، چون اگر غیر از این بود مسئولان این سازمان دست کم در ارائه آمار، شفاف تر عمل می کردند.

نیاز به اطلاعات دقیق

رئیس جامعه جنگلبانی درباره منتشر نشدن آمار حوادث آتش سوزی از سوی سازمان جنگل ها تصریح می کند: مسئولان این سازمان آمار دقیقی نمی دهند. یکی از مشکلات ما در بخش علمی نداشتن دسترسی به آمار دقیق است، این در حالی است که کارشناسان با این اطلاعات می توانند راه حل مناسبی برای برون رفت از چالش ها ارائه کنند.

وی با بیان این که شدت آتش سوزی ها بیشتر شده و الگوی آنها نیز تغییر کرده، عنوان می کند: فقر سبب شده وابستگی حاشیه نشینان به جنگل بیشتر شود، آنها جنگل را آتش می زنند تا زمین کشاورزی داشته باشند، به همین دلیل باید وابستگی این افراد به جنگل کم شود.

علی ایرانپور، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز درباره آمار آتش سوزی در جنگل های کشور به جام جم می گوید: آمارها در این حوزه نیز مانند دیگر قسمت ها درست نیست، برای نمونه در زمینه واردات و صادرات محصولات کشاورزی تا پنج میلیون تن آمارها بالا و پایین است به همین دلیل نمی توان به صحت آمارهای ارائه شده خوشبین بود.

طرح های فراموش شده منابع طبیعی

این در حالی است که استفاده از نیروی سازمان های مردم نهاد برای اطفاء و پیشگیری از حریق نیز می تواند تا حد قابل توجهی از مشکلات این حوزه کم کند، اما عملی شدن این طرح نیازمند سازوکار مشخصی است که تاکنون طراحی و ابلاغ نشده است و برای مهیا شدن این امکان سازمان جنگل ها باید دستورالعمل شفافی را تدوین کند.

افزون بر این طرح های ملی و استانی نیز در این میان وجود دارد که در بحث اطفاء و پیشگیری از حریق اعتبار می گیرند، مانند طرح صیانت از جنگل های زاگرس یا شمال، اما متاسفانه در همین طرح ها اعتبار به میزان کافی پیش بینی نمی شود یا به موقع تخصیص پیدا نمی کند، چون در فصل تابستان احتمال آتش سوزی بالاست، اما تا زمانی که موافقت نامه های اعتباری این طرح ها بسته شده و اعتبار بدست مسئولان برسد، شش ماه زمان می برد. باید تاکید کرد، این ناهماهنگی نیز زمینه را برای خسارت بیشتر آتش سوزی ها هموار می کند.

پورمقدم درباره یگان اطفای حریق مجهز به بالگرد عنوان می کند: استفاده از بالگرد نیازمند آموزش خاص و تامین اعتبار است، چون نگهداری از این وسیله نیز هزینه بالایی دارد؛ افزون بر این کادر پروازی نیز باید همیشه در دسترس باشند. این مسائل سبب شده هنوز الزامات این طرح تامین نشده و به نتیجه نرسیده است.

نکته دیگری که در این میان می توان به آن اشاره کرد، این است که متاسفانه تاکنون طرح های منابع طبیعی در سطح تمام عرصه ها اجرا نشده. کارشناس ارشد جنگل تصریح می کند: خیلی از سطوح جنگلی بدون طرح مدیریت هستند، برای نمونه حدود 25 درصد از جنگل های شش میلیون هکتاری زاگرس طرح مدیریت جنگل دارد، در شمال کشور نیز وضع مناسب نیست، زیرا حدود 50 درصد از حدود 1.9 میلیون هکتار جنگل های این قسمت در پوشش طرح هستند.بنابراین باید مسئولان سازمان جنگل ها تلاش کنند همه جنگل های کشور تحت پوشش طرح قرار گرفته و مجری مشخصی در حفظ و احیای آنها به سازمان جنگل ها کمک کند.

به گفته پورمقدم تا زمانی که طرح های مدیریتی جنگل ها کامل نشود، مشکلات در جنگل ها کماکان پابرجاست.

رحمت الله نوروزی، نماینده گلستان و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در گفت وگو با جام جم عنوان کرد: در مجلس طرحی به نام اطفای حریق در دولت دهم به مسئولان ارائه شد، اما به دلیل نبود اعتبار هنوز راه به جایی نبرده است.

نوروزی با بیان این که در آتش سوزی اخیر 50 هکتار از جنگل های گلستان از بین رفته، ادامه می دهد: دولت باید ردیف اعتباری مشخصی را برای این طرح در نظر بگیرد تا بتوان ایستگاه های اطفای حریق ایجاد کرد.

علی ایرانپور می افزاید: یک سری وظایف موازی بین سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل ها وجود دارد، آنها گاهی توپ را به زمین یکدیگر می اندازند بنابراین باید طرح ادغام آنها را اجرایی کرد تا بتوان بهتر به کار آنها نظارت کرد و مسئولان هر دو سازمان نیز پاسخگو باشند.

تحقیق و تفحص از سازمان جنگل ها

محمد اسماعیل نیا، عضو کمیسیون کشاورزی و رئیس هیات تحقیق و تفحص از سازمان جنگل ها دراین باره به جام جم می گوید: تا مدتی دیگر و با شروع تحقیق و تفحص از سازمان جنگل ها می توان اطلاعات دقیق تری ارائه داد.

وی عنوان می کند: باید برای حفظ جنگل های کشور نهایت تلاش را به کار گرفت تا جنگل های کشور به سایت های امداد هوایی و سامانه های کنترل از راه دور مجهز شود.

اما نکته اینجاست که در کشورمان ناوگان اطفای حریقی وجود ندارد که درخصوص مهار آتش سوزی جنگل آموزش خاص دیده باشند.

این در حالی است که به دلیل نبود آموزش نمی توان از بالگرد های سازمان هلال احمر یا ارگان های نظامی نیز برای مهار آتش استفاده کرد. سبزعلی در این باره عنوان می کند: به دلیل نبود نیروی آموزش دیده، بالگرد ها نمی توانند کمکی به اطفای حریق کنند. در کشورمان برای جابه جایی تجهیزات و نیروها از آنها استفاده می شود.

باید یادآور شد شهروندان می توانند با شماره 1504 سازمان جنگل ها در سراسر کشور اطلاعات خود را درباره آتش سوزی، تخریب، تصرف و قاچاق چوب با کارشناسان سازمان جنگل ها درمیان بگذارند.

مهدی آیینی / گروه جامعه