گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

شاهرخ جباری ارفعی، کارشناس جنگل

 گزارشگران سبز: «من به هر حال خواهر مری بودم و هنوز هم به اقدام دانشجویان پیرو خط امام در شرایط خاص ابتدای انقلاب، که دولت توان مقابله نداشت، اعتقاد داشتم. چرا باید آن را پنهان می‌کردم؟ به‌خصوص آنکه در آن روز و نیز امروز معتقدم اصلاح روابط بین‌المللی و حتی رابطه ایران و آمریکا جز از راه شفاف‌سازی حوادث و وقایع رخ داده امکان پذیر نیست».

این جملات از فصل ۲۷ کتاب «خوشه های شهریور» نوشته سرکار خانم معصومه ابتکار است.

کتاب خوشه های شهریور، البته ۳۶ فصل و ۳۴۴ صفحه دارد، در سال ۱۳۸۸ دردو هزار و صد نسخه توسط انتشارات اطلاعات به چاپ رسیده و گزارشی از عملکرد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در ۸ ساله ۱۳۷۶ الی ۱۳۸۴ است.

سه فصل از این کتاب هم به جنگل و سازمان جنگل‌ها اختصاص دارد. فصل ۱۷: تشییع جنازه جنگل، فصل ۱۹: مبارزات جنگلی، فصل ۲۰: آقای ستاری فر و جنگل‌های ایران

جالب است بدانیم علاقه خانم ابتکار به جنگل از دوران کودکی‌اش آغاز شد. او می‌نویسد: «گردش در طبیعت از خاطرات خوب دوران کودکی‌ام در آمریکا بود و پدر در هر فرصتی که از درس فراغت می‌یافت، من و مادر را به دیدار محیط‌های طبیعی و زیبای آمریکای شمالی می‌برد».

این علاقه در دوران مسئولیت خانم ابتکار نیز با شدت بیشتری ادامه یافته است. از تلاش برای افزایش سطح جنگل‌های حفاظت شده گرفته تا کاهش و توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال کشور. وی در این زمینه علاوه بر فعالیت در سطوح بالای مدیریتی، حتی از موازی کاری با سازمان جنگل‌ها، سیاستگذاری در باره مدیریت جنگل و فضاسازی اجتماعی نیز دریغ نداشته است.

« ستادی در سازمان با عنوان ستاد حفاظت از جنگل‌های شمال با حضور مدیران ۳ استان شمالی و مدیران ستادی تشکیل شد. این جلسات را خودم اداره می‌کردم تا مطمئن شوم که روند آن در مسیر لازم قرار دارد. بعضی‌ها می‌گفتند این وظیفه سازمان جنگل‌ها و مراتع است ولی من آن را جزو اولویت‌های سازمان می‌دانستم».

ابتکار در این کتاب به نقش اداره کل محیط زیست گیلان در تشییع جنازه درخت در این استان نیز اشاره می‌کند، پروژه تبلیغاتی ای که ظاهرا” توسط سازمان‌های مردم نهاد سامان یافته بود.

«بیان حقیقت در مورد آنچه بر جنگل‌های کشور می‌رفت، وظیفه ما محسوب می‌شد و نمی‌توانستیم از آن سر باز زنیم. ما قصد زیر سئوال بردن هیچ دستگاه یا شخصی را نداشتیم، ولی باید موضع کارشناسان سازمان را به خاطر منافع ملی بیان می‌کردیم. اگرچه شاید گاهی لحن این بیان تند و یکطرفه می‌شد».

ابتکار در ۸ سال دوران مسئولیت خود در دولت‌های هفتم و هشتم و چهار سال دیگر هم در دولت یازدهم، از هیچ تلاشی برای اهداف خود فروگذار نکرد و از هر فرصتی در این زمینه بهره برد. سیل رودخانه نکا، یکی از این فرصت‌ها بود، وقتی با رئیس جمهور خاتمی با هلی کوپتر از حوزه سیل بازدید می‌کرد.

«فرصت مناسبی دست داده بود و باید از آن بهره می‌بردم». «نظر آقای خاتمی به موضوع جلب شد… منتظر همین فرصت بودم».

«واقعیت این است که وضعیت جنگل‌ها را باید از هوا دید تا به ارزیابی درستی از مسئله رسید».

البته که دیدن از بالا مفید است ولی شرط لازم است ، شرط کافی دیدن آنانی است که در پایین و در روی زمین کار و زندگی می‌کنند.

به یاد بیاوریم که جنگل‌های پارک ملی گلستان تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست تقریبا هرساله در آتش می‌سوزد و سوژه‌های مورد انتقاد خانم ابتکار همواره در صف اول اطفای حریق آن قرار دارند!

