گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

مهدی آیینی

شکارچیان، محیط‌بانان را شکار می‌کنند، قاچاقچیان چوب جنگلبان را. قرقگاه‌ها برای شکار حیات وحش ساخته می‌شود، سدها برای قتل عام رودخانه‌ها. توسعه ناپایدار زیستگاه‌ها را فتح می‌کند، آلودگی و ریزگرد آسمان شهرها را. دیپلماسی آب در وزارت خارجه می‌خشکد، تالاب و دریاچه‌ها در سراسر کشور. این گوشه‌ای از شرایط محیط‌زیست کشور است که در روز زمین پاک می‌توان به آن اشاره کرد؛ شرایطی که تحت تاثیر عواملی مانند تغییر اقلیم و سوءمدیریت روندی نزولی را در پیش گرفته است.

در این میان اما سوءمدیریت را باید عامل اصلی تخریب محیط‌زیست کشور دانست، آن هم در دورانی که رئیس‌جمهوری ادعای محیط‌زیستی‌ترین دولت را مطرح کرده است. سخت می‌توان فراموش کرد که دولت یازدهم با شعارهای محیط‌زیستی کار خود را آغاز کرد و به عنوان اولین مصوبه به بحث نجات دریاچه ارومیه پرداخت. دریاچه‌ای که در دوسال گذشته به همت باران و برف اندک، شرایط پایداری پیدا کرد. اما این روزها که خبری از باران نیست، وضعیت بحرانی‌اش دوباره سر زبان‌ها افتاده است. برای نمونه معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی در پاسخ به انتقادها نسبت به این‌که این روزها دیگر آبی به دریاچه نمی‌رسد، گفته کاهش بارندگی از مهم‌ترین دلایل توقف رهاسازی آب سدها به سمت دریاچه است. همین اظهارنظر آب پاکی را روی دست آنهایی می‌ریزد که ادعا می‌کنند برنامه‌های محیط‌زیستی‌ترین دولت، دریاچه را نجات داد؛ برنامه‌هایی که به نام آنها حدود ۱۰هزار میلیارد تومان هزینه شده اما تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است.

محیط‌زیستی‌ترین دولت، شعار تلخی است که گذر زمان آن را تلخ‌تر هم کرد، زیرا نه فقط وعده‌های محیط‌زیستی دولت تمام و کمال به سرانجام نرسید، بلکه او افرادی را سکاندار سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور کرد که در دوران مدیریت خود محیط‌زیست را قربانی سیاست و بی‌اطلاعی کرده‌اند.

سیاست‌زدگی سکانداران سازمان حفاظت محیط‌زیست سبب شد آنها هیچ‌وقت از کارشناسان خبره  برای پست‌های ارشد سازمانی که متولی نجات محیط‌زیست کشور است، استفاده نکنند. برای نمونه معصومه ابتکار از نیروهای بدنه سازمان حفاظت محیط‌زیست برای مدیریت پست‌های ارشد بهره نگرفت. در واقع او مدیرانی سیاسی را به کار گرفت که امضای آنها در پای اسناد محیط‌نیستی مانند واگذاری آشوراده به چشم می‌خورد.

این روند در دوران عیسی کلانتری نیز ادامه پیدا کرد و او نیز مانند سکاندار پیشین سازمان توجهی به توانایی‌های کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌زیست نکرد. او حتی در پاسخ به انتقادها به نوعی نیروهای سازمان را زیر سوال برد و گفت سازمان حفاظت محیط‌زیست نیروی توانمند زیادی ندارد.

کلانتری که در اولین نشست خبری خود اعتراف کرد توان پاسخگویی علمی او به مسائل زیست‌محیطی حدود ۵درصد است، خیلی زود با تصمیم‌های محیط‌نیستی مانند پروژه‌های انتقال همراه شد. پروژه‌هایی که ارزیابی‌های محیط‌زیستی آن هنوز با اما و اگرهای بسیاری همراه است.

تصمیم‌های محیط‌زیستی در دوران محیط‌نیستی‌ترین دولت کم گرفته نشده است؛ از بی‌توجهی به سازمان‌های مردم نهاد بگیرید تا توجه ویژه به خودروسازها تصمیم‌هایی که شرح آنها در این نوشته کوتاه میسر نیست. به همین دلیل می‌توان گفت در چند سال اخیر نه فقط برای حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی قدمی رو به جلو برداشته نشده است بلکه شاهد عقب‌گرد نیز بوده‌ایم، عقبگردهایی که گاه در پوشش موفقیت به نمایش گذاشته شده است،‌ مانند شرایط دریاچه ارومیه که این روزها دوباره روندی نزولی در پیش گرفته یا پروژه‌تصفیه‌خانه فاضلاب شرق اهواز که حدود چهارسال پیش افتتاح شد، اما هنوز از آن بهره‌برداری نشده است.

 به فکر رئيس جمهور شدن نيست؛​ برخي ماموريت دارند بهترين اقدامات او را به بدترين ها تبديل کنند؛  است ‌؛ احتمال  انتخاب مجدد آقاي حسن روحاني را به عنوان رئيس جمهور بعدي کم نمي داند و معتقد است،تنها گزينه جدي جريان اعتدال و اصلاحات ​ ​آقاي روحاني است ​،​ براي افکار عمومي ارزش قائل است ‌و تاکيد مي کند که​ آلودگي هوا در حدود سه سال گذشته کاهش داشته است؛اين ها برخي از محورهاي گفت و  گوي ما با معصومه ابتکار،رئيس سازمان حفاظت محيط زيست است ​مديري که اين روزها با  شدت گرفتن آلودگي هوا افکار عمومي تلاش هايش را بيش از گذشته به چالش مي کشد.

