آخرین خبرها
خانه / بایگانی/آرشیو برچسب ها : گزارشگران سبز (برگ 20)

بایگانی/آرشیو برچسب ها : گزارشگران سبز

اشتراک به خبردهی

بازی با آب سد‌ها

وزارت نیرو می‌خواهد طرح توسعه گردشگری در مخزن سدها را اجرایی کند

 اخذ سیاست ممنوعیت ورود عموم به حریم سدها و نصب تابلوهای هشداردهنده «ورود ممنوع» و«شنا اکیدا ممنوع» نتوانست وقوع حوادث در مخزن این سازه‌های آبی را کاهش دهد. هرساله چند ده نفر در مخزن سدها به‌دلیل نبود توجه به این تابلوها جان خود را از دست می‌دهند. این گروه به دلیل نبود ایمنی و امکانات کافی دچار حادثه می‌شوند، اما حالا وزارت نیرو به عنوان متولی مدیریت سدهای کشور تصمیم گرفته است تا در سدهای کشور را به روی همگان باز کند. این وزارتخانه تصمیم دارد تا گردشگری مخزن سدها را در ایران توسعه دهد. شاید این سیاست به دلیل تامین شرایط ایمنی بیشتر، بتواند تلفات ناشی از ورود غیرمجاز به مخزن سدها را هم کاهش دهد. برنامه توسعه گردشگری در مخزن سدها هنوز در ابتدای راه است و قرارداد اجرایی برای آن بسته نشده است. مجید سیاری، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران به عنوان مسؤول مستقیم اجرای این برنامه در گفت‌وگو با «جام‌جم» به تشریح سیاست‌های وزارت نیرو در این رابطه پرداخت.

هدف شما از اجرای طرح گردشگری در سدهای کشور چیست؟

سدها چشمانداز مناسبی را ایجاد میکنند که در بسیاری از موارد منافع حاصل از این چشماندازها به بیتالمال برنمیگردد و ممکن است افراد سودجو و دلال اجازه ندهند مردم محلی سود ببرند. در تمام پروژههای وزارت نیرو هدف و تلاشمان این است که جوامع محلی در وهله اول از مزایای آن پروژه منتفع شوند؛ زیرا هر سازهای که در طبیعت میسازیم یکسری آثار مثبت و منفی دارد. مردمی که آثار منفی این سازه را متحمل میشوند؛ در وهله اول جامعه محلی هستند، زیرا باید از محل استقرار خود جابهجا شوند. یک سد منافعی نظیر ایجاد چشمانداز، امکان پرورش ماهی، تولید برق و… هم دارد. در دیگر نقاط جهان از این قضیه خیلی خوب استفاده میکنند. با ایجاد یک سد یک امکان جدید گردشگری برای مردم ایجاد میشود. ممکن است یک سد در مناطق توسعهنیافته ایجاد شده باشد و همین سازه، امکان جدید برای گردشگری به حساب آید. از سوی دیگر اگر مردم به سدها وارد شوند و این سازهها را ببینند، میتوانند بفهمند آب چطور تامین و تولید میشود و این مساله افزایش آگاهیهای عمومی را در پی دارد. توسعه گردشگری سدها از نظر درآمدزایی هم میتواند مفید باشد و نمونههای متعددی در دنیا وجود دارد. اگر جستوجوی کوچکی در این رابطه انجام دهید، میبینید که خیلی پروژههای آبی در دیگر کشورهای جهان ورودیهای بالا دارند. روی سدها نوشتهایم که «ورود اکیدا ممنوع»، اعتقاد دارم و به اعضای کارگروه گردشگری سدها اعلام کردم که باید روی سدها تابلو بزنیم «ورود اکیدا آزاد»، تا مردم از این سازهها بازدید کنند.

در صحبتهای خود اشاره کردید بخش خصوصی از سدها سوءاستفاده میکند. بیشتر توضیح میدهید.

ما سد طالقان را ساختیم. زمینهای اطراف سد ارزش اقتصادی چندانی نداشت. عدهای این زمینها را خریدند و ویلاسازی کردند و قیمت زمین چند برابر شد. این ارزش افزوده زمین از دریاچهای آمد که ما با پول بیتالمال ساخته بودیم. این منافع باید به چه کسی باز گردد؟ باید به بیتالمال برگردد.

چطور میتوان منافع ناشی از ایجاد یک سد را به بیتالمال بازگرداند؟ همه زمینهای اطراف مخازن سدها را که نمیتوانید بخرید؟

ما نمیتوانیم بخریم، اما میتوانیم هماهنگی کرده و کاربریهای مشخصی برای این زمینها تعریف کنیم. قبلا این زمینها کاربری مسکونی نداشته است، حالا چرا اجازه تغییر کاربری داده شد؟ این مساله از دست وزارت نیرو خارج است. مسائل خاص خودش را دارد. اما میشود به سیاستگذار بحثهایی را مطرح کرد و تغییراتی در آن ایجاد کرد. در یکی از پروژههای خراسان شمالی، با توجه به تجربهای که داشتیم آب منطقهای در بحث گردشگری مشارکت کرد. بحث اصلی ما گردشگری در محدوده اراضی و تاسیسات منابع آبی است که در اختیار وزارت نیرو است. برای تحقق این هدف سدها را تقسیمبندی کردیم. در سدهای آب شرب با توجه به شرایطی که از لحاظ آلودگی ناخواسته و مخاطرات ناشی از پدافند غیرعامل دارد، بررسی کردیم که آیا میتوانیم به هر کسی اجازه ورود بدهیم؟ پس از تقسیمبندی سدها با هماهنگی دفاتر تخصصی که متولی اینکار هستند، فعالیتهایی که میشود کنار سدها انجام داد را احصا کردیم. مثلا در یک سد فقط میتوان تور علمی برد یا پیادهروی کرد یا اینکه آلاچیقی برای اقامت غیرشبانه ایجاد کرد. شاید هم ورزشهای آبی و غیرآبی انجام داد. با استخراج این فعالیتها توانستیم بگوییم چه فعالیتی متناسب با چه نوع بهرهبرداری است. البته اصل و اساس برنامهریزی ما این است که هدف اصلی سد که تامین آب است، تحت تاثیر گردشگری قرار نگیرد.برای این منظور کمیتهای متشکل از قسمتهای مختلف شامل دفاتر حراست فیزیکی، کیفی، مهندسی رودخانه، حقوقی، خصوصیسازی و… را درگیر کردیم تا دستورالعمل گردشگری برای سدها نوشته شود. البته ما متولی گردشگری نیستیم و سازمان میراث فرهنگی متولی این فعالیت است.

سازمان میراث فرهنگی در کارگروه شما حضور دارد؟

طی یک تفاهمنامه با سازمان میراث فرهنگی، هماهنگی لازم در این رابطه انجام شد. براساس این تفاهمنامه سازمان متولی گردشگری باید صلاحیت افرادی که مایل به فعالیت در زمینه گردشگری سد هستند را احراز کند. بنابراین متقاضیان باید براساس دستورالعملهایی که ما تهیه کردهایم برای دریافت مجوزهای لازم به سازمانهای ذیربط مراجعه کنند. ما هم میتوانیم طرحهایی را که خود تهیه کردهایم به فراخوان عمومی بگذاریم و از طریق مناقصه واگذار کنیم و هم میتوانیم طرحهای افراد را بررسی کنیم. به منظور تمرکززدایی به آب منطقهایها هم اختیار دادهایم که بر حسب نوع فعالیت سدها، واگذاریها را انجام دهند. البته برای انجام گردشگری در سدها نیاز به مجوزهای زیستمحیطی هم هست.

طرحهای شما به قرارداد منتهی شده است؟

هنوز منتهی به قرارداد نشده است، اما پیشنهاد زیاد داریم. بخش خصوصی خیلی با ادبیات ما آشنا نیست و ما خودمان هنوز به جمعبندی و نتیجه ملموس نرسیدهایم. در بخش حقوقی اختلاف نظر بین کارشناسان مختلف وجود دارد. براساس قوانین، تاسیسات دولتی را نمیتوان بیشتر از یکسال اجاره داد. البته نگاه قانونگذار در زمان وضع این قانون به یک سالن ورزشی، خانه سازمانی و… بوده است. اما اگر کسی بخواهد سرمایهگذاری برای گردشگری کند، اجرای طرحش حداقل دو سال طول میکشد و این قانون مانعی برای ورود سرمایهگذار است. سرمایه اصولا محتاط است و جذب جایی میشود که سودش تضمین شده باشد و تهدیدی برای آن نباشد. ما تلاش کردیم از طریق قراردادها طرحهای گردشگری را به بخش خصوصی واگذار کنیم. پتانسیل بسیار خوبی در این بخش است و بحث گردشگری فقط محدود به سدها نیست.

حریم رودخانهها با رعایت مسائل بهرهبرداری و کمی و کیفی هم دارای چنین پتانسیلی است. سازههای آبی تاریخی ما نظیر بند بهمن یا سدهای قدیمی موجود در چرخه بهرهبرداری هم پتانسیل خوبی برای گردشگری دارد.

چه تعداد سد شرایط اجرای طرح گردشگری را دارد؟

براساس دستورالعملی که تهیه شده است، امکان گردشگری در تمام سدهای کشور وجود دارد.

پس همه سدها میتوانند خدمات گردشگری ارائه کنند؟

به طور بالقوه تمام سدهای ما میتوانند براساس دستورالعمل، خدمات ارائه کنند. سطح فعالیت در سدها تغییر میکند. مثلا اگر سدی تامینکننده آب کشاورزی باشد ممکن است اجازه احداث یک هتل هم بدهیم تا با مجوز از مراجع ذیربط اقدام به ساخت هتل شود.

حضور مردم در محدوده سد یکسری مخاطره دارد. هرساله شاهد غرق شدن برخی از شهروندان در مخزن سدها هستیم. برای این مخاطرات چه برنامههایی دارید؟

اینها را هم در دستور کار داریم. با توجه به تهدیدهایی که در زمان بهرهبرداری وجود دارد، برنامهریزی لازم انجام شده است. یا ما تجهیزات خود را تغییر خواهیم داد یا اینکه تمهیدی اندیشیده میشود که رعایت ایمنی شود. ما میخواهیم امکان جدید ایجاد کنیم. قرار نیست برویم یک فضایی باز کنیم. که مشکلاتی برای بهرهبرداری و سلامت مردم ایجاد شود.

انعطاف در دستورالعملهای« گردشگری سد»

برای انجام ورزشهای آبی در مخزن سدها باید سیستم موتوری که به این منظور اختصاص مییابد، حتما برقی باشد. هدف از این تصمیم کاهش آلایندگی مربوط به این نوع گردشگری است. در فرآیند اجرای این طرح گردشگری ممکن است فردی بگوید که موتوری با سوخت فسیلی در اختیار دارد که آلایندگی ندارد، اما در دستورالعملهای تهیه شده تصمیم گرفتیم به نحوی عمل کنیم که این مسائل به صورت ریشهای حل شود. اگر قرار است در مخزن یک سد فعالیت ورزش آبی با نیروی موتوری انجام شود، این موتور حتما باید برقی باشد. ممکن است در یک سدی که تامین کننده آب شرب است، حتی اجازه ندهیم که قایق پدالی هم بگذارند. بنابراین در مناطق مختلف طبق ضوابطی که ما در دستورالعملهای خود داریم، باید رفتار شود. معیارها را طوری در نظر گرفتهایم که برای بخش خصوصی انگیزه ایجاد کرده و جذاب باشد؛ ضمن آنکه بحث بهرهبرداری از سد توسط وزارت نیرو و هدف اصلی ما که تامین آب است، دچار مشکل نشود. البته دستورالعملهای تهیه شده در وزارت نیرو قابلیت اصلاح خواهد داشت. اگر در جایی مشکل وجود داشت با پیشنهاد آب منطقهایهای سراسر کشور، این دستورالعملها به فراخور شرایط اصلاح خواهد شد. گرچه میدانیم که نمیتوان نظر همه را تامین کرد، اما از اسفند سال گذشته دستورالعمل گردشگری سدها را ابلاغ کردهایم و قرارداد نمونه هم برای این منظور تهیه شده است.