به هر روی، واقعیت این است که خوشه‌های شهریور سرانجام در خمره مدیریت جنگل ریخته شده است و آیندگان در شراب یا سرکه شدن آن، نقش خانم معصومه ابتکار را حتما لحاظ خواهند کرد.

یادداشتی از شاهرخ جباری ارفعی، عضو بازنشسته شورایعالی جنگل

۲۵ اردیبهشت، روز بزرگداشت حماسه سرای ملی ایران حکیم ابوالقاسم فردوسی بزرگ است. ۱۸ اردیبهشت هم سالگرد درگذشت ایده پرداز توسعه ایران، حسین عظیمی آرانی است. همو که کتاب ارزشمند مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران را نوشته و بانی برگزاری همایش با شکوه و دموکراتیک چالش‌ها و چشم‌اندازهای توسعه ایران (هم اندیشی پژوهشگران و نظریه پردازان کشور) در سال ۱۳۸۱ بوده است. و تقارن مبارک این که شعار آن همایش بیت زیر بود:

جهان ماندگار است و ما رفتنی/ به گیتی نماند به جز گفتنی

با احترام به سراینده این بیت حکیمانه و به پاس بزرگداشت دکتر عظیمی، بند جمع‌بندی و نتیجه گیری مقاله «جنگل‌های شمال ایران؛ چالش‌های کهنه و نو، راهبردهای نوین» که در آن همایش پذیرفته شده و در جلد دوم مجموعه مقالات همایش (صفحات ۸۵ تا ۱۰۴) به چاپ رسیده است که به استحضار می‌رسد:

جنگل‌های شمال ایران تنها جنگل در کشور است که علاوه بر عملکردهای زیست محیطی قابلیت تولید چوب‌های تجاری را دارد و از آن مهمتر به علت دیرینه‌گی یک بانک ژن طبیعی و عظیم محسوب می‌شود. مساحت این جنگل‌ها ظرف دهه‌های گذشته کاهش یافته و دست کم هر سال ۵ هزار هکتار از وسعت آن کم شدهاست.  علاوه بر آن از نظر کیفیت نیز دستخوش تغییراتی شده است. از آغاز دهه چهل و همزمان با ملی شدن جنگل‌ها، سیاست‌های دولت در مدیریت این جنگل‌ها اعمال شده است، اما به علت مجموعه‌ای از چالش‌ها کاستی‌های فراوانی در توسعه پایدار جنگل وجود دارد. این چالش‌ها در انواع طبیعی، توسعه نیافتگی، علمی ـ فنی، اجتماعی ـ اقتصادی، مالکیت، حقوق عرفی، تشکیلاتی، زیست محیطی و بهره برداری‌های نوین طرح و در دو دسته زیرین و بالایی بررسی شد.

کاستی‌های مدیریت بر جنگل‌های شمال عبارت است از:

ـ کم توجهی به نقش مردم محلی در برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها؛

ـ عدم برخورد اصولی با بهره برداری عرفی و سنتی؛

ـ پایین بودن دانش فنی، فن آوری و ضعف زیر بناها؛

ـ نبود انطباق خلاقانه بین اصول علم جنگلداری و شرایط ویژه جنگل‌های شمال؛

ـ فقدان ارزیابی و پایش مستمر؛

ـ فقدان شاخص برای ارزیابی زیست محیطی؛

و در مقابل، دستاوردها و توانمندی‌های آن عبارت است از:

ـ گسترش کادر علمی و کارشناسی در دانشگاه ها، پژوهشکده‌ها و مراکز اجرایی؛

ـ شکل‌گیری دانش جنگلبانی بومی و شناخت بهتر عرصه‌ها و روش‌ها؛

ـ سرمایه‌گذاری مناسب درجنگل (جاده، ساختمان، جنگل دست کاشت،…)؛

ـ شکل‌گیری صنایع سلولزی وابسته به جنگل و بازار مصرف قابل اطمینان؛

ـ گسترش آگاهی عمومی در زمینه اهمیت جنگل‌ها.

در چشم انداز توسعه پیشنهادات زیر مطرح می‌شود:

۱- ارتقای جایگاه تشکیلات متولی منابع طبیعی در ساختار اداری کشور؛

۲- گسترش زیر بناهای علمی و فنی (ایجاد ایستگاه های هواشناسی در جنگل، ایجاد مرکز آفات و بیماریهای جنگل، ایجاد مرکز پژوهش های کاربردی  جنگل و …)

۳- توجه به نقش مردم محلی و جلب مشارکت واقعی آنان در طراحی و اجرا؛

۴- یک دست کردن مدیریت سیاسی حوزه های آبخیز کوهستانی (جنگلی) شمال ایران؛

۵-اجرای مطالعات طرح‌های جامع توسعه اجتماعی ـ اقتصادی در حوضه‌های آبخیز زیر نظر سازمان مدیریت برنامه ریزی و با مشارکت تمام سازمان‌ها و اداره‌های ذی‌ربط؛