• ·      چقدر نگاه و سیاست دولت ها را در بهبود شرایط محیط زیست مهم می دانید؟

‌ دولت ها بنابر گرايش سياسي خود با مقوله محيط زيست تفاوت ديدگاه، فاصله يا قرابت پيدا می کنند. شايد جداي دوران جنگ و سازندگي به خاطر فشار های ديگر خيلي به مسائل زيست محيطي پرداخته نشد البته اين مساله نيز جاي نقد دارد که چرا در آن دوران خيلي خوب به مسائل محيط زيستي توجه نشد،اما در دوران اصلاحات محيط زيست جدي  گرفته شد سبب ايجاد فرصت هاي خوبي براي کشور شد،اما در دولت آقاي احمدي نژاد در بحث محيط زيست با فرود روبه رو هستيم و صورت مساله پاک شد اين نشان مي دهد رابطه اي در اين خصوص وجود دارد.

اما دوباره در دوران که جرياني سر کار آمد که با اعتدال و اصلاحات نزديک بود به مسائل محيط زيست بيشتر توجه شده و در واقع   رئيس جمهور ​خيلي جدي و عميقا و با نگاه فلسفي و سياسي خود موضوع محيط زيست را پيوند داده است.يعني برخورد تصنوعي ندارد که بخواهد از محيط زيست استفاده تبليغاتي کند.

• ·      اما با این وجود از شما نیز انتقاد می شود که بیشتر به سیاست می پردازید این انتقاد رادرست می دانید؟

‌ مشخص است که فرصت زيادي براي فعاليت سياسي ندارم، اما اينکه خط مشي سياسي دارم مشخص است و اينکه پيشينه سياسي دارم قابل انکار نيست.

اما براي اين موضوع طراحي مي کنند دوسال پيش نشست دانشجويي داشتيم بعد از آن گروه هاي خاصي ماجرايي را با برنامه ريزي قبلي طراحي کردند و پرچم امريکا را در مسير  عبور من پهن گذاشته دوربين هايشان را هم در مقابل محل عبورم گذاشتند ​و از اين عکس بارها و بارها طيف ضد انقلاب عليه من استفاده مي کنند که خانم ابتکار پا روي پرچم امريکا مي گذارد يا گروگانگير است.

خيلي جالب است که انتقادات در داخل با خارج از کشور هماهنگ است و اما نمي دانم چگونه بايکديگر هماهنگ مي شوند ،اما بايد اين موضوع چه نتيجه و حاصلي دارد يعني مشکل کشورما با رد شدن يک مسئول از روي پرچم امريکا حل مي شود؟

• ·      با این حال اگر رياست جمهوري آقاي روحاني براي دوره بعد تکرار شود چه اولويت ها را دنبال خواهيد کرد؟

بايد منتظر بود و ديد چه اتفاقي خواهد افتاد و پيش بيني دور و درازي است فعلا تمام تلاشمان اين است که برنامه هاي محيط زيست را نهادينه کنيم به نحوي که هر دولتي سرکار آمد نتواند مسير اصولي راتغيير بدهد ما از اين بابت خيلي آسيب خورديم‌ محيط زيست مقوله سياسي نيست.مساله اي است که بايد هميشه در اولويت باشد.يعني کشور در ريل درستي قرار بگيرد.يعني همه دستگاه برنامه برايمحيط زيست داشته باشند.

• ·      مي گوييد سعي داريد همه چيز را نهادينه کنيد،اما وقتي نگاهي به معاونان شما مي اندازم هيچ کدام آنها از بدنه سازمان حفاظت محيط زيست نيستند!
• چرا از داخل سازمان هم هستند. مثلا آقاي دکتر دبيري(معاون محیط طبیعی سازمان)
• ·      ايشان که چند سالي است بازنشسته شده اند و اخيرا دوباره دعوت به کار شده اند،مساله اينجاست که با رفتن شما اين مديران تغيير خواهند کرد!
• ‌ هر شخصي بيايد ممکن است بخواهد تيم خود را بچيند. اتفاقا   برخلاف انتقادات بالاي 95درصد از مديرانم از خود بدنه سازمان هستتند.
• ·      آيا درمورد معاونين تان هم به همين شکل است؟
• آقاي دکتر دبيري از بدنه سازمان است، آقاي مجابي (معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس ) و آقای متصدی (معاون محیط زیست انسانی) نیز دوره قبلي مدير سازمان بوده و الان هم هستند. مهم اين است که بتوانيم جوابگوي مسائل باشيم ما در بحث آلودگي هوا و محيط انساني شرايط بسيار سختي را داشتيم.
• ·      واقعا در بدنه سازمان شخصي در حد معاون نبود که شما از او استفاده کنيد؟

لابد نبوده و تشخيص من اين بوده است الان هم بيشتر مديران از بدنه سازمان هستند يعني هرجايي که توانستيم از بدنه سازمان استفاده کرده ايم.اتفاقا اين موضوع باعث شده اميدبه ارتقاء شغلي براي خيلي از افراد باشد،اما جاهايي  که امکان آن وجود نداشته معطل نشده ايم تا کار بخوابد.

• ·      در رابطه با مديران استاني خود چقدر از سوي استانداران و نمايندگان مجلس تحت فشار هستيد؟

براي انتخاب آنها  اصلا تحت فشار نيستيم و در کميته اي خاص انجام مي گيرد و خدا را شکر مديران توانمندي در استان ها داريم هرچند براساس سياست هاي دولت ما با استاندران هماهنگ مي کنيم.