لیلا مرگن

تیشه معدن بر معدن حیات

معدنکاوی بی‌ضابطه زیستگاه‌های کشور را شخم می‌زند

صدور مجوز اکتشاف در معدن D19 در پناهگاه حیات‌وحش دره انجیر یزد، معدن بوکسیت شاهوار و بسیاری از تخریب‌های دیگر فقط نمونه‌هایی از اثرات مخرب معدن بر زیستگاه‌های کشور است. معدن‌کاوی بی‌ضابطه خسارت غیر قابل جبرانی را به کشور تحمیل می‌کند، اما گویا معدن‌کاوان قصد دارند باز هم فعالیت‌های خود را توسعه دهند. بر اساس اعلام رئیس جمهور و مسؤولان وزارت صنعت، معدن و تجارت ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع از عرصه‌های طبیعی ۲۵ استان کشور، تحت پوشش عملیات اکتشافی معادن قرار گرفته‌اند که بنا به گفته علی اصغرزاده، معاون اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) از این وسعت حدود ۷۳ هزار هکتار برای انجام فعالیت اکتشاف در اختیار بخش معدن قرار داده خواهد شد. این یعنی بخش دیگری از زیستگاه‌های حیات‌وحش در اختیار فعالیت‌های مخرب انسانی قرار می‌گیرد و به‌طور حتم این فعالیت‌ها بر محیط زندگی حیات‌وحش اثرات منفی خود را خواهد داشت.

معدنکاوی بیضابطه نه فقط بر زندگی حیاتوحش بلکه بر کیفیت زندگی انسان هم اثرات مخرب زیادی دارد. اما گویا روند معدنکاوی در ایران تمامی ندارد. صدور مجوز اکتشافات در معدن D19 اردکان در حاشیه پناهگاه حیاتوحش درهانجیر یزد به عنوان یکی از مهمترین زیستگاههای یوزپلنگ آسیایی، بتازگی خبرساز شده است. محیطزیست به این معدن مجوز فعالیت داده و فعالان محیطزیست از این موافقت بشدت نگران هستند. اعتراضات برای توسعه فعالیت معدن شاهوار همچنان ادامه دارد، اما این معدن روباز که اثرات مخربی بر محیطزیست دارد، تا ارتفاع ۴۰۰۰ متری، کوههای شاهوار را زیر چرخ لودرها برده است. عملیات معدنکاوی صرفا به این محدودهها ختم نمیشود. آنطور که مسؤولان کشور اعلام کردهاند، ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع معادل ۲۷میلیون هکتار از عرصههای ۲۵ استان کشور تحت عملیات اکتشافی برای معدن قرار گرفتهاند. با توجه به وسعت ۸/۱۶۴ میلیون کیلومتر مربع ایران، یکششم مساحت ایران تحت پوشش عملیات اکتشافی معدن قرار گرفته است تا ۷۳ هزار هکتار از این وسعت به عنوان نقاط امید بخش در اختیار معدنکاوان قرار گیرد. این یعنی باز هم زیستگاه محدود حیاتوحش محدودتر میشود و انفجار معادن در سراسر کشور، آرامش و امنیت را از محل زندگی حیوانات سلب خواهد کرد و بیماریهای صعبالعلاج را به خانه مردم محلی اطراف معادن خواهد برد.

معدنکاوی بدون نظر محیطزیست

افزایش سطح مناطق تحت پوشش عملیات معدنکاوی، فعالان محیطزیست را نگران کرده است. رضا اقتدار، معاون دفتر زیستگاههای سازمان حفاظت محیطزیست در گفتوگو با ما عنوان میکند: وسعت مناطقی را که تحت پوشش عملیات معدنکاوی قرار میگیرند در اختیار نداریم، زیرا بر اساس قوانینی که اخیرا مجلس تصویب کرده است، اصولا برای استخراج معادن دیگر از سازمان حفاظت محیطزیست استعلامی توسط معدنکاوان گرفته نمیشود و با مجوز منابع طبیعی این گروه فعالیت خود را آغاز میکنند.

او ادامه میدهد: معادنی که در مناطق چهارگانه محیطزیست قرار دارند، دارای سابقه هستند واگر منطقهای حفاظت شده اعلام شود، از تاریخ آگهی در روزنامه رسمی، مجوز معدن جدید داده نمیشود. در زمان صدور مجوز تمدید فعالیت برای معادن قدیمی هم اگر صاحبان معادن استانداردهای لازم را مورد توجه قرار ندهند، مجوز فعالیت آنها تمدید نخواهدشد.

به گفته اقتدار، اثرات یک معدن تراورتن در یک منطقه حساس مثل منطقه موته را با استخراج همین نوع معدن در زیستگاه دیگری نمیتوان مقایسه کرد. برای صدور مجوز برداشت معدن به شرایط زیستگاه توجه میشود. ضمن آنکه اگر معدنداران در محدوده خود کار نکنند، اثرات مخربی روی زیستگاه میگذارند که از نظر سازمان محیطزیست دور نمیماند.

آنطور که او میگوید، معادن روباز با توجه به اینکه ماهیت اکوسیستم را دچار تغییر و تحول میکنند، اثرات غیر قابل جبرانی بر اکوسیستم میگذارند که عملا این اثرات قابل بازگشت نیست. این معادن تنوع زیستی را در مناطقی که واقع شدهاند، نابود میکنند. معادن روباز در دامنه گستردهای فعالیت انجام میدهند و اثرات مخرب آنها به صدای انفجار و… محدود نمیشود.

معاون دفتر زیستگاههای سازمان حفاظت محیطزیست بیان میکند: ترددهایی که برای استخراج این معادن صورت میگیرد، واحدهای فرآوری وابسته به معدن که در مجاورت آن مستقر میشوند، جابهجایی خاک و تغییر اکوسیستم، سبب میشود منطقه قابلیت خود را به عنوان زیستگاه از دست بدهد.

تداوم فعالیت معدن روباز شاهوار

معدن بوکسیت شاهوار شاهرود از آن دست معادن روبازی است که همچنان فعالان محیطزیست استان سمنان نسبت به فعالیتهای آن معترضند، اما راه به جایی نمیبرند. حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیطزیست نیز دراین باره میگوید: بهرهبرداری از معدن بوکسیت شاهوار در شهرستان شاهرود بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیطزیست انجام شده و فاقد مطالعات مدیریت محیطزیستی است. آنطور که او توضیح میدهد با اصلاح قانون معادن در مجلس، تنها درباره معادنی از سازمان حفاظت محیطزیست استعلام و تقاضای مجوز میشود که در محدوده مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیطزیست قرار دارند.

ظهرابی ادامه میدهد: ما در زمان تصویب اصلاحیه قانون معادن در مجلس نیز اعتراض کردیم، اما متاسفانه نمایندگان به این موضوع توجهی نشان ندادند.

او با فعالیت معدن شاهوار به شکل فعلی مخالف است و مرجع صادرکننده مجوز فعالیت این معدن را وزارت صمت میداند. این در حالی است که فعالان محیطزیست این استان بر این باورند که منابع طبیعی با فعالیت معدنکاوی در کوه شاهوار موافقت کرده و غرامتی هم برای درختان ارس قطع شده در مسیر این معدن از سوی معدنداران گرفته است. آنها بر این باورند که معدن بوکیست شاهوار، منابع آب منطقه را آلوده خواهد کرد.

دریافت آمار از وزارت صنعت

فعالان محیطزیست بشدت نگران اصلاح قوانین مربوط به معادن، سادهتر شدن مسیر دریافت مجوز برای معدنداران و تخریب ناشی از معادن در زیستگاههای کشور هستند، اما گویا هر روز قدرت نظارت مسؤولان حفاظت از عرصههای طبیعی بر فعالیتهای مخرب معدنی با تصویب قوانین متعدد، کاهش مییابد. همچنین فعالان محیطزیست نگران افزایش میزان فعالیتهای اکتشافی برای استخراج معادن بیشتر هستند، اما مسعود منصور، معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفتوگو با ما درباره سطحی که هر سال در اختیار فعالیتهای معدنکاوی قرار میگیرد، اظهار بیاطلاعی میکند. او میگوید: باید این آمارها را از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت کنید.

به گفته منصور، مساحتی که در اختیار فعالیت معدنکاوان برای بهرهبرداری قرار میگیرد، در طول یکسال به بهرهبرداری نمیرسد و ممکن است یک محدوده پنج هکتاری در ده سال بهرهبرداری شود.

لیلا مرگن

حمل‌و‌نقل‌ تق‌و‌لق

روزجهانی بدون خودرو بهانه خوبی است برای یادآوری اینکه توسعه حمل و نقل عمومی برای دولت‌ها هیچ وقت ازمقام شعار فراتر نمی‌رود

   بیش از چهار دهه است که آلـــودگی‌هــــــوا پــــــای ثابـــــــت فصــــل پاییــــز و زمســــــــــتان کلانشهرهاست. سال‌ها آمدند و رفتند، دولت‌ها عوض شدند، شهرداران جدید منصوب شدند اما به جای آن‌که با توسعه حمل ونقل عمومی معضل آلودگی‌ها حل شود، با افزایش تعداد خودروهای تک سرنشین و فرسوده در سراسر کشور، به فهرست آلوده‌ترین شهرهای ایران، نام هفت شهر دیگر اضافه شد. حالا هشت شهر کشور در پاییز و زمستان، درست زمانی که سیستم گرمایشی منازل شروع به کار می‌کنند، جایی برای نفس کشیدن ندارند و برخی روزها برای جمعیت آسیب‌پذیر یعنی بچه‌ها و کهنسالان و همچنین بیماران قلبی و عروقی، به روزهای تعطیلی اجباری تبدیل می‌شود.

اقشار آسیب‌پذیر در روزهای آلوده نباید از منزل خارج شوند، زیرا مسؤولان هنوز راه حل‌هایی را که خود برای کاهش آلودگی کلانشهرها تجویز می‌کنند، اجرایی نکرده‌اند. بر اساس نسخه‌ای که تمام دولت‌ها برای کنترل آلودگی می‌پیچند، افزایش سیستم حمل و نقل عمومی، بازسازی ناوگان فرسوده اتوبوس‌ها و جلوگیری از تردد خودروهای تک‌سرنشین از بهترین راه‌ها برای حل مشکل آلودگی معرفی شده است، اما ابوالفضل قناعتی، عضو پیشین شورای شهر تهران می‌گوید دولت‌های احمدی نژاد و روحانی حتی پول ساخت یک کیلومتر مترو را هم به شهرداری تحویل نداده‌اند. ضمن آن‌که او احتمال می‌دهد بزودی با بحران کمبود اتوبوس در پایتخت مواجه شویم.

 گزارشگران سبز:چادر سیاه آلودگی روی سر شهرهای پر جمعیت کشور در مدت پاییز و زمستان کشیده می‌شود. دیگر تهران عنوان آلوده‌ترین پایتخت جهان را یدک نمی‌کشد، وضعیت هوای اهواز، مشهد، اصفهان و چند کلانشهر دیگر روی تهران را سفید کرده است. آلودگی در آسمان بخشی از شهرهای پرجمعیت کشور جا خوش کرده و کسی نمی‌داند چرا دولت‌ها برای رفع مشکلی که با چند برنامه ضربتی براحتی قابل حل است، اقدام عملیاتی انجام نمی‌دهند. ابوالفضل قناعتی، عضو پیشین شورای شهر در گفت‌وگو با ما عنوان می‌کند: چند سال پیش پس از هدفمند کردن یارانه‌ها با افزایش بهای حامل‌های انرژی، دولت اعلام کرد به‌دلیل افزایش قیمت سوخت، مردم نمی‌توانند از خودروهای شخصی خود استفاده کنند و باید امکان استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی برای آنها فراهم شود. بنابراین تصمیم گرفته شد بخشی از اعتبارات حاصل از افزایش قیمت سوخت به توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی اختصاص یابد.

به گفته قناعتی، در آن مقطع تصمیم گرفته شد ۵۰درصد هزینه ساخت مترو را دولت به عهده بگیرد و ۵۰درصد دیگر را شهرداری‌ها بپردازند. در بحث هزینه استفاده از اتوبوس و مترو هم تصمیم بر این شد که یک سوم بهای استفاده از حمل و نقل عمومی توسط مصرف کننده، یک سوم توسط شهرداری و یک سوم آخر هم توسط دولت پرداخت شود. آن‌طور که او به‌خاطر می‌آورد، دولت نهم و دهم هیچ‌گاه به این وعده خود عمل نکرد و دولت روحانی هم در چهار سالی که این عضو پیشین شورای شهر در بدنه تصمیم‌سازی شهرداری حضور داشته است، کمتر از یکصد میلیارد تومان به مترو کمک می‌کند که هزینه ساخت یک کیلومتر تونل هم نمی‌شود، زیرا ساخت هر یک کیلومتر تونل مترو نزدیک ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه دارد.

تلاش برای تبرئه اتوبوسهای فرسوده

گرچه در تمام دولت‌ها یگانه نسخه نجات آلودگی کلانشهرهای کشور اصلاح سیستم حمل و نقل عمومی اعلام شده بود و در همه دوره‌ها خلف وعده دولت در زمینه همکاری برای اصلاح ناوگان حمل و نقل عمومی، مایه تنش بین شهرداری و متولیان قوه مجریه بود، یکباره در دولت دوازدهم، مواضع سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه منبع آلوده‌کننده هوا تغییر کرد. عیسی کلانتری بارها در نشست‌های مختلف، تردد کامیون‌های فرسوده را عامل آلودگی پایتخت اعلام کرد. او در روز جهانی حفاظت از لایه ازن سال گذشته بصراحت اعلام کرد: ۵۱ درصد آلودگی شهر تهران ناشی از تردد ۲۰ تا ۲۵ هزار کامیون است که شبانه وارد تهران می‌شوند. به دنبال این اظهارات حسن‌روحانی نیز در خط تولید کامیون یکی از شرکت‌های خودروسازی حضور یافت و اعلام کرد دولت تلاش می‌کند ناوگان کامیون‌های فرسوده را اصلاح کند. اما امیر فاتح وحدتی، مدیر کل پیشین دفتر آب و هوا در گفت‌وگو با ما اظهارات کلانتری درباره سهم بالای آلودگی کامیون‌ها را رد می‌کند.

او می‌گوید: موضوع بار با حمل و نقل عمومی متفاوت است. سیستم حمل بار، سیستم توزیع روزانه است و توسط وانت بار و کامیونت انجام می‌شود و یک سیستم مبدا- مقصدی است که به باراندازها و انبارها منتقل می‌شود. با توجه به این‌که باراندازها عموما در جنوب شهر مستقر هستند، عمده ذرات معلق ناشی از جابه‌جایی موتورهای دیزلی در جنوب شهر مشکل ایجاد می‌کند.

به گفته مدیر کل پیشین دفتر آب و هوا، مطالعاتی در زمینه سهم آلودگی وسایل نقلیه در حال انجام است که نتایج آن هنوز نهایی نشده اما آنچه تاکنون وجود داشته این است که سهم خودروهای دیزلی در آلودگی هوا کمتر از سواری و شخصی بود. در حال حاضر احتمال می‌دهیم سهم دیزلی‌ها بیشتر شده باشد اما موتورسیکلت‌ها را هم نباید نادیده گرفت.

مدیریت ترافیک بهترین راه کاهش آلودگی هوا

گرچه به گفته وحدتی هنوز نتایج مطالعات در زمینه سهم آلودگی وسایل نقلیه عمومی نهایی نشده اما معلوم نیست چرا دولت تمام تلاش خود را بر جایگزینی کامیون‌های فرسوده به جای تقویت حمل و نقل عمومی متمرکز کرده است. زیرا براساس گزارش‌های منتشر شده، دولت سهم خود را در توسعه حمل و نقل عمومی پرداخت نکرده و این مساله، اجرای برنامه‌های اصلاح ناوگان حمل و نقل عمومی را با مشکل مواجه کرده است. تمام کارشناسان بر این نکته صحه می‌گذارند که اصلاح ناوگان حمل و نقل عمومی در رفع آلودگی هوا بسیار مهم است. وحدتی هم مدیریت ترافیک را یکی از مهم‌ترین راهکارهای کاهش آلودگی هوا می‌داند.

او با تکیه بر مطالعات انجام شده در زمینه آلودگی هوا می‌گوید:‌ رابطه گسترده‌ای بین حمل و نقل عمومی و آلاینده‌ها وجود دارد. هرچه میزان حمل و نقل افزایش یابد، میزان آلودگی هوا بیشتر می‌شود.

به گفته مدیر کل پیشین دفتر آب و هوا، ۱۵ تا ۱۶میلیون تقاضای سفر در روز وجود دارد. ۵۰ درصد این سفرها توسط سیستم حمل و نقل عمومی پاسخ داده می‌شود. نیازهای حمل و نقلی در طول فصل و روز تغییر می‌کند. سیستم حمل و نقل عمومی بجز مترو با دیزل انجام می‌شود. بار آلودگی دیزل‌ها ازت و ذرات معلق است. هرچه سیستم‌های دیزلی به روزتر باشد، بار آلودگی آن کمتر است.

آن‌طور که او می‌گوید: نگهداری وسایل نقلیه عمومی و بهره‌گیری از آن در مقایسه با وسایل نقلیه شخصی متفاوت است و به همین دلیل اتوبوس‌ها باید هر پنج یا شش سال یکبار جایگزین شوند اما از آنجا که بودجه شهرداری کم است، این جایگزینی انجام نمی‌شود.

اتوبوس فرسوده

قناعتی، عضو پیشین شورای شهر تهران هم جایگزین‌نشدن اتوبوس‌های فرسوده را عاملی می‌داند که بر آلودگی هوای کلانشهرها تاثیرگذار است.

او می‌گوید: زمانی که من در شورای شهر فعالیت می‌کردم،‌ دولت مصوب کرد با هدف نوسازی اتوبوس‌ها حدود ۸۰درصد پول خرید اتوبوس توسط دولت پرداخت شود و حدود ۱۸درصد را شهرداری‌ها بدهند. دولت یک ریال از سهم خود را در مدت هفت هشت سال پرداخت نکرد. به گفته قناعتی در دو تا سه سال آینده با بحران کمبود اتوبوس مواجه می‌شویم. درتهران باید نزدیک به ده‌هزار اتوبوس فعالیت کند اما در حال حاضر چیزی حدود ۵۰۰۰ اتوبوس در پایتخت وجود دارد.

او همچنین سیاست‌های شورای شهر را در دوره گذشته برای جذب بخش خصوصی به‌منظور تکمیل ناوگان حمل و نقل عمومی ناموفق توصیف می‌کند، زیرا با وجود آن‌که تسهیلاتی برای صاحبان اتوبوس در نظر گرفته شده بود و به ازای هر کیلومتر حرکت اتوبوس (حتی بدون مسافر)، یارانه در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گرفت اما کمتر از صد اتوبوس خصوصی وارد ناوگان حمل و نقل عمومی شهر تهران شده است.

قناعتی دلیل این شکست را نبود جذابیت سرمایه‌گذاری در بخش حمل و نقل عمومی می‌داند و معتقد است تا زمانی که مردم در بازار سکه و ارز سود بیشتری کسب می‌کنند، کسی مایل به سرمایه‌گذاری در ناوگان حمل و نقل عمومی نیست.

بحران کمبود واگن مترو

دولت قرار بود کمک کند هزار واگن به ناوگان مترو اضافه شود، اما این وعده هم محقق نشد. کارشناسان می‌گویند واگن‌های فعلی مترو فرسوده است و پاسخگوی نیازها برای افتتاح خط ۶ و ۷ نیست. حتی در خط ۳ مترو هم کسری واگن وجود دارد. برای آن‌که در خط ۶ و ۷ به استاندارد انتظار سه تا چهار دقیقه برسیم، نیاز به تامین هزار واگن در ناوگان مترو است اما در حال حاضر با کمبود واگن در خطوط مترو مواجه هستیم. اگر این واگن‌ها تزریق نشود، مردم باید در خطوط جدید مترو، یک‌ساعت یا ۴۰دقیقه منتظر ورود قطار بمانند. این میزان انتظار، تمایل به استفاده از خودروهای شخصی را افزایش می‌دهد و وضعیت آلودگی هوای تهران را وخیم‌تر می‌کند. شورای شهر در برنامه پنجساله دوم به شهرداری تکلیف کرده بود ۱۵۰کیلومتر تونل مترو ایجاد کند. در حال حاضر اصل هزینه که همان ایجاد تونل است با کمک ناچیز دولت انجام شده، اما از آنجا که تامین واگن‌ها با مشکل مواجه است، خطوط آماده بهره‌برداری مترو به ناوگان حمل و نقل عمومی کشور افزوده نشده است.

لیلا مرگن

سال‌های بلاتکلیفی جنگل

با گذشت یک سال و نیم از تصویب طرح تنفس، هنوز برنامه‌ای برای جنگل تدارک دیده نشده است

درست در روزهایی که نفس جنگل به شماره افتاده بود و این اکوسیستم دیگر توان تولید چوب نداشت، گروه کوچکی از کارشناسان به این جمع‌بندی رسیدند که باید بهره‌برداری چوب از جنگل‌های شمال متوقف شود. در ماه‌های پایانی سال ۹۵، قانون توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال یا همان طرح تنفس جنگل، پس از کش و قوس‌های فراوان به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. گرچه سه سال قبل از تصویب رسمی این قانون، به طور جدی بحث تنفس جنگل در سازمان متولی عرصه‌های طبیعی مطرح بود و به مدت یک سال قبل از تصویب قانون هم جلسات فشرده‌ای برای تدوین دستورالعمل جایگزین مدیریت جنگل‌های کشور با حضور استادان رشته جنگل و کارشناسان بخش تحقیق و اجرا برگزار می‌شد، اما هنوز طرح جدیدی برای مدیریت جنگل ارائه نشده است. تنها اقدام عملی سازمان جنگل‌ها، دریافت بودجه برای حفظ نیروهای حفاظتی است تا مانع قاچاق چوب در جنگل شود. طی یک سال‌ونیم گذشته، سرمایه‌گذاری‌هایی که برای ورود ماشین‌آلات بهره‌برداری از جنگل انجام شده بود، دچار مشکل شد. تعاونی‌های شکل گرفته در چارچوب بهره‌برداری از جنگل، در آستانه فروپاشی قرار گرفتند و چند شرکت بزرگ بهره‌بردار جنگل هم دست روی دست گذاشته‌اند تا دولت برنامه جایگزین خود برای مدیریت این اکوسیستم را اعلام کند و این شرکت‌ها بدانند آیا امکان تداوم همکاری با دولت وجود دارد یا نه. اما گویا متولیان خیال ارائه برنامه جدید ندارند. در آخرین اظهارات مسئولان، قرار است اوایل مهر دستورالعمل جایگزین ارائه شود؛ وعده‌ای که پیش از این هم تکرار شده بود.