۶- محوریت توسعه  پایدار جنگل در آبخیزهای شمال کشور در مقایسه با سایر کاربری‌ها؛ عملیات عمرانی و فعالیت‌های اقتصادی؛

۷- تعیین شاخص‌های زیست محیطی، نهادینه کردن پایش عملکردها و ارزیابی دوره‌ای از آن؛

۸- برداشت ملایم (کمتر از میزان رویش) از جنگل تا حل دوگانگی‌های اجتماعی- اقتصادی؛

۹- سرمایه‌گذاری زیر بنایی بخش دولتی و کاهش بهره مالکانه دولتی در برداشت از درختان جنگل‌ها؛

۱۰- کاهش نقش سرمایه گذاران و افزایش نقش متخصصان و جوانان روستایی در مدیریت جنگل‌ها.

 تعدادشان کم نیست، اما گمشده‌اند، آنقدر که‌ حقوق حداقلی شان‌ رعایت نمی‌شود‌. خیلی هایشان قید زندگی را زده اند و  بسیاری هم خانه نشین شده اند، چون نمی توانند ‌در خیابان های شهری که از آنها روی برگردانده اند ‌ قدم بردارند از معلولان حرف می‌زنیم، افراد که به نظر می‌رسد هنوز برای بسیاری از مسئولان حکم شهروندان درجه دوم را دارند اگر غیر از این بود در سخنرانی و برنامه هایشان ‌رعایت حقوق معلولان از مقام شعار فراتر می‌رفت.

امروز در تقویم روزجهانی‌معلولان است، افرادی که در کشورمان هنوز آمار دقیقی از آنها در دست نیست.  براساس ‌ آمارهای جهانی ‌ 10 تا 15 درصد افراد جامعه را  ‌معلولان تشکیل می دهند به همین خاطر دست کم حدود هشت میلیون معلول باید در کشورمان تاکنون شناسایی شده باشند، ‌اما اطلاعات سازمان بهزیستی و مرکز آمار ایران با این عدد فاصله زیادی دارد و با توجه به اینکه فقط در کشورمان دست کم هر سال 5 برابر تلفات حوادث ترافیکی(‌حدود 80هزار نفر) ‌افراد دچار معلولیت می‌شوند، نمی توان به این تفاوت آماری خوشبین بود.

 براساس اطلاعات سازمان بهزیستی حدود یک میلیون و یکصد هزار معلول تحت حمایت این سازمان ‌قرار دارند و نتایج سرشماری سال 90 مرکز آمار ایران نیز از این  حکایت دارد که تعداد معلولان ‌ حدود یک میلیون و 200 هزار نفر  است، آن طور که از مقدمات تهیه سرشماری سال 95 نیز بر می آید نباید خیلی به آماری که  این سرشماری از تعداد معلولان می‌دهد دلخوش کرد. چراکه سازمان بهزیستی مکاتبات زیادی با مرکز آمار انجام داد تا بتواند به کمک آنها آمار دقیقی از تعداد معلولان کشور به دست بیاورد، اما برخلاف اینکه هیات دولت نیز دراین خصوص مصوبه‌ داشت، این مهم به بهانه هایی مانند نبود اعتبار محقق نشد.

 بنابراین در روز جهانی معلولان باید تاکید کرد که در کشورمان هنوز آنقدر به معلولان بها داده نمی شود که تعریف درستی از معلولیت ارائه  شود و یا آمار دقیقی از تعداد آنها به دست آید به همین دلیل‌ نباید از هدر رفت اعتبارات و  ناکامی زحمات مسئولان برای کمک به این قشر جامعه و اجرا نشدن قوانین مناسب تعجب کرد.

 در واقع شرایط حال کشور نه فقط کمکی به معلولان نمی کند بلکه راه را برای حاد شدن مشکل بسیاری از معلولان نیز فراهم کرده است، زیرا شاید به ظاهر برخی مسئولان دغدغه رسیدگی به معلولیت‌های شدید را داشته باشند، اما رسیدگی به  معلولیت های خفیف در دستور کار آنها قرار ندارد. این درحالی است که بیشترین مداخله را می توان در ‌ معلولیت های خفیف داشت و به این شکل مانع از این شد که معلولیت های خفیف به معلولیت شدید بدل شده و هزینه بیشتری به جامعه تحمیل کند‌. ریشه ‌مدیریت نشدن مشکلات معلولان را‌ باید در نبود آمار دقیق از آنها جست‌وجو کرد، آماری که بدون آن دم زدن از‌ رفع مشکلات دیگر‌ معلولان مانند اشتغال و تهیه مسکن  حکم  نمایشی عامه پسند را پیدا می‌کند.

مهدی آیینی