• ·      اين سياست به ضرر محيط زيست نيست؟

نه انتخاب مديران استاني به عهده ماست مدير توجيه شده که بايد قوانين و مقررات محيط زيست را بدور از هرگونه مماشات انجام بدهد.

• ·      اما به نظر مي رسد تحت فشار هستيد تا برخي مديران استاني را تغيير دهيد؟

ممکن است فشار باشد اما اينکه چقدر به اين فشارها بها بدهيم مهم است،ما براي خيلي از طرح هايي که با ضوابط محيطي زيستي همخواني ندارد تحت فشار هستيم.

• ·      مدتي پيش فيلم نشست خبري يکي از معاونان شما حاشيه ساز شد و محيط زيست اعلام کرد که فيلم دستکاري شده است واقعا چرا چنين مسائلي پيش مي آيد؟

چند بار فيلم هاي من نيز دستکاري شده است يکبار د دوران آقاي ضرغامي درباره تالاب جازموريان صحبت مي کردم و به استان سيستان و بلوچستان اشاره کردم اما بلوچستانش در فيلم حذف شد و ماجرا داشت تبديل به مساله قومي بدل مي شد و بعد از چند روز فيلم اصلي را منتشر کردند و گفتند چون زمان کم بوده اينکار را انجام داده اند

همين کار هم درمورد آقاي متصدي(معاون محیط زیست انسانی)  انجام شد تا به نظر برسد ايشان گفته اند الودگي هوا طبيعي است.

• ·      ولي بهتر نيست ايشان در نشست هاي خبري موضوعات را به زبان ساده تري توضيح بدهند تا چنین برداشت هاي نشود.

دو حالت وجود دارد يکي اينکه ما بايد بشکلي صحبت کنيم که عامه مردم متوجه آن بشوند بخشي هم به اين مربوط مي شود مباحث محيط زيست علمي و بسيار پيچيده است و اصلا نمي توان   ​ به خاطر ساده سازي ابعاد علمي آن را ناديده گرفت  چون اشکال پيش مي آيد براي فهم مخاطب بايد توضيح داد اين پديده اينورژن اتفاقي که مي افتد کاملا طبيعي است و دست کسي نيست. کاري که مي شه کرد کاهش آلودگي است و توليد آلاينده ها را کم کرد و اين يعني برنامه کاهش آلودگي هوا.

آلودگي هوا تقصير محيط زيست نيست، تقصير افراد تک سرنشين تقصير صنايعي است که شرايط هوا را رعايت نمي کنند اگر بخواهمي مقصر پيدا کنيم همه مقصريم خيلي ها خانه خود را بيش از حد گرم مي کنند. معاينه فني موتور خانه الزامي شده است در قانون هوا.

‌

• ·      اشاره کرديد که خيلي زود است درباره رياست جمهوري دوباره آقاي روحاني صحبت کنيم،چرا احتمالش را کم مي بينيند؟

اصلا اين احتمال را پايين نمي بينم،تنها گزينه جدي جريان اعتدال و اصلاحات آقاي دکترروحاني هستند هيچ شکي دراين مساله نيست و خوشبختانه دستاورد ها و پيشرفت هايي که دراين دوره اتفاق افتاده جوانان را اميدوار کرده   و اين تصور در نتخبگان و دانشگاهيان هست که اگر فرصت 4 سال ديگر به دکتر روحاني داده شود مي تواند بسياري از مشکلات کنوني را پشت سر بگذاريم و دوره و عصر نويني را براي ايران تعريف کنيم دراين مسائل ترديد واقعا  تعللي نخواهد بود از جهت تلاش براي اينکه در انتخابات آتي آقاي روحاني بتوانند براي بار دوم انتخاب شوند.

• ·      با توجه  نقش سياسي که از شما سراغ داريم اگر اين مساله رجال سياسي براي انتخابات رياست جمهوري برداشته شود شما کانديد رياست جمهوري مي شويد؟

نه اصلا من چنين برنامه اي ندارم و در مخيله و ذهنم هم چنين مساله نيست.

• ·      يعني اگر اين مساله برطرف شودشما به آن فکر نمي کنيد؟

الان هيچ تصوري براي اين موضوع ندارم به اندازه کافي درگير مسائل مرتبط با محيط زيست آلودگي وهوا گرد و غ بار و تالاب و غيره و غيره و دارم

• ·      در سال هاي آينده چه؟

نه اصلا چنين تصوري نداريم اهل اين گونه بلند پروازي ها نيستم.‌

• ·      مدتي پيش نشان خرس طلايي را از سوي يکي از سازمان هاي فعال در حوزه حقوق حيوانات گرفتيد فکر مي کنيد اين‌قدر براي دفاع از حقوق حيوانات تلاش کرده ايد؟

آنهايي که اين نشان را دادند حتما اين فکر را مي کردند چنين  محاسباتي را داشته اند. براي من مايه افتخار بود چون ذاتا به فعاليت مراکز مردم نهاد اعتقاد داريم دراين دوره تلاش کرديم و لايحه را براي حمايت از حقوق حيوانات آماده کرديم.

• ·      اما اين لايحه هنوز به مجلس نرسيده است؟

خوب در دولت روي آن کار مي شود و دست ما نيست ما کار خود را بخوبي انجام داده ايم

• ·      ‌و حرف آخر

در فضايي که عده اي تلاش دارند فضاي رسانه ها را خاکستري کنند نقش رسانه هاي آزاد ومستقل خيلي مهم است در اطلاع رساني و نقد صحيح مردم حق دارند در مسائل محيط زيست واقعيت را بدانند.

• ·      اما   مديران شما زياد رسانه اي نيستند و اگر مديران شما اين روزها در صدا و سيما بيشتر ديده مي شوند به خاطر تغيير رويکرد صدا و سيماست.

مديران ما خيلي درگير کار هستند و حجم کارمان زياد شده است بله رويکرد رسانه ملي در دوران آقاي عسکري خيلي بهتر شده البته بخش خبر سيما اصلا با ما همراهي ندارد، ولي در مجموع رسانه همراهي بسيار خوبي دارد بايد ادامه پيدا کند، اخير نيز مقام معظم رهبري تاکيد کردند که رسانه ملي بايد در بحث محيط زيست اطلاع رساني کند.

مهدی آیینی

«پرداختن به سیاست، به جای رتق‌ و ‌فتق مسائل‌ محیط زیست» این‌ یکی از انتقادهایی است که این روزها رئیس‌سازمان حفاظت محیط‌زیست با آن رو به روست، مساله‌ای که باعث شده خیلی‌ها نتوانند با اطمینان بگویند سکاندار پردیسان‌، چهره‌ای است سیاسی یا زیست‌محیطی.

روي ميز کارش نماد دو جايزه بين المللي جا خوش کرده، جايزه هايي که به پاس تلاش و کوشش در راه حفظ محيط زيست به او داده شده، البته اين بار اولي نيست که او پشت اين ميز مي نشيند، او در دوره اصلاحات نيز سکاندار محيط زيست کشور بوده و در شوراي شهر نيز کم به مسائل محيط زيستي نپرداخته است، شايد به همين دليل بود که در روز مصاحبه برخلاف مديراني که معاونان خود را نيز هميشه با خود همراه مي کنند، ترجيح داد به تنهايي سوال ها را پاسخ دهد؛ از معصومه ابتکار حرف مي زنيم، زني که اين روزها دوباره پا جاي پاي پدرش گذاشته و به قول خودش اکنون بيشتر مشکلات و دغدغه هايش شبيه مشکلات پدرش، يعني اولين رئيس سازمان حفاظت محيط زيست کشور بعد از انقلاب است. او هرچند به دليل تصادفي که مدتي قبل برايش رخ داد هنوز از ناحيه دست احساس ناراحتي مي کرد، اما براي اين گفت و گو يک ساعت وقت گذاشت و از مسائل محيط زيست کشور مانند آلودگي هوا و درياچه اروميه و برخي مسائل شخصي اش مانند رژيم غذايي، داشتن يا نداشتن حيوان خانگي و قوانين محيط زيستي خانه اش گفت که تاکنون کمتر رسانه اي شده است.

    زماني که شما به عنوان رئيس سازمان حفاظت محيط زيست انتخاب شديد، بيشتر رسانه ها و کارشناسان به بهبود وضع محيط زيست کشور اميدوار شده و به شما عنوان هايي مانند مادر زمين دادند. واقعا چقدر حس مادرانه نسبت به محيط زيست کشور داريد؟
حس مادرانه را به لحاظ آشنايي با ابعاد موضوع چه در دوره هشت ساله اصلاحات و اکنون و دوره اي که در شوراي شهر بودم دارم، چون انسان اگر با ابعاد مسائل محيط زيست و دردهايي که زمين به آن مبتلاشده آشنا باشد و پژواک دردهاي آن را بشنود اين حس مادرانه در او زنده مي شود، فرقي هم نمي کند زن باشد يا مرد؛ يعني جنسيت مطرح نيست. به عبارت ديگر در اينجا مادر به معناي قدرت رسيدگي و بها دادن به دردي که قبلابه آن بي توجه بوده اند است. فکر مي کنم هر کسي که ناله هاي زمين را بشنود اين حس در او زنده مي شود، اکنون من به عنوان انساني که روي کره زمين زندگي مي کند. براي خود، خانواده ام، جامعه و نسل هاي آينده و بشريت دغدغه دارم و به دنبال اين هستم که چطور مي توانم ندا و ناله هاي زمين را پاسخ و درد هاي آن را التيام بدهم. هر شخصي که چشم خود را باز کند و گوش شنوا داشته باشد، نسبت به اين مسائل حس مادرانه اي پيدا مي کند، زيرا دلش نمي خواهد تنها مامن زندگي انسان ها از بين برود.

    شما بارها گفته ايد محيط زيست کشور با مشکلات زيادي روبه روست. با اعتبار کم سازمان حفاظت محيط زيست چگونه مي خواهيد اين مشکلات را حل کنيد؟
فکر مي کنم فرصتي با لطف خداوند و همت مردم پيش آمده، چون مردم دولتي با پشتوانه قوي انتخاب کردند، آقاي رئيس جمهور مسائل کلان مديريت کشور را خوب مي فهمند و نسبت به مشکلات محيط زيست اشراف کامل داشته و مي داند چقدر اهميت دارد، اين فرصت بي بديل است. ما مشکلمان اين است که در دولت هاي قبلي محيط زيست موضوعيت نداشت، متاسفانه اين بي توجهي ها سبب تشديد روند تخريب محيط زيست کشور شد، اکنون اين بي توجهي به توجه و دقت در موضوع تبديل شده؛ به اين مفهوم که در برنامه هاي آقاي رئيس جمهور به طور واضح توجه به محيط زيست را مي بينيم و اين نقطه اميد است، ما هيچ گريزي جز تغيير رفتار ايرانيان در مسائلي مانند الگوي مصرف و آلودگي هوا نداريم، درواقع راه حل ديگري وجود ندارد.

    در دوره هاي گذشته وزارتخانه ها و سازمان ها در رفع مشکلات زيست محيطي با يکديگر همکاري نمي کردند. اکنون براي رفع اين مشکل چه برنامه اي داريد؟
يکي از اتفاقات مهمي که افتاده اين است که شوراي عالي حفاظت محيط زيست دوباره شکل گرفته و دستگاه ها تقريبا هم راستا هستند. براي نمونه، وزارت نفت با وجود محدوديت هايي که دارد با سياست هاي کلان کشور براي رفع آلودگي هوا همکاري مي کند يا وزير صنعت فردي است که ديدگاه محيط زيستي دارد و مي داند چه چالش هايي در اين حوزه داريم. اين فرصت مغتنمي است.

    بعد از شما در هيات دولت، محيط زيستي ترين فرد چه کسي است؟
شخص رئيس جمهور خيلي محيط زيستي است، البته در اين حوزه از من جلوتر است، زيرا ايشان همه مسائل کلان را مي بيند، البته من هم سعي مي کنم بخشي نگاه نکنم، چون بخشي از کيفيت زندگي مردم به سلامت و محيط زيست بر مي گردد، بايد کيفيت زندگي آنها را ارتقا داد تا آلودگي ها آنها را رنج ندهد، مسائل آلودگي آب و مشکلات ديگري که به بيماري ها دامن مي زند، آقاي رئيس جمهور اينها را مي داند که نبايد به قيمت فدا شدن طبيعت توسعه را به دست آورد. البته خيلي ها در دولت حامي محيط زيست هستند به همين دليل نمي توان در اين باره رتبه بندي کرد. اين يکي از شاخصه هاي مثبت دولت تدبير و اميد است.

    از اين که به عنوان رئيس سازمان حفاظت محيط زيست دوباره پا جاي پاي پدرتان گذاشته ايد چه احساسي داريد؟
حس خوبي دارم، يادم هست پدر در زمينه آلودگي هوا خيلي کار مي کرد، به همين دليل دائم در خانواده ما بحث هاي محيط زيستي بود، چون پدر مشاور شهردار تهران بودند. اين ماجرا سبب شد آلودگي هواي تهران از قبل از انقلاب دغدغه ذهني ام باشد. آن سال ها بحث هاي محيط زيستي تازه داشت در کتاب هاي درسي راه پيدا کرده و در محافل خبري جنبه بين المللي داشت، آن زمان پدر همه اين موضوعات را مي دانست، از طرفي بعد از انقلاب ايشان اولين رئيس سازمان حفاظت محيط زيست شدند، در دوره انقلاب و در بحبوحه بحث نوشتن قانون اساسي ايشان پيشنهاد اصل 50 (که در مورد محيط زيست است) را داد.

    آن زمان چند سالتان بود و چه واکنشي نشان داديد؟
18 سال داشتم، گفتم در اين بحبوحه انقلاب چه کسي به اين حرف ها گوش مي کند، ولي پدرم گفت مسائل محيط زيستي خيلي مهم است، اکنون بايد به فکر آينده بود. او مي گفت من آينده اي را تصور مي کنم که مسائل محيط زيستي خيلي مهم مي شود، قدرت آينده نگري و اعتماد به نفس ايشان سبب شد پيشنهاد اصل 50 را ارائه کند. اعضاي مجلس خبرگان قانون اساسي نيز از آن استقبال کردند و به اين ترتيب اصل پنجاهم به اعتباري براي کشور تبديل شد، زيرا در آن زمان شايد چهار يا پنج قانون اساسي در دنيا بود که محيط زيست را اصل کرده بودند.

    مشکلات کنوني شما به عنوان رئيس سازمان محيط زيست چقدر شبيه مشکلات پدرتان به عنوان اولين رئيس سازمان حفاظت محيط زيست است؟
وقتي پدر کارهاي اجرايي را پيش گرفت خيلي غصه مي خورد، مي گفت کشور دردسرهاي زيادي دارد، چون جنگ تازه شروع شده بود و کشور در فراز و نشيب مسائل مختلف بود. آن زمان پدرم مي گفت محيط زيست را جدي نمي گيرند، ايشان يک اصطلاحي داشت که مي گفت برخي فکر مي کنند محيط زيست چرخ پنجم درشکه است، در حالي که بايد به آن نقش اصلي بدهند، اما فکر مي کنند مساله لوکسي است.

    شما نيز چنين مشکلاتي داريد؟
آن دوره اوايل انقلاب بود، به همين دليل سازمان فراز و نشيب هاي ساختاري داشت، متاسفانه چيزي که بعد از دولت دهم تحويل گرفتيم هم کم مشکل نداشت. خيلي مشکلات داشتيم؛ مانند آسيب هاي ساختاري، روحيه ضعيف پرسنل، انضباط مالي و اخلاق کار. پدرم هم با چنين شرايطي رو به رو بود، چون در فضاي خيلي مبهمي از جهت توجه به محيط زيست تلاش مي کردند، به اين شکل که آن زمان مدتي مطرح شده بود که مي خواهند سازمان محيط زيست را منحل کنند، اما پدر گفته بود من اين کار را نمي کنم، اگر شخصي اين کار را بکند به کشور خيانت کرده است، به همين دليل کسي جرات چنين کاري را به خود نداد. علاوه بر اين، ايشان آن زمان بشدت مخالف احداث ميانگذر درياچه اروميه بود و مي گفت اين ميانگذر سبب خشک شدن درياچه اروميه خواهد شد. بعدها که مسئوليت گرفتم، من هم مقاومت کردم، اما تحت فشارهاي سنگين مقام هاي محلي مانند نمايندگان مجلس زير بار ارزيابي محيط زيستي رفتيم، اما زماني که مسئول بودم با ارزيابي مخالفت مي کردم، زيرا کارشناسان بر اين باور بودند که احداث ميانگذر گردش آب بين جنوب و شمال درياچه را به هم خواهد زد و درياچه خشک خواهد شد.

    آخرين خبر ها از وضع درياچه اروميه چيست؟
وضع خوبي ندارد. کارگروه نجات تلاش خوبي کرده و به نتايج خوبي رسيده اند، پروژه اي با اعتباراتي که کشور ژاپن اختصاص داده در حال انجام است، افزون بر اين با کمک هاي تخصصي سازمان ملل نيز اصلاح الگوي کشاورزي در 41 نقطه قرار است اجرا شود تا آب کمتري مصرف شده و کشاورزان چاه هاي غيرمجاز خود را ببندند. علاوه بر اين، آنها بايد محصول درستي بکارند و حقابه درياچه را برگردانند، اين کار عملي است.

    به نظر مي رسد اين راهکار در بلندمدت نتيجه خواهد داد؟
اين يکي از روش هاست، تقريبا 15 اقدام ديگر مانند توقف سدسازي در منطقه نيز قطعي است. همه اينها پيش بيني شده تا در روند چند ساله بتوان درياچه را احيا کرد.

    مي توانيد بگوييد چند سال؟
ابتدا بايد طرح ها قطعي شود تا بتوان زمان مشخصي را اعلام کرد.

    با توجه به مسئوليت شما و پدر مرحوم تان در سازمان حفاظت محيط زيست به نظر مي رسد در خانه شما بايد قوانين زيست محيطي محکمي حاکم باشد. آيا سعي مي کنيد در مصرف انرژي صرفه جويي کرده يا زباله ها را تفکيک کنيد؟
مساله محيط زيست در منزل ما جدي است تا جايي که وقتي پسرم در مقطع ابتدايي تحصيل مي کرد اولياي مدرسه مي گفتند پسر شما بحث هاي محيط زيستي را در مدرسه پيش مي برد. افزون بر اين در خانه سعي مي کنيم، زباله ها را تفکيک کرده و استفاده مجدد داشته باشيم، امکان ندارد يک کيسه پلاستيکي را تا قبل از اين که به دليل استفاده زياد غيرقابل مصرف شده باشد، دور بيندازيم. قديم ها که مرحوم پدرم زنده بود، زباله ها را کمپوست مي کرد، اما واقعيت اينجاست که من فرصت اين کار را ندارم، ولي در بحث استفاده از انرژي خيلي تاکيد داريم و حساس هستيم.

    آخرين قبض برقي که پرداخت کرديد، چقدر بود؟
اصلايادم نيست، شايد هم نديدم، همسرم بيشتر در جريان اين کارهاست.

    براي اين که فروشگاه ها ملزم به استفاده از کيسه هاي نايلوني سازگار با محيط زيست شوند، برنامه اي داريد؟
در شوراي شهر مصوبه اي در اين باره داشتيم، اما به مشکل برخورد. در اين زمينه سياست هايي داريم تا به طور کلي پلاستيک ها به سمت زيست تخريب پذير شدن پيش بروند، البته رفع اين مشکل به فرهنگ مردم بستگي دارد. مردم بايد بيشتر از زنبيل و سبد استفاده کنند. بايد کاري کرد تا اين حس در مردم زنده شود.

    شما خانواده محيط زيستي داريد، هيچ کدام از اعضاي خانواده شما تمايل داشته يا دارند که حيوان خانگي داشته باشند؟ شما در اين باره چه نظري داريد؟
حدود 30 سال است چند گربه در حياط خانه ما زندگي مي کنند، يعني از زماني که خانه مرحوم پدرم بوده نسل اندر نسل اين گربه ها زاد و ولد کردند و هنوز هم هستند، اما آنها حيوان خانگي نيستند و هر وقت گرسنه شوند براي خوردن غذا مي آيند، اکنون سه بچه نيز به دنيا آورده اند.

    اسم هم برايشان انتخاب کرده ايد؟
اسم ندارند، گربه هاي آزادي هستند که هر وقت بخواهند مي آيند و مي روند به اين مفهوم خانگي نيستند، اما به نظرم کلاحيات وحش را نبايد در اسارت نگه داشت. از نظر قوانين و مقررات نيز اشکال دارد، شکار آنها خلاف قوانين روحيه مروت انسان هاست که براي لذت خود بخواهند آزادي حيوانات را سلب کنند، فکر مي کنم اين کار با روحيه ايراني ها نيز مغاير است.

    نظرتان درباره شکار چيست؟
شکار يک بعد معيشتي دارد مانند براي مردمي که کنار تالاب زندگي مي کنند، آنها در چارچوب قوانين صيد و شکار کرده و مجاز هستند، اما شکار براي تفريح و لذت بردن، اشکال شرعي و اخلاقي دارد. نبايد جان موجود زنده را براي کسب لذت گرفت. خوشبختانه جرياني شروع شده که اکنون در نقاط مختلف کشور شکارچيان اسلحه خود را مي شکنند. اميدوارم اين جريان ادامه پيدا کند، چون به قوميت هاي ما اعتبار بخشيده است. انساني که شکار را تفريح دانسته و نسبت به سرنوشت ديگران بي تفاوت است، نمي تواند ادعاي تعهد و شان اجتماعي بالايي داشته باشد، زيرا شهروند واقعي نسبت به آينده زمين و محيط زيست اهميت و احترام قائل است.

    در کشورمان به حقوق حيوانات بخوبي پرداخته نشده، آيا قصد داريد اين کار را انجام دهيد؟
حتما همين طور است. بايد به حقوق حيوانات، توجه و مراقبت از آنها در زيستگاه هايشان پرداخت، چون در کشور تنوع جانوري و زيست محيطي خوبي داريم. در اين مدت خيلي از گونه هاي جانوري آسيب ديده اند، اگر ما بتوانيم زيستگاه ها را احيا کنيم، شرايط تنوع زيستي و جانوران بومي بهتر خواهد شد.

    براي نجات گونه هايي مانند پلنگ که بر اثر تصادف کشته مي شوند، چه برنامه اي داريد؟
آخرين مورد پلنگ ماده اي بود که در پارک ملي گلستان کشته شد، به همين دليل من دوباره نامه اي به وزير راه و شهرسازي نوشتم و تقاضا کردم جاده شمالي پارک ملي گلستان به جاي جاده فعلي استفاده شود، به اين شکل که جاده کنوني حالت اکوتوريسمي پيدا کرده و راننده ها با حداکثر 30 کيلومتر سرعت در آن مي توانند رانندگي کنند، اما رانندگاني که با سرعت بالاقصد دارند از منطقه عبور کنند بايد از جاده شمالي استفاده کنند.

    در مدتي که در اين پست بوده ايد برخلاف ساير مديران قبلي کارهاي نمادين مناسبي انجام داده ايد؛ از استفاده از خودروي ون براي سفرهاي درونشهري بگيريد تا جلوگيري از ذبح گوسفند در مراسم استقبالتان. هدف مشخصي از اين کارها داريد؟ آيا براي انجام اين کارها از قبل برنامه ريزي خاصي مي کنيد؟
بعضي ها را از قبل برنامه ريزي مي کنم، اما جلوگيري از ذبح گوسفند بدون برنامه ريزي بود. اصلانمي دانستم آنجا خبرنگاري هست. درباره استفاده از خودروي ون هم بايد بگويم يکي از دوستان پيشنهاد داد. ما در ژاپن هم روز آخر که مي خواستيم براي بازيد برويم از ون استفاده کرديم، هرچند مسئولان ژاپني مي گفتند با توجه به پروتکل نمي توانيم چنين کاري کنيم، ولي تصميم گرفتيم در توکيو هم براي حفظ محيط زيست از ون استفاده کنيم.

    وقتي مانع قرباني کردن گوسفند شديد، خيلي ها حدس زدند شما بايد گياهخوار باشيد. اين طور نيست؟
اتفاقا بحث قرباني کردن و ارزش هاي مذهبي آن جاي خودش را دارد، اما ترجيح مي دهم گياهخواري کنم؛ به اين شکل که بيشتر رژيم غذايي من گياهي است، گاهي گوشت مي خورم، اما قصدم اين بود که نگاه تشريفاتي جنبه قشنگي ندارد، ممکن است نشاني از محبت باشد، اما به هر حال تشريفاتي است.

    کارهاي نمادين شما تاثيري روي ساير اعضاي هيات دولت داشته است؟
نمي دانم، ولي بازتاب آن در دولت مثبت بود.

    با آمدن شما به سازمان حفاظت محيط زيست اطلاع رساني بهتر انجام مي شود، براي نمونه ديگر خبر مرگ گونه هاي نادر سانسور نمي شود؟
سياست ما اطلاع رساني شفاف است، مي خواهيم با مردم روراست باشيم، براي اين کار برنامه روزانه کاري خود را روي پورتال سازمان مي گذارم، بايد به اين شکل فاصله بين مسئولان و مردم کم شود. اين خوب است که مردم بدانند اجازه رصد کردن دارند. علاوه بر اين در وبلاگ و شبکه هاي اجتماعي نيز حضور دارم.

    خودتان در شبکه هاي اجتماعي و سايت ها با کاربران ارتباط برقرار مي کنيد؟
خودم وقت نمي کنم اين کارها را انجام دهم، اما همکاران با نظر خودم اين کارها را انجام مي دهند.

    چه شد تصميم گرفتيد اينقدر صريح درباره آلوده بودن بنزين صحبت کنيد، چون برخي ها مي گويند سياست وزارت نفت واردات بيشتر بنزين است به همين دليل اين بحث مطرح شده؟
سال 89 در شوراي شهر تهران هم اين بحث را مطرح کردم، آن زمان که قصد وارد کردن بنزين مطرح نبود، اما آن موقع کسي توجه نکرد، مي گفتند منافع ملي اقتضا مي کند اين کار را انجام دهيم و بنزين پتروشيمي تنها گزينه است، البته بيشتر به دليل بي برنامگي و ناکارآمدي سيستم بود، چون دولت برنامه داخلي مناسبي براي پاسخ به مشکلات نداشت.

    آن زمان هشدار هايي نيز درباره آلوده بودن سبزيجات و محصولات کشاورزي داديد، آيا اين محصولات هنوز هم آلوده است؟
سبزيجات جاي خودش را دارد، اما آلودگي خيلي کم شده است. خوشبختانه اکنون سيستم تصفيه فاضلاب تهران فعال است و خيلي از آب هايي که به سمت مزارع کشاورزي جنوب شهر مي رود، تصفيه شده است، اما جاهايي داريم که هنوز آلوده است. رفع اين مشکل نظارت بيشتر جهاد کشاورزي و سازمان حفاظت محيط زيست و شرکت آب و فاضلاب را مي طلبد.

    يعني مردم مي توانند با خيال راحت، سبزي يا آب لوله کشي بخورند؟
مسئوليت کيفيت آب با وزارت بهداشت است، البته ماهم نظارت مي کنيم. به نظر من در بحث کيفيت آب مشکل خاصي نداريم، ولي مي توانيم کيفيت آن را ارتقا بدهيم، نکته اينجاست که ما عقب ماندگي زيادي در سطح کشور در بحث جمع آوري و تصفيه فاضلاب داريم.

    مشکل آلودگي آب دريا در شهرهاي شمالي و جنوبي کشور نيز ديده مي شود، آيا مردم مي توانند با خيال راحت مثلادر درياچه خزر آب تني کنند؟
نه، آنجا در برخي نقاط ساحل خيلي آلوده است و زباله زياد وجود دارد، بعضي وقت ها فاضلاب زيادي هم هست، البته مقامات بهداشتي بايد نظر نهايي را بدهند، ولي ما نگراني هاي زيادي در شهرهاي شمالي داريم، کار خوبي هم شروع شده، طرح مسير سبز ساحل پاک اکنون با جديت اجرا مي شود، علاوه بر اين همکاري خوبي را با وزارت کشور شروع کرديم. در اين ميان شورا ها نقش مهمي دارند؛ يعني کليدي ترين رسالت آنها ارتقاي کيفيت زندگي و حفاظت از محيط زيست در مناطق شهري و روستايي کشور است.

    آلودگي هوا چطور، مي توان اميدوار بود که مهار شود؟
بحث آلودگي هوا خيلي مهم است، چون ما فکر مي کنيم حدود 35 ميليون شهروند به دليل آلودگي هوا در بحث سلامت آسيب جدي ديدند و اگر اين مساله مديريت نمي شد و برنامه جدي دولت نبود اين صدمات ادامه پيدا مي کرد. چون تمام شهرهاي بزرگ کشور مانند اصفهان، شيراز، مشهد، اراک، اهواز و قزوين سال ها با آلودگي سنگين هوا رو به رو بودند.

    براي امسال آلودگي هوا چگونه خواهد بود؟
امسال يک مقداري بهتر خواهد شد، اما اصلانمي توان قول داد همه مشکلات حل شود، به هر حال تلاش مي کنيم کيفيت هوا در شهرهاي بزرگ بهتر شود، خوشبختانه اکنون وضع هواي تهران خيلي بهتراست، زيرا کيفيت سوخت نسبت به گذشته خيلي بهتر شده ولي اين روند بايد ادامه پيدا کند.

به نظر مي رسد مناطق آزاد قوانين محيط زيستي را رعايت نمي کنند، براي نمونه مدتي قبل مديرعامل سازمان منطقه آزاد کيش از احداث ديزني لند و چند هتل در جزيره فارور خبر داده بود.
قوانين محيط زيست همه جا ساري و جاري است. هيچ نقطه اي در کشور نيست که قوانين محيط زيست را نتوانيم آنجا اعمال کنيم، در مناطق آزاد اجرايي شدن چنين پروژه هايي بايد با تائيد سازمان باشد، زيرا در غير اين صورت خودشان آسيب مي بينند.

    سازمان حفاظت محيط زيست تمام اهرم هاي لازم براي اجراي قوانين در اين مناطق را در اختيار دارد؟
بله، اهرم هاي لازم را در اختيار داريم، البته در گذشته ناهماهنگي هايي بوده، ان شاءالله بايد آنها را برطرف کنيم. نقش ما همين است که اجازه ندهيم آنها فقط ديد اقتصادي داشته باشند و منافع آني خود را ببينند.

    خودروسازان نيز هميشه از رعايت استانداردهاي محيط زيستي فرار کرده اند، براي اين که آنها را مجاب به رعايت استانداردها کنيد چه برنامه هايي داريد؟
براساس مصوبه اي که دولت ابلاغ کرده بايد تا نيمه امسال همه خودروهاي توليد داخل استاندارد يورو4 را به طور کامل رعايت کنند، چون ديگر به آنها وقت نخواهيم داد. البته تعرفه هاي گمرکي را براي خودروهاي هيبريدي و برقي صفر کرده ايم تا مشوق هايي براي استفاده از آنها وجود داشته باشد، افزون بر اين براي از رده خارج کردن خودروهاي فرسوده نيز تسهيلاتي در نظر گرفته شده است.

    کمبود محيط بان يکي از مشکلات مهم محيط زيست کشور است. محيط بانان چه کسري از پرسنل سازمان حفاظت محيط زيست را تشکيل مي دهند؟
تعداد محيط بانان در کل با افراد قراردادي و استخدامي حدود 3000 محيط بان است، کل مجموعه محيط زيست نيز کمتر از 5000 نفر پرسنل دارد.

    عاملان کشتن گوزن زرد ايراني در پارک پرديسان شکارچي معمولي بودند يا قصد خاصي از اين کار داشتند؟
آخر هم مشخص نشد، ولي ما همه تلاش خود را براي حفظ محيط زيست مي کنيم.

    آخرين خواب محيط زيستي که ديديد؟
واقعيت اين است که پنج ماه اول مسئوليتم تا صبح خواب جلسه مي ديدم، چون تا حدود 10 شب اين جلسات ادامه داشت و زماني که مي خوابيدم يعني از يک بامداد تا 7 صبح دوباره در خواب جلسه داشتم.

    يوزپلنگ و پلنگ ها هم به خوابتان مي آيند؟
گاهي اوقات خواب طبيعت و زيبايي ها آن را مي بينم، اما به دليل دغدغه هايم بيشتر خواب جلسه مي بينم.
 

مهدي آييني/ گروه جامعه