تصویب طرح تنفس کار آسانی نبود. بیش از ۶۰ سال تجربه مدیریت جنگل با تکیه بر فروش چوب، یکباره باید کنار گذاشته میشد و طرحی تهیه میشد که جنگل را بدون درآمدهای چوبی مدیریت کند. نیمی از جنگلهای ایران فاقد طرح بود و نیمه دیگر با سرمایهگذاری بخش خصوصی مدیریت میشد. بنابراین در تدوین هر طرحی باید جذابیت برای بخش خصوصی هم لحاظ میشد. تا قبل از تصویب طرح تنفس، تمام طرحهای تهیه شده برای محصولات فرعی جنگل، بدون مشتری باقی مانده بود. از سوی دیگر کسی نمیدانست چگونه باید طرحی بدون تکیه بر درآمدهای حاصل از فروش چوب برای جنگل نوشته شود، زیرا در دانشگاهها هم چنین درسی تدریس نمیشد. همه ساختارهای مدیریت جنگل بر مبنای بهرهبرداری از چوب شکل گرفته بود. به همین دلیل تصویب طرح تنفس در مجلس شورای اسلامی هم با فراز و فرودهای زیادی همراه شد. این قانون در نهایت با دخالت شورای نگهبان و اصلاح ماده ۴۸ مکرر قانون برنامه ششم تبدیل به تکلیف دولت شد تا سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با ارائه برنامه جایگزین برای مدیریت عرصههای جنگلی، این اکوسیستم را از حالت تکمحصولی و تکیه بر تولید چوب خارج کند و شیوه دیگری برای مدیریت جنگل، متکی بر سایر استعدادهای این اکوسیستم برگزیند. از تاریخ تصویب طرح تنفس تاکنون بیش از یک سال و نیم میگذرد، اما هنوز جنگل طرح جایگزین ندارد. پیش از تصویب رسمی قانون هم یکسال جلسات فشرده و مداوم به منظور تدوین طرح جایگزین برای مدیریت جنگل برگزار شده بود و مسئولان سازمان جنگلها هر روز وعده میدادند بزودی این طرح جایگزین به شرکتهای بهرهبردار ابلاغ خواهد شد، اما با آنکه نزدیک به پنج سالی از بحث جدی پیرامون توقف بهرهبرداری تجاری از جنگل میگذرد، همچنان جنگل بدون طرح جایگزین باقی مانده و هنوز چشمها به درآمدهای حاصل از فروش چوب درختان شکسته و افتاده دوخته شده است.

بهانه کمبود بودجه

طولانی شدن تدوین یک برنامه جایگزین برای مدیریت جنگل، غیرعادی به نظر میرسد، زیرا حتی اگر تجربهای در این رابطه وجود نداشته باشد، حداقل باید روی کاغذ برنامهای برای دریافت نظرات اهل فن ارائه میشد. باریس مجنونیان، عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره دلایل طولانی شدن تدوین طرح تنفس به ما میگوید: هیچ تحرکی وجود ندارد. متولیان همه چیز را به بودجه وصل میکنند، اما به نظر من این حرف بیربطی است.

آنطور که او میگوید وقتی وظایفی برای یک دستگاه تعریف شده است با بودجه یا بیبودجه باید این وظایف انجام شود. این درحالی است که هزینه خیلی بالایی برای تهیه چنین طرحهایی نیاز نیست. مشکل ایناست نه ارادهای در این رابطه وجود دارد و نه علاقه و امیدی.

به گفته مجنونیان، در تمام بخشهای کشور کارها با آزمون و خطا پیش میرود، جنگل هم آزمون و خطاهای زیادی را از سر گذرانده است، بنابراین باید به دور از آرمانگرایی برای جنگل طرح تهیه شود.

او ضعیف شدن پرسنل سازمان جنگلها به دلیل پشت میزنشینی و وقت گذراندن برای نامهنگاریهای اداری را هم دلیل دیگری میداند که سبب شده است بدنه کارشناسی تا حدودی از اصل کار دور شود و امروز نتواند برای جنگل طرح تهیه کند. استاد دانشگاه تهران تاکید میکند: باید اعلام شود برای ده یا ۲۰ سال بعد جنگل چه برنامهای داریم. میتوانیم روی کاغذ یک هدف دور بگذاریم و به استناد آن اهداف کوچکتر برای مدیریت جنگل در نظر بگیریم. ممکن است با توجه به اینکه در کشور ما هر روز یک چیزی عوض میشود، این اهداف محقق نشود، اما به هر حال باید نقشه راهی باشد که پنج سال بعد روی هدفی که مشخص شده بر اساس دادههای جدید، مروری انجام شود. وقتی چنین هدفی وجود ندارد، فقط کارها محدود به حرف زدن میشود.

وعده اول مهر یا سرخرمن

تا امروز هر ایدهای درباره مدیریت جنگلها مطرح شده است صرفا در قالب مصاحبههایی بوده که مسئولان سازمان جنگلها با رسانهها داشتهاند و هیچ برنامهای روی کاغذ در معرض دید کارشناسان
قرار نگرفته است. اما عباسعلی نوبخت، معاون امور جنگل سازمان جنگلها در گفتوگو با ما وعده میدهد: تدوین دستورالعمل اجرایی جنگل تا پایان شهریور و حداکثر نیمه اول مهر به پایان میرسد.

آنطور که او عنوان میکند: تدوین دستورالعمل تفصیلی و نیمه تفصیلی به پایان رسیده و فقط جزئیات آن باقی مانده است. طی یک یا دو جلسه دیگر جزئیات دستورالعمل هم به پایان میرسد.

نوبخت همچنین از وعده تخصیص صددرصدی اعتبار ۷۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی برای تامین حقوق نیروهای حفاظتی خبر میدهد و اعلام میکند: تاکنون بخشی از بودجه که به سازمان جنگلها اختصاص یافته، براساس برشهای استانی توزیع شده است.

او درباره دلایل تاخیر در تدوین طرح جایگزین برای مدیریت جنگلهای شمال ادامه میدهد: ما شرح خدمات را به شورایعالی جنگل تحویل دادیم و این شرح خدمات در ۲۸ اسفند ۹۶ نهایی شد. البته در جریان انجام کارها ترکیب شورایعالی جنگل هم به طور کامل تغییر کرد. با این اوصاف از زمان تصویب شرح خدمات حدود پنج ماه گذشته است، اما توانستیم دستورالعمل نهایی را تدوین و به این نهاد تصمیمگیر ارسال کنیم.

نیاز به کمکهای دولتی

دستورالعمل اجرایی مدیریت جنگلها چه ویژگیهایی دارد؟ و تکلیف درختان شکسته و افتاده و عملیات پرورشی در دستورالعمل جدید چیست؟ محمدعلی معصومی، مدیرکل دفتر جنگلداری و امور بهرهبرداری سازمان جنگلها در پاسخ به این مسائل به ما میگوید: در دستورالعمل، طرح جایگزین تهیه میکنیم. این دستورالعمل طرح مدیریت پایدار جنگل است که بر اساس هفت معیار و ۶۳ شاخص تدوین شده است. برای هریک از معیارها یک کارگروه تشکیل دادیم و در هر کارگروه دو دستورالعمل نیمه تفصیلی و تفصیلی تهیه شد. به گفته او، در هفت معیاری که برای مدیریت جنگل وجود دارد، جنگلکاری و عملیات پرورشی و… گنجانده شده است. طرح بر اساس اصول علمی تهیه میشود و درآمدزایی جنگل صرفا از محل برداشت چوب نخواهد بود و از سایر استعدادهای جنگل غیر از چوب هم استفاده خواهد شد. آن طور که مدیر کل دفتر جنگلداری و امور بهرهبرداری سازمان جنگلها توضیح میدهد اگر سیاستهای سازمان تغییر کرد و بهرهبرداری از چوب را مد نظر قرار داد که این مساله داخل طرح دیده شده است. در غیر این صورت، درآمدزایی از محل برداشت قارچ، آبزی‌‌پروری، گردشگری و… انجام خواهد شد.

معصومی عنوان میکند: اگر بیلان طرح مثبت شود، برای اجرای آن مجری از بخش خصوصی میگیر یم و اگر بیلان مثبت نباشد، باید دولت به چنین طرحهایی کمک کند.

مسیری که طرح تنفس طی کرد

دولت در آذر ۹۲ «برنامه بهینهسازی پایش، حفظ، بهرهبرداری و مدیریت جنگلهای کشور» را به تصویب رساند. براساس این برنامه، بهرهبرداری چوب از طرحهای مدیریتی جنگلهای شمال باید حذف میشد. اما با این مصوبه، هیچگاه تصمیم هیات دولت به مرحله اجرا نرسید تا اینکه بحث توقف بهرهبرداری از جنگلهای شمال در قالب برنامه ششم مطرح شد و نمایندگان در جلسه علنی ۲۳ دی ۹۵ در قالب بند ۴۸ قانون برنامه ششم به توقف بهرهبرداری از جنگلها رای دادند. اما در این قانون بندی گنجانده شده بود که میتوانست به بهرهبرداری از جنگل تداوم بخشد. بر اساس یکی از بندهای ماده ۴۸ جمعآوری و بهرهبرداری از درختان جنگلی با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر، خشک سرپا، افتاده، لاپی، آفتزده و غیرقابل احیا صرفا با مجوز سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز اعلام شده بود. چون این بند با روح تنفس جنگل منافات داشت، با اعتراض کارشناسان مواجه شد و کار به شورای نگهبان کشید. سرانجام ماده ۴۸ قانون برنامه ششم پس از بررسی توسط شورای نگهبان مغایر با قوانین شناخته و به مجلس برای اصلاح بازگردانده شد. در نهایت ماده ۴۸ مکرر با اصلاحاتی که مد نظر مدافعان تنفس بود در ۲۶ بهمن ۹۵ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به عنوان تکلیف دولت به سازمان جنگلها ابلاغ شد. از این تاریخ به بعد هر گونه بهرهبرداری تجاری از جنگلهای شمال ممنوع اعلام شد.

لیلا مرگن

حیوانات سرراهی

مشکلات اقتصادی به افزایش جمعیت حیوانات بی‌صاحب دامن زده است

حیوانات، قربانی خودخواهی آدم‌ها می‌شوند. این واقعیت تلخی است که نمی‌توان انکارش کرد. کم نیستند افرادی که به خاطر چشم و همچشمی گونه‌های مختلف جانوری را آواره شهرها می‌کنند. افزایش جمیعت سگ‌های بی‌صاحب در کلانشهرها گواهی است بر این ادعا.

این روزها اگر سرنخ افزایش سگهای بیصاحب را در کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز یا تبریز دنبال کنید، مدیران پانسیونهای نگهداری از حیوانات هشدار میدهند کم نیستند افرادی که به دلیل شرایط بد اقتصادی حیواناتی مانند سگ و گربه را در پارکها رها میکنند یا آنها را به پانسیون میسپارند، اما هرگز برای برگرداندنشان اقدام نمیکنند.

پارک پردیسان فقط یکی از پارکهای بزرگ تهران است که این روزها پر شده از سگهای بیصاحب، سگهایی که از سوی برخی شهروندان دراین پارک رها شدهاند.

در اطراف ساختمانهای سازمان حفاظت محیطزیست، این روزها سگهای بیصاحب زیادی پرسه میزنند. کافی است در گوشه و کنار این پارک گشتی بزنید تا با حیواناتی که قربانی خودخواهی انسانها شدهاند روبهرو شوید.

آقای غلامی یکی از شهروندانی است که هر روز برای ورزش سری به پارک پردیسان میزند. او درباره افزایش تعداد سگهای بیصاحب در پارک پردیسان میگوید: مدتی است تعداد آنها بیشتر شده چون مردم بیشتر از گذشته حیواناتشان را در این پارک رها میکنند.

او ادامه میدهد: این روزها هرکس توانایی نگهداری از حیوانش را نداشته باشد آن را در این پارک رها میکند، چون خیلیها به اشتباه تصور میکنند سازمان حفاظت محیطزیست مراقب آنهاست.

زن جوان دیگری میگوید: بیشتر روزها برای ورزش به این پارک میآیم و میبینم تعداد سگهای بیصاحب بیشتر از قبل شده است، هرچند این حیوانات بیآزار هستند، اما برخی افرادی که به پارک میآیند از آنها میترسند و بیم این را دارند که به بچههایشان آسیب برسانند.

او درباره دلیل رها کردن این حیوانات از سوی برخی شهروندان نیز عنوان میکند: یکی از همسایگان ما سگی بزرگ را در این پارک رها کرد، چون قبل از خرید آن نمیدانست نگهداری از حیوانات سختیهای خاص خودش را دارد. در واقع همسایه ما فکر میکرد توله سگی که خریده هیچوقت بزرگ نمیشود، به همین خاطر وقتی بزرگ شد آن را در پارک رها کرد.

هرچند بسیاری از افراد تصور میکنند سازمان حفاظت محیطزیست به حیوانات رها شده رسیدگی میکند، اما این سازمان هیچ توجهی به حیوانات بیصاحبی که در پارک رها شدهاند، ندارد و اعتبارش آنقدر کم است که برای حفظ جمعیت حیاتوحش در مناطق حفاظتشده نیز با مشکل روبهرو شده است.

پانسیونها تایید میکنند

رها کردن حیواناتی مانند سگ به دلیل بیاطلاعی مشکل تازهای نیست، اما اتفاق جدید اینکه این روزها مشکلات اقتصادی به افزایش حیوانات بیصاحب و رها شده دامنزده است.

اینکه شرایط بد اقتصادی سبب شود برخی حیوانات خود را رها کنند مسالهای است که نمیشود به آسانی آن را باور کرد، اما تحقیقات ما از حدود ۲۰ پانسیون نگهداری از حیوانات این موضوع را تایید میکند، چراکه اغلب مدیرانشان ادعا میکنند از زمانی که هزینههای نگهداری از حیوانات افزایش یافته تعداد افرادی که برای بازپس گرفتن حیواناتشان اقدام نمیکنند بیشتر شده است.

تا مدتی پیش مسافرت و موقعیتهای خاص از جمله دلایلی بوده که باعث میشد بسیاری از افراد حیوان خانگی خود را به پانسیونها بسپارند، اما بد نیست بدانید فشارهای اقتصادی این بار گریبان حیوانات را گرفته است.

وقتی با تعدادی از پانسیونهای نگهداری از حیوانات تماس میگیریم آنها از حیواناتی میگویند که به خاطر مراجعه نکردن صاحبانشان قرار است واگذار شوند.

مدیر پانسیونی واقع در محدوده پونک به ما میگوید سگی با نژاد اشپیتز را خانوادهای به پانسیون آنها سپردهاند تا برای حدود سه تا چهار روز که مسافرتی برایشان پیش آمده درآنجا تحت مراقبت باشد. اما الان حدود دو ماه است خبری از صاحب این حیوان نیست، حتی جواب تلفن را هم نمیدهند.

او ادامه میدهد: فکر کردم اتفاقی برایشان پیش آمده، اما هنگامی که تماس گرفتم و تلفن بعد از دو ماه خاموش نبود، سری به یکی از شبکههای اجتماعی زدم و متوجه شدم آنها از اول هدفشان رها کردن حیوان بوده است.

وقتی از سرنوشت این سگ سوال میکنیم، مدیر پانسیون میگوید: قرار است یک نفر تمام هزینههای او را پرداخت کند و حیوان را از ما تحویل بگیرد.

او میگوید در چند ماه اخیر این اتفاق چند بار در پانسیونشان تکرار شده و مشکلات اقتصادی در آن بیتاثیر نیست، چراکه غذای حیوانات خیلی گران شده است.

آنطور که مدیر این پانسیون حیوانات میگوید بستههای ۱۲کیلویی غذای خشک سگها از ۲۰۰هزارتومان به حدود ۷۰۰هزار تومان رسیده است.

مدیر پانسیون دیگری در غرب تهران نیز میگوید اینکه برخی حیواناتشان را به پانسیون تحویل دهند و برای گرفتن آن مراجعه نکنند به دلیل شرایط بد اقتصادی بیشتر شده چون قبلا خیلیها فقط به خاطر چشم و همچشمی حیوان میخریدند و از کارشان پشیمان میشدند، اما این روزها هزینههای نگهداری از حیوانات نیز به افزایش این رفتار منجر شدهاست.

این شرایط محدود به پانسیونهای تهران نمیشود، آنطور که مسئول پانسیونی در اصفهان به ما میگوید موارد بسیاری برایشان پیش آمده که افراد بیخیال حیوانشان شدهاند. طوری که در هفته گذشته به طور تصادفی در را باز کردهاند و با یک سگ مالینویز روبهرو شدند، سگی که احتیاج به مراقبت و حمایتهای ویژه داشته است. او ادامه میدهد: اکنون خودمان سرپرستی سگ را به عهده گرفتهایم.

کارمند یکی دیگر از پانسیونهای حیوانات در اصفهان نیز به ما میگوید: به دلیل اینکه امکانات و تجهیزات این پانسیون با جاهای دیگر متفاوت است. روز اول با کسانی که حیوان خود را به این مکان میآورند تسویه حساب میکنند. اما با این حال یکی از مشتریانشان یک سگ از نژاد تریر را به آنها سپرده و اکنون حدود چهار ماه است اثری از او نیست.

صاحب این پانسیون که خانم جوانی است میگوید: چون جزو حامیان حقوق حیوانات هستم با خرید و فروش حیوانات مخالفیم بنابراین اگر کسی شرایطش را داشته باشد به طور رایگان سرپرستی حیوان را به او واگذار میکنم.

یک نمایش پوچ

چشم و همچشمی و رقابت بر سر نگهداری از حیوانات سبب شده بازار سودجویان نیز داغ باشد، چون به این شکل گونههایی مانند سگ و گربه در شرایط بد نگهداری میشوند فقط با هدف تولهکشی.

مازیار طلایی، جامعهشناس درباره علت روی آوردن مردم به نگهداری از حیوانات میگوید: در واقع سبک زندگی برخی افراد عامل اصلی این کار است. عموما کسانی که میخواهند نشان دهند سبک زندگی متفاوتی با دیگران دارند، این کار را به صورت نمایشی انجام میدهند و به خریدن یک حیوان روی میآورند که جنبه نمایشی دارد.

او ادامه میدهد: بیشترشان افراد طبقه متوسط به بالای جامعه هستند. این افراد میخواهند وانمود کنند نیازهای اولیه زندگیشان تا حدود زیادی رفع شده است برای همین به دنبال ایجاد تفاوت بین زندگی خودشان و دیگران هستند. در واقع نیاز دارند بگویند ما جزو کسانی هستیم که درگیر نیازهای اولیه نیستیم و میتوانیم علاوه بر خود هزینه یک حیوان را هم بدهیم و این را نوعی کلاس گذاشتن میدانند.

البته قشر ضعیف جامعه نیز مدتی است گرفتار چنین رفتاری شدهاند، برای نمونه در مناطق حاشیه نشین نیز افرادی هستند که به نگهداری از حیوانات روی آوردهاند، زیرا به اشتباه تصور میکنند با این نوع رفتار میتوانند زندگی متفاوتی نسبت به بقیه داشته باشند.

طلایی ادامه میدهد: بسیارند افرادی که برای رفع تنهایی و پر کردن اوقات فراغت به نگهداری سگ در خانه رویمیآورند. در قدیم به دلیل کشاورزی و زندگی روستایی تماس انسان با حیوان بیشتر بوده است، ولی زندگی آپارتمانی و شهری این جدایی را به وجود آورده، به همین علت تماس انسان با طبیعت کمرنگ شده است. میتوان گفت این وضعیت نوعی نمایش از بازگشت اولیه به طبیعت است.

اما باز کردن پای حیوانات به زندگی شهری مشکلات بیشتری را به جامعه تحمیل میکند، جمعیت حیوانات بیصاحب رها شده در کلانشهرها و درگیری همسایهها باز هم نمونهای از این مشکلات است.

یک لطف و هزار آزار

هرچه متقاضی خرید و فروش حیوانات بیشتر باشد، کار دلالان نیز رونق بیشتری میگیرد، اما رنج و عذاب حیوانات نیز به همین اندازه بیشتر میشود. اتاقکهای کثیف محلی است برای تکثیر این حیوانات، چراکه برای دلالان حیوانات تنها چیزی که اهمیت دارد، پول است. اغلب فروشندگان تولههای حیوانات را در مکانهای کثیف و غیربهداشتی نگهداری میکنند تا پول بیشتری به جیب بزنند به همین دلیل خرید حیوانات و نگهداری از آنها لطف نیست، چراکه با این کار دلالان بیشتری وسوسه میشوند تا حیوانات را درجاهای کثیف و کوچک نگهداری کنند و آنها را بفروشند.

فائزه اکبری

قاتل زیبا

سنبل آبی به عنوان مهاجم‌ترین گونه گیاهی دنیا محیط زیست ایران را تهدید می‌کند

 سنبل آبی گونه گیاهی مهاجمی است که وقتی به جان تالاب‌ها می‌افتد، فرصت بقا از سایر موجودات زنده این اکوسیستم را می‌گیرد.  آن طورکه معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید‌ این گونه هدر رفت آب تالاب را به دلیل شدت تبخیر و تعرقی که دارد، ۱۳ برابر افزایش می‌دهد. همین خاصیت، سنبل آبی را به قاتل مرداب‌ها تبدیل کرده است. اثرات مخرب دیگری هم به این گونه گیاهی نسبت داده می‌شود و همین اثرات سبب شده است که نام سنبل آبی در لیست ۱۰ علف هرز مهاجم دنیا ثبت شود. طبق قانون، سازمان حفظ نباتات به عنوان دستگاه متولی مقابله با ورود گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم به کشور موظف است با کنترل محموله‌های گیاهی وارداتی به ایران، از ورود این گونه‌ مهاجم جلوگیری کند اما معلوم نیست چگونه بذر یا گیاه سنبل آبی به ایران وارد شده است که این روزها در نمایشگاه گل وگیاه قزوین این گونه را به مشتریان عرضه می‌شود. ورود سنبل آبی به کشور، حیات اکوسیستم‌های تالابی ایران را تهدید می‌کند.

سنبل آبی چند سالی است که به ایران راه یافته است. نخستین بار در سال ۱۳۹۰ این گونه در تالاب عینک رشت شناسایی شد. ولی ا…مظفریان گیاهشناسی که این گونه را شناسایی کرده است، به ما می‌گوید:  نمی‌دانیم سنبل آبی از کجا آمده است. قطعا با بذر برنج به ایران راه یافته است. اولین باری که این گونه را در مرداب عینک دیدم واقعا مرداب را کاملا پوشانده بود و هیچ گیاه دیگری در آنجا نبود. ولی با یک تمهید ساده، توانستند آن را جمع‌آوری کنند.

منظور مظفریان از تمهید ساده بسیج نیروها برای جمع‌آوری سنبل آبی از محیط‌های تالابی گیلان است. تمهیدی که به ظاهر ساده می‌آید اما در عمل با صرف وقت و هزینه زمانی زیاد میسر شده است و هنوز هم این گونه از تالاب‌های گیلان ریشه کن نشده است. گیلانی‌ها که طعم تلخ توسعه آزولا در تالاب انزلی را چشیده‌اند و می‌دانند تبعات حضور یک میهمان ناخوانده در اکوسیستم‌های طبیعی این استان چه مفهومی دارد، بیش از دیگران نگران توسعه سنبل آبی در تالاب‌ها هستند. به همین دلیل سازمان‌های مردم نهاد این استان به همکاری اداره کل محیط زیستشان شتافتند. دولتی‌ها همچنین با سازمان زندان‌ها تفاهم کردند تا از زندانیان در امر جمع‌آوری این گونه گیاهی مهاجم، کمک بگیرند. به این ترتیب با یک بسیج عمومی سال گذشته، تالاب عینک پاکسازی شد. اما مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست به ما می‌گوید: گزارش‌هایی دریافت کرده‌ایم که اخیرا در سمت چمخاله هم سنبل آبی مشاهده شده است. بلافاصه این مساله را به اداره کل محیط زیست در گیلان اعلام کردیم تا در این منطقه هم موجی ایجاد کنیم و بتوانیم سنبل آبی را از چمخاله جمع‌آوری کنیم.

او ادامه می‌دهد: در گیلان مردم و سازمان‌های مردم نهاد برای جمع‌آوری سنبل آبی خیلی همکاری کردند و اگر مردم نبودند، نمی‌توانستیم با این گونه مهاجم مبارزه کنیم.

قرنطینه چه می‌کند؟

گزارش‌ها حاکی از آن است که سنبل آبی به عنوان یک گونه مهاجم خطرناک در نمایشگاه گل و گیاه قزوین نیز عرضه می‌شود. آن طور که   مظفریان می‌گوید  فصل گلدهی این گونه در طبیعت تمام شده است. در نتیجه قطعا گروهی آن را در محیط‌های کنترل شده کشت کرده و در نمایشگاه عرضه می‌کنند. او ادامه می‌دهد: دو سال قبل هم گونه سنبل آبی در نمایشگاه گل و گیاه تهران عرضه شده است.

برای کشت گونه سنبل آبی قطعا باید بذر این گیاه به کشور وارد شده باشد یا اینکه خود گونه به صورت پرورش یافته در قالب محموله‌های گل زینتی به ایران راه یافته باشد. سازمان حفظ نباتات به عنوان مجموعه‌ای که موظف است مانع ورود آفات قرنطینه‌ای به کشور شود، در گمرک حضور داشته و محموله‌های وارداتی به کشور را رصد می‌کند. حال معلوم نیست چرا این سازمان در برابر ورود سنبل آبی به عنوان گونه‌ای که می‌تواند حیات تالاب‌های ایران را با مخاطره روبرو کند، مخالفتی ندارد و این گونه به راحتی در نمایشگاه‌های گل و گیاه عرضه می‌شود. زیرا در صورت کوچکترین سهل انگاری، ممکن است این گونه به اکوسیستم‌های طبیعی راه یابد.

عرضه خطرآفرین

البته مظفریان به عنوان یک گیاهشناس، فروش سنبل آبی در نمایشگاه‌های گل و گیاه مساله ای می داند که در خصوص آن باید جوانب مختلف را در نظر گرفت. او عنوان می‌کند: نمی‌توان گفت این گونه باشد یا حذف شود. بستگی دارد که این گونه را کجا عمل آوری کرده باشند. احیانا اگر در گلخانه یا برکه حفاظت شده‌ای پرورش داده‌اند، در این صورت خطری ما را تهدید نمی‌کند اما اگر به صورت طبیعی از تالابی مثل انزلی، امیرکلایه، لوندویل یا جای دیگری بیاورند یعنی از طبیعت برداشت می‌کنند و باید چاره‌ای برای آن اندیشید.

به گفته او عرضه سنبل آبی در نمایشگاه تقریبا امکان انتقال به طبیعت را فراهم نمی‌کند. در ژاپن این گونه را در برکه‌های باغ گیاهشناسی این کشور دارند بنابراین اگر کشت و کار بشود، امکان مهاجم بودن آن نیست.

اما باقرزاده کریمی نظر دیگری دارد. او می‌گوید: قطعا عرضه این گیاه در نمایشگاه‌های گل و گیاه می‌توان خطر آفرین باشد. سنبل آبی خطرناکترین و مهاجم‌ترین گونه گیاهی مهاجم است. در دنیا به عنوان خطرناکترین گونه مهاجم گیاهی شناخته شده است و راهیابی آن به تالاب‌ها، می‌تواند این محیط‌های آبی را نابود کند.

او درباره کاهش مخاطرات سنبل آبی با کشت در محیط‌های کنترل شده عنوان می‌کند: تضمینی برای کنترل این گونه نیست به همین خاطر در گمرک ورود گونه های گیاهی و بذر آنها باید به دقت بررسی شود.

مدیر کل دفتر تالاب‌ها تاکید می‌کند: وقتی این گیاه وارد کشور شد، تضمینی برای کنترل آن نیست. اگر بذر این گیاه وارد محیط‌های آبی شود، به شدت می‌تواند مشکل ایجاد کند. سنبل آبی را اگر وارد تالاب کنیم، میزان از دست رفتن آب ۱۳ برابر بیشتر می‌شود. زیرا آب را به شدت تبخیر و تعرق کرده و در خود ذخیره می‌کند. هر یک بوته سنبل آبی بیش از ۱۵ کیلوگرم وزن دارد و یک نفر به‌راحتی نمی‌تواند بوته این گیاه را از آب بیرون بکشد.

او به این پرسش که چرا ممنوعیت برای عرضه سنبل آبی ایجاد نمی‌شود، این گونه پاسخ می‌دهد: باید حتما این مساله اطلاع رسانی شود. من تعجب می‌کنم که چرا این گونه به کشور وارد می‌شود. البته خیلی‌ها از مخاطرات این گونه بی‌خبر هستند. این موضوعات باید اطلاع رسانی شود.

 خطر در کمین شالیزارها

کارشناسان بر این باورند علف‌ هرز سنبل آبی، یکی از مهم‌ترین مشکلات آینده در بخش کشاورزی ایران است زیرا به تنهایی می‌تواند تمام مشکلات قابل تصور سایر علف‌های هرز در کشاورزی را به صورت یک جا ایجاد کند. رشد سریع و تنوع روش‌های تکثیر از جمله ساقه‌های هوایی، استولون و بذر، خطر این علف هرز را چند برابر می‌کند. اگرچه کنترل سنبل آبی، نقطه شروع کمک بخش دولتی به مدیریت گیاهان هرز آبزی در تاریخ است اما نیم‌قرن تلاش در کنترل سنبل‌آبی موجب نابودی آن نشده است. عدم توانایی در کنترل سنبل آبی منجر شد، کنگره آمریکا در سال ۱۹۵۹ با افزودن الحاقی جدید به قانون قبلی، مدیریت سنبل آبی را به بخش پدافند غیر عامل ارتش این کشور واگذار کند. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، در هند نیز سنبل آبی به واسطه شناور بودن ریشه‌ها و جابه جایی آسان از طریق جریان آب و ورود به شالیزارها باعث خسارت وسیع به مزارع برنج شد تا جایی که در حال حاضر از نظر اهمیت و خسارت علف‌های هرز در کشور هند، سنبل آبی و آزولا به ترتیب رتبه نخست و چهارم را دارند. ورود سنبل آبی به پشت سد و گسترش در آب‌بندان‌ها و شبکه‌های آبرسانی شالیزارها را از جمله نگرانی‌های مهم در زمینه حضور این گونه در استان گیلان است.

سنبل آبی تهدیدی برای تنوع زیستی

یکی از مهم ترین تهدیدها در خصوص سنبل آبی به عنوان علف هرز مهاجم، خرید و فروش آن به عنوان گل زینتی در ایران به‌ویژه در شهرهای رشت، انزلی، لنگرود، قزوین، زنجان، گرگان و تهران است. سنبل آبی، طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) یکی از ۱۰ علف هرز مهاجم دنیا و طبق گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد، مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیا است. سنبل آبی از جمله گونه‌های مهاجم بیگانه است که به‌واسطه سرعت بالا در تکثیر و گسترش آلودگی نقاط مختلف، تهدیدی برای تنوع زیستی، توسعه‌ اقتصادی و رفاه بشر به‌شمار می‌آید. تغییرات آب‌وهوایی منجر به گسترش سنبل آبی در مناطقی شده است که پیش از این نمونه‌ای از آن مشاهده نشده بود. سنبل‌آبی به‌دلیل کارایی بالا در جذب عناصر غذایی و نور به سرعت زیست‌توده حجیم و متراکم تولید می‌کند و میزان اکسیژن و نور در آب را کاهش می‌دهد. همچنین ترشح ترکیبات آللوپاتیک سمّی، نابودی تمام موجودات زنده را رقم می‌زند.

سنبل آبی یک تهدید ملی

سنبل آبی به‌استثناء آب‌های شور، می‌تواند در تالاب‌ها، آب‌بندان‌ها، مصب رودخانه‌ها، استخرها از جمله استخرهای پرورش ماهی، مانداب‌های جنگلی، باتلاق‌ها و زیست‌گاه‌های آبی کم‌عمق، رودخانه‌های دارای جریان کند و هر مکان آبی غنی از عناصر غذایی رشد و گسترش یابد. استقرار سنبل‌آبی در تالاب سبب نابودی اقتصاد منطقه یعنی ماهیگیری و توریسم خواهد شد که سرانجام مهاجرت مردم حاشیه تالاب‌های درگیر، همچنین افزایش حاشیه‌نشینی و سایر آسیب‌های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. به دلیل همین خسارات در برخی کشورها نظیر فیجی، استرالیا و آفریقا با بیش از ۷۰ سال قدمت؛ تولید، تکثیر و پرورش سنبل آبی ممنوع اعلام شده است. ضروری است برای مقابله با این گونه مهاجم و خطرناک، قوانینی مشابه قوانین موجود در خصوص مواد مخدر و کشت خشخاش وضع شود زیرا با یک تهدید ملی مواجه هستیم و برای حل آن به پشتوانه ملی نیاز داریم. به اعتقاد کارشناسان در ایران باید کمیته‌ای ملی با حضور نمایندگانی تام الاختیار از سازمان پدافند غیرعامل کشور، وزارت کشور، سازمان حفاظت محیط زیست کشور، سازمان حفظ نباتات، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، قوه قضائیه، نیروی انتظامی، مؤسسه تحقیقات برنج کشور، پژوهشکده آبزی‌پروری، شرکت آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب، استانداری، اداره کل حفظ نباتات استان گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی را از دیگر اولویت‌ها و ضرورت‌های مقابله با این تهدید در گیلان برشمرد.

 

لیلا مرگن

آبخیزداری یا آبکش داری؟

کارشناسان معتقدند نحوه آبخیزداری‌ مانند سد سازی ‌در کشور به بحران آب دامن زده است

  دشت‌ها یکی پس از دیگری فرو می ریزند،‌تالاب های یکی پس از دیگری به بستر ریزگردها بدل می شوند، زیرا مدیریت منابع آب در کشورمان بدرستی صورت نمی گیرد، اگر تا پیش از این از سد سازی به عنوان متهم اصلی این مشکلات یاد می شد این روزها شیوه اشتباه آبخیزداری را نیز باید در جایگاه متهم نشاند، زیرا در کشورمان نگاه جامعی به حوضه آبریز وجود ندارد به همین دلیل یک دستگاه با سدسازی، یک نهاد با آبخیز داری و دیگری با کشت و آبیاری نامناسب منابع آب را به هدر می د‌هند.

بتازگی نهمین فروچاله دشت کبودرآهنگ خبرساز شده و نابودی این دشت و دشت‌های متعدد دیگر در صدر اخبار قرار گرفته است بنابراین باید پرسید در چنین شرایطی می‌توان به سرانجام آبخیزداری دل خوش بود؟ متولیان وزارت نیرو معتقدند عملیات آبخیزداری در سرشاخه‌های رودخانه‌ها و تعریف مصارف روستایی برای بندهای ایجاد شده توسط سازمان جنگل‌ها باعث شده است که آب مصرف شود و به مخزن سدها نرسد، اما ‌ معاون آبخیزداری‌سازمان جنگل‌ها‌ معتقد ‌ تا کنون اجرای عملیات آبخیزداری بیشتر به جای تمرکز بر تغذیه آبخوان‌ها در دشت‌های بحرانی، متمرکز بر بالا دست سدها بوده است که مانع ورود رسوب به این سدها شود. اگرچه بنا به اعلام وزارت نیرو سدهایی مهمی هم داریم که شدت رسوبات در آنها به حدی رسیده است که به زودی از چرخه مصرف خارج می‌شوند اما متولیان آبخیزداری کشور که به تازگی با عنایت مقام معظم رهبری ۲۰۰ میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در سراسر ایران دریافت کرده‌اند، می‌گویند رویکردهای خود را تغییر داده و برای اصلاح بیلان منفی دشت‌های کشور برنامه دارند.

تاکنون سدهایی که روی رودخانه‌های کشور ساخته شده  به عنوان عامل بروز بحران در منابع آب زیرزمینی ایران معرفی شده‌اند، زیرا کارشناسان آب معتقدند که وقتی جریان پایه رودخانه متوقف شود، نفوذ آب به داخل زمین هم دچار اشکال شده و کشاورزانی که به‌طور مداوم آب را از زمین برداشت می‌کنند، به بیلان منفی دشت‌‎ها دامن می‌زنند. اما ناصر حیدری پوری معاون آبخیزداری،امورمراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در نشست خبری دیروزش‌ تلاش کرد به پرسش مطرح شده در زمینه تاثیر سدها بر بحرانی شدن شرایط پایین دست این سازه‌ها پاسخ روشنی ارائه ندهد.

‌به گفته حیدری پوری از مجموع ۱۶۴ میلیون هکتار وسعت اراضی کشور، برای ۴۴میلیون هکتار، مطالعه آبخیزداری انجام شده است و مطالعات در ۲۶ میلیون هکتار از اراضی ملی در فاز تفضیلی است. تا این لحظه بالغ بر ۱۱ میلیون هکتار از سطح ۲۶ میلیون هکتار دارای مطالعات تفضیلی، تحت پوشش عملیات اجرایی قرار گرفته است.

با این حال دشت‌های کشور یکی پس از دیگری وضعیت بحرانی پیدا می‌کنند و اگر بپذیریم که یکی از وظایف آبخیزداری نفوذ دادن آب به داخل زمین برای خروج کشور از شرایط بحرانی است، باید پرسید تاکنون آبخیزداری چه تاثیری بر کاهش شرایط بحرانی در دشت‌های ایران داشته است؟ معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها در این‌باره گفت: ‌تلاش می‌کنیم نگاه جدیدتری در حوضه‌های آبریز و سطح ملی و استانی داشته باشیم. در گذشته بر اساس تفاهم نامه با وزارت نیرو در بالادست سدهای موجود عملیات آبخیزداری انجام می‌شد و الزام داشتیم اعتبارات را در آن بخش هزینه کنیم. اما در شرایط کنونی چنین الزامی نداریم

او ادامه داد: بر اساس مطالعات وزارت نیرو محدوده ۸۷ دشت بحرانی مشخص ‌ موقعیت مناطق سیل‌خیز هم شناسایی شده است. به همین خاطر امسال‌در ۶۲۶ حوضه آبریز کشور، برای ۳۲۰ شهرستان برنامه‌های عملیاتی تعریف کرده‌ایم‌.

در حالی حیدری پوری هدف از ساخت سازه‌ها را صرفا نفوذ آب اعلام می‌کند که مشاهدات خبرنگار ما نشان می‌دهد در برخی از این سازه‌ها، کشاورزان با پمپ آب برداشت می‌کنند ودلیل رضایت آنها از پروژه‌های آبخیزداری هم همین امکان جدید تامین آب است.

نیاز به اعتبارات بیشتر!

تا کنون تاثیر عملیات آبخیزداری در کشور مشهود نبوده است اما به گفته حیدری پوری با موافقت مقام معظم رهبری ۲۰۰میلیارد دلار اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به بخش آبخیزداری اختصاص خواهد یافت. البته اعتبارات عملیات آ‌بخیزداری صرفا به این رقم ختم نمی‌شود بلکه مجموعه استانداری‌های کشور هم با مشارکت خود بالغ بر ۳۱۰ میلیارد تومان اعتبار در این حوزه مصرف خواهند کرد. اما سئوال اینجاست که آیا با اختصاص این اعتبار تعادلی بین اعتبارات سدسازی با آبخیزداری برقرار خواهد شد و یا اینکه با مدیریت نامناسب این اعتبارات بجای اینکه خطر بحران آب را کاهش دهد به آن دامن نمی زند؟ معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها در این‌باره بیان کرد: بر اساس اعلام وزارت نیرو ۳۷۰ دشت ممنوعه و ۸۷ دشت بحرانی داریم. نیاز داریم برای تقویت سفره‌های زیرزمینی دشت‌ها برنامه‌های مشخص عملیاتی داشته باشیم تا با توجه به اهداف چند منظوره آبخیزداری و آبخوان‌داری بخشی از مشکلات بهره برداران دشت را بهبود ببخشیم.

او ادامه داد: سال گذشت هزار سیل در ایران به ثبت رسیده است. ۹۰ درصد ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است. بنابراین باید برای قطره قطره آب کشور برنامه درستی داشته باشیم. با توجه به رضایتمندی و اقبال مردم مناطق روستایی، آبخیزداری راهکار جدی مقابله با خشکسالی است اما ارقام اختصاص یافته به عملیات آبخیزداری، بسیار کمتر از نیازهای ماست.

او ادامه داد:  برای هر هکتار عملیات آبخیزداری یک میلیون تومان نیاز داریم تا در یک برنامه میان مدت، اجرای عملیات آبخیزداری را به پایان برسانیم.

همدست سد‌ها

درحالی معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها از نیاز به اعتبارات بیشتر سخن به میان می آورد که کارشناسان نسبت به مدیریت حوضه های آبریز کشور هشدار می دهند و تاکید می کنند بی توجهی به سهم محیط زیست از بارش ها و آب های سطحی سبب شده آبخیزداری نیز مانند سد سازی به خشک شدن تالاب‌‌ ،‌فرونشست دشت   و ایجاد کانون گرد و غبار کمک کند.

سعید مرید، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در نقد نحوه آبخیزداری در کشور به ما می گوید:مساله اصلی این است که ما در کشور حوضه آبریز را به شکل یکپارچه نمی بینیم و مدریت هر بخش را یک نهاد انجام می دهد. یعنی سد سازی، آبخیزداری و.. از سوی دستگاه های مختلف انجام می شود.

آن طور که او می گوید این نهاد ها به تاثیر فعالیت شان روی دیگر بخش توجه نمی کنند به همین دلیل با جمع آوری آب‌ها در بالا دست یک منطقه و انجام عملیات آبخیزداری برخی تالاب ها خشک شده اند، چون قبل از اجرای طرح آبخیزداری حقآبه تالاب و محیط زیست در نظر گرفته نشده است‌.

مرید تاکید می کند: این نحوه  عملکرد نشان می دهد حسابداری آب در کشورمان بدرستی انجام نمی شود به همین دلیل طرح هایی که باید به حفظ اکوسیستم کمک کند اثری منفی در پی دارد برای نمونه اکنون با مساله شور شدن خاک رو به رو هستیم.

کم اثر در تعادل بخشی به دشت‌ها

هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز در گفت‌وگو با ما درباره راه نجات دشت های کشور می گوید:‌ آنچه بیش از کار سازه‌ای شامل پخش سیلاب و غیره برای اصلاح بیلان منفی دشت‌ها به آن نیاز داریم، جلوگیری از ۶ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت سفره آب‌های زیرزمینی است.

او ادامه می دهد: واقعیت این است که در پخش سیلاب و تغذیه مصنوعی توسط استخرهای تغذیه، بسته به مناطق، نفوذ آب فقط سه ماه انجام می‌شود و بعد دانه‌های رسی خاک مسیر نفوذ آب را مسدود می‌کنند و باید مدت زمانی بگذرد که شرایط نفوذپذیری فراهم شود. میزان نفوذ آب در مقابل حجم برداشت از منابع آب زیرزمینی هم قابل توجه نیست. پررنگ کردن اثرات آبخوان‌داری آدرس غلط دادن به مسئولان کشور است. جبران اضافه برداشت ۲۰ سال اخیر، جز با جلوگیری از برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی امکان‌پذیر نیست.

‌با توجه به نظرات کارشناسان و شرایط بحرانی منابع آب در کشور باید تاکید کرد برای بهبود شرایط و کاهش از خطراتی که تغییر  اقلیم و سوء مدیریت به منابع طبیعی کشور تحمیل می کند، نیاز است تا دستگاه هایی که در مدیریت منابع آب نقش دارند بیش از گذشته تعامل بین بخشی داشته باشند و دست کم به شکلی عمل کنند که منابع آب کشور بیش از این به هدر نرود.

لیلا مرگن

 

خانواده جانباختگان حادثه مریوان: پاسخ مسئولان قانع‌مان نکرد/ شاهدان عینی دوبار صدای انفجار شنیدند

چندی پیش و در پی مرگ ۴ فعال محیط زیست در آتش سوزی جنگل‌های مریوان، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت : پزشکی قانونی تایید کرده فوت اعضای تیم اطفای حریق‌ مریوان بر اثر حریق بود‌ه و آثاری غیر از سوختگی در بدن آن‌ها وجود نداشته، این در حالی است که خانواده جانباختگان معتقدند پاسخ مسئولان مبنی بر مرگ براثر خفگی قانع‌شان نکرده و ابهامات درباره مرگ عزیزان‌شان همچنان باقی است.

به گزارش ایلنا، حوالی ظهر سوم شهریور سال‌جاری بود که دود ناشی از آتش‌سوزی در جنگل‌های روستای پیله و سلسلی در شهرستان مریوان به آسمان برخاست.حجم آتش سوزی به اندازه‌ای زیاد بود که مردم محلی و فعالان محیط زیست نتوانستند دست روی دست بگذارند و منتظر نیروهای امدادی شوند. پس خودشان دست به کار شدند و برای مهار آتش سوزی به منطقه رفتند. در این میان ۲ نفر از نیروهای سازمان منابع طبیعی به نام‌های محمد پژوهی و رحمت حکیمی‌نیا و ۲ نفر از اعضای انجمن سبز چیا در مریوان به نام‌های شریف باجور و امید حسین‌زاده (کهنه‌پوش) دچار حادثه شده و فوت کردند.نقل قول‌های زیادی درباره نحوه مرگ این افراد تاکنون روایت شده است. مسئولان استانی و شهرستان مریوان گفته‌اند علت فوت این افراد براثر خفگی ناشی از دود آتش‌سوزی بوده، ولی در مقابل خانواده فوت شدگان روایت دیگری دارند و علت مرگ را حادثه انفجار می‌دانند.چه بر سر برادرم آمد

محمد باجور برادر شریف باجور در گفت‌وگو با ما درباره مرگ برادرش گفت: برادرم فعالیت‌های بسیاری در خصوص اطفای حریق و محافظت از جنگل‌های این مناطق انجام می داد. شریف بدون کوچکترین چشم‌داشتی هر کجا آتش‌سوزی در جنگل‌های زاگرس به وقوع می‌پیوست می‌رفت و آنها را مهار می‌کرد.

محمد مدعی شد: روز حادثه مردم می‌گفتند هنگام حادثه در منطقه دو بار صدای انفجار شنیده‌اند و اینکه می‌گویند برادرم و افرادی که همراهش بودند بر اثر خفگی ناشی از دود آتش‌سوزی فوت شدند را نمی‌پذیریم زیرا برادرم شریف‌ بیش از بیست سال در زمینه اطفای آتش‌سوزی جنگل‌ها تجربه داشت بنابراین سوال من این است که چرا این اتفاق افتاد؟ چه بر سر برادرم آمد؟

روز حادثه انفجارهایی در منطقه صورت گرفت

کاوه کردستانی عضو انجمن سبزه‌چیا در  مریوان نیز با تکرار این ادعا ‌ گفت: به نظرم این افراد بر اثر انفجار نامشخص که در داخل آتش‌سوزی رخ داده فوت کردند، همان روز نیز سلیمی، رئیس سازمان امداد و نجات کشور در شبکه خبر گفت: «انفجارهایی هم  در منطقه صورت گرفته »؛ اما هنوز  مشخص نیست انفجارها بر اثر مین بوده یا مواد منفجره دیگر، اصلا چرا آن انفجارها صورت گرفته است،  آن دو نفر که از نیروهای پیمانی سازمان منابع طبیعی بودند به دلیل سن کم و تجربه زیادی که در زمینه اطفای آتش‌سوزی نداشتند، ممکن است بر اثر دود ناشی از آتش‌سوزی خفه شده باشند ولی شریف و امید با تجربه‌هایی که در زمینه اطفای حریق داشتند امکان ندارد‌ خفه شده باشد.

کردستانی افزود: این دو نفر در طول سالیان زیادی آتش‌سوزی‌های جنگل‌های زاگرس بالغ بر سه الی چهار هزار مورد را اطفا کرده‌اند و آن‌قدر تجربه داشته‌اند که در دام آتش‌سوزی نیفتند.

وی ادامه داد: روز بعد از حادثه مرگ این چهار نفر ما با فرماندار مریوان محمد شفیعی جلسه داشتیم. در آن جلسه گفتیم که در این حادثه انفجار رخ داده و خواستاریم که تکلیف انفجار هر چه بوده حالا حاصل از انفجار مین و یا مواد منفجره دیگری که آنجا رخ داده مشخص شود و اصلا این انفجار بر اثر چه چیزی رخ داده است؟  وی در پاسخ به سئوال ما گفت که اجساد را تحویل پزشکی قانونی داده‌ایم و باید منتظر جواب باشیم.

 

منابع ما نیز باید پاسخ پزشکی قانونی را تایید کنند

عرفان حسینی مدیرعامل انجمن سبزه‌چیا شهرستان مریوان هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا گفت: آتش‌سوزی از دو روز قبل شروع شده بود و این فعالان برای اطفای حریق به آنجا رفتند. روز حادثه حالا به چه دلیلی دوباره مجددا شعله‌ور شد، نمی دانیم این آتش‌سوزی و تمامی آتش‌سوزی‌های این منطقه عمدی هستند اما فعلا نمی‌توانیم خیلی شفاف بگوییم که این مورد هم عمدی بوده ، ولی یک‌سری حدس و گمان‌ها وجود دارد که منتظر جواب از سوی ارگان های مربوطه هستیم.

وی عنوان کرد: ما انتظار داریم که علت مرگ این افراد نه به خاطر ما و یا روشن شدن ‌افکار عمومی جامعه بلکه به خاطر خانواده‌های آنها شفاف اعلام شود. این خانواده‌ها خیلی مستاصل هستند و این بی خبری حق‌شان نیست.

حسینی ادامه داد: شریف و امید حسین‌زاده سال‌هاست که در مهار آتش‌سوزی‌های جنگل‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام و حتی کردستان عراق شهر به شهر و منطقه به منطقه رفته و هر کجا آتش‌سوزی رخ می‌داد خاموش می‌کردند و گاه آتش‌سوزی‌هایی با گستردگی ۹۰۰ الی ۱۰۰۰ هکتار در این مناطق به وقوع پیوسته که این افراد به راحتی آنها را اطفا کردند و کوچکترین آسیبی به آنها نمی‌رسید.

وی اظهار داشت: سال ۸۹ نیز دقیقا مشابه همین آتش‌سوزی در این منطقه به وقوع پیوست و همین افراد ۹۰۰ هکتار را بعد از چهار الی پنج روز خاموش کردند و ما نمی‌گوییم که این حادثه عمدی بوده ولی برای ما قابل قبول هم نیست افرادی که نیروهای استان‌های دیگر را در زمینه خاموش کردن جنگل‌ها و آتش‌نشان‌های مریوان آموزش می‌دادند و از زبده‌ترین و کارآزموده‌ترین اعضای انجمن سبزه چیا بودند به راحتی در این آتش‌سوزی گیر افتاده و دچار سوختگی و خفگی شده‌باشند. احتمالا در حین آتش‌سوزی انفجاری رخ داده و مشکلی پیش آمده است.

مدیرعامل انجمن سبزه‌چیا ادامه داد: صداوسیمای کردستان با یکی از مصدومان حادثه که به شهر سنندج منتقل شد و فیلمش موجود است مصاحبه کرده بودند. این فرد می‌گوید در حین اطفای حریق صدای انفجار مهیبی به گوش رسید که چهار نفر در میان شعله‌ها بر سر انفجار گیر افتادند. این فرد که شاهد عینی حادثه بود از ناحیه کمر دچار سوختگی شده است.

حسینی تصریح کرد: پزشکی قانونی هرچه اعلام کند برای ما نیز باید قابل قبول باشد. امیدواریم پزشکی قانونی بنابر سوگندی که یاد کرده پایبند بوده و واقعیت را در مورد مرگ این عزیزان  اعلام کند.

وی در پایان گفت: با وجود تنش آبی در کشور، کوه‌های زاگرس هنوز هم حدود ۴۵ تا ۵۰درصد از آب شرب ایران را تامین می‌کنند پس چرا باید هر از چندی  دچار آتش‌سوزی شوند. چند نفر دیگر باید بمیرد تا  شاید مدیران از خواب غفلت بیدار شوند. هم‌اکنون تنش بر سر آب در برخی از شهرهای ما  به وجود آمده ولی متاسفانه این موضوع برای سازمان محیط‌زیست و منابع طبیعی ‌ایران اولویتی ندارد. کشورهای دیگر با وجودی که میانگین بارندگی در آنها از ایران کمتر است ولی با مدیریت صحیح  به مشکل بحران آب برنمی‌خورند. چرا با عاملان این اتفاق برخورد نمی‌شود؟

مسئولان برای  دلجویی نیامدند/ کودک امید فقط ۱۵ روزه بود

در ادامه عثمان کهنه‌پوش (حسین زاده) عموی امید ‌ در رابطه با مرگ برادرزاده‌اش در این حادثه گفت: وقتی به بیمارستان رفتیم و خبر فوت امید را به ما دادند  تعدادی از بچه‌های انجمن که همراهشان بودند گفتند هنگام خاموش کردن آتش‌سوزی صدای انفجار شنیدند که باعث شعله‌ور شدن بیشتر آتش شده بود. در همین حین قاضی کشیک دادگاه آمد و به ما گفت می‌خواهید اجساد کالبدشکافی شوند که ما گفتیم بله و آنها گفتند اجساد جهت کالبدشکافی باید به سنندج منتقل شوند. ما نیز جهت مراحل قانونی و تنظیم شکایت به دادگستری شهرستان رفتیم اما بلافاصله اجساد را به پزشکی قانونی مریوان منتقل کرده و همانجا کالبدشکافی می‌کنند در صوری که قاضی کشیک به ما گفته‌بود تجهیزات نداریم و اجساد به سنندج منتقل می‌شود که این مساله برای ما ایجاد ابهام کرده است.

حسین‌زاده ادامه داد: پیکرها کاملا سوخته بود و امید را از روی انگشتر عقیقی که دستش بود شناسایی کردیم. شریف نیز از روی موهای سرش که از پشت بسته بود شناسایی شد.

عموی امید ادامه داد:‌ امید بارها به دلیل بحث بازیافت زباله‌ها در مریوان و شریف هم بخاطر  مخالفت با احداث مکان تخلیه آلودگی‌های زیست محیطی پالایشگاه نفت در این شهرستان‌ با برخی به مشکل برخورده بودند.

وی اضافه کرد: مسئولان هیچ ارگانی جهت دلجویی از خانواده برادرم برای مرگ فرزند عزیزشان نیامدند و تنها تسکین درد آنها وجود اعضای انجمن و فعالان مدنی و جمع کثیری از مردم مریوان بود که در مراسم تشییع، زن و مرد و کودک شرکت کردند. امید، جانش را برای حفظ محیط زیست و جنگل‌های این شهرستان داد. برادر زاده‌ام مسیر خود را به درستی انتخاب کرد. امید پدری است که تنها فرزندش را که ۱۵ روز بود به دنیا آمده بود، سیر در آغوش نگرفت.

پزشکی قانونی جوابی نداد

در پی پیگیرهای ایلنا برای شنیدن پاسخ و توضیحات پزشکی قانونی مریوان چندین بار با این سازمان تماس گرفته شد اما مسئولان مربوط از ارائه پاسخ خودداری کردند.

وعده انقراض

 انقراض سال‌هاست پا به پای یوزپلنگ‌های آسیایی می دود، سال‌هاست کارشناسان و روزنامه نگاران از خطر انقراض این گونه حرف می زنند و می نویسند؛ دست کم حود دو دهه است که تلاش برای نجات این گونه با حمایت‌های بین المللی همراه شده اما نتیجه همان خطر انقراض است که هنوز روی سر یوزپلنگ‌ها سایه انداخته است.

کارشناسانی که به تلاش‌  برای نجات یوزپلنگ ها درکشورمان با خوشبین هستند می‌گویند ا‌گر این تلاش‌ها نبود به طور حتم اکنون دیگر یوزپلنگی در ایران زندگی نمی کرد به همین دلیل نباید  به فعالیت ‌ افرادی که برای نجات یوزپلنگ تلاش می کنند خیلی ‌خرده گرفت. این افراد از این می گویند که کمک های برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) برای نجات یوز خیلی نیست و نهادهای بین المللی چند برابر بودجه ای که برای پروژه حفاظت از یوز آسیایی در نظر می گیرند برای دیگرگونه های درمعرض خطر انقراض در سایر کشورها هزینه می کنند.

دربرابر این گروه هستند افرادی که می گویند نجات یوزپلنگ در کشورمان به نقطه مناسبی نمی رسد، چون نجات این گونه همواره گرفتار حاشیه هایی است که راه را برای نجات این گونه دشوارتر می کند.

این حاشیه ها آنقدر بوده که سبب شده حتی کمک های بین المللی نیز برای نجات این گونه کاهش پیدا کند. هرچند این روزها در سازمان حفاظت محیط زیست تلاش برای تمدید این قرار داد ادامه دارد، اما هنوز هیچ قرار دادی نهایی نشده است.

تلاش ها برای نجات یوزپلنگ از خطر انقراض به سرانجام نمی رسد، چون خیلی ها به این مساله به  چشم نمایش نگاه می کنند و نمی خواهند هیچ گاه از مقام حرف به عمل برسند. کمتر مسئولی است که این روزها از شرایط یوزپلنگ ها آگاه نباشد و نداند که تخریب زیستگاه و تصادفات جاده ای هر روز یوزها را به انقراض نزدیک تر می کند. اما این ‌تهدید ها در اصلی ترین زیستگاه ها پا به پای یوزها می دوند.

یوزپلنگ‌ها در کشورمان قربانی می شوند و مسئولان همچنان برای نجات این گونه وعده می دهند، وعده هایی مانند فنس کشی جاده، ساخت زیرگذر، خروج دام از زیستگاه و توقف فعالیت هایی مانند معدنکاوی، وعده هایی که به نظر می رسد این روزها جدی ترین عامل انقراض یوز آسیایی است.

مهدی آیینی
روزنامه‌نگار

دونده با انقراض

  سال‌ها تلاش برای نجات یوزپلنگ آسیایی ‌ هنوز نتوانسته است این اطمینان را ایجاد کند که ‌یوزپلنگ آسیایی مانند شیرو ببر ایرانی در کره زمین به خاطر بدل نشود. تخمین‌های مختلفی از جمعیت یوزپلنگ‌های آسیایی ساکن ایران منتشر شده ‌ اما این اعداد به شدت نگران کننده است. تخمین انجمن یوز از   کمتر از ۴۰ قلاده یوزپلنگ و تخمین سازمان حفاظت محیط زیست ‌ از   دست کم ۴۷   یوز در ایران حکایت دارد اما این اعداد سال‌هاست مطرح می شوند و نمی توان از درستی آنها اطمینان داشت. با توجه به آمارها، این نگرانی وجود دارد که به دلیل فشارهای ناشی از توسعه و تغییر اقلیم، طی دهه‌های آینده نسل یوزپلنگ به طور کامل در ایران منقرض شود. کارشناسان دلایل مختلفی برای تداوم نگرانی‌ها در زمینه کاهش جمعیت یوزپلنگ ارائه می‌کنند اما معتقدند که باید با توجه به برنامه‌های تکثیر مصنوعی، جمعیت پشتیبانی داشته باشیم که در صورت بروز مشکل برای جمعیت اصلی، بتواند جای خالی یوزپلنگ‌های حذف شده از طبیعت ایران را پر کند. دیروز جمعه در تقویم روز ملی یوزپلنگ بود، بهانه ای برای پرداخت به شرایط نگران کننده یوزپلنگ هایی که در ایران سال‌هاست پا به پای انقراض می دوند.

نفس به شماره افتاده یوزپلنگ‌های آسیایی، فعالان محیط زیست را بیش از گذشته نگران کرده است. نشانه‌های خوبی از وضعیت جمعیت یوزپلنگ در ایران دریافت نمی‌شود. نوید قلیخانی پژوهشگر انجمن یوز در گفتگو با ما  عنوان می‌کند: آخرین ‌آماری که در انجمن یوزپلنگ روی آن مطالعه کردیم، پایشی بود که سال گذشته انجام شد و براساس آن تعداد یوزپلنگ‌های موجود در کشور، کمتر از ۴۰ قلاده است.

آن طور که او می گوید برای اینکه بدانیم آیا تعداد یوزپلنگ‌های موجود در ایران این عدد هست یا نه، نیاز به پایش سراسری با تکنولوژی جدید داریم تا بتوانیم به تحلیل تازه‌ای دست یابیم. البته او تاکید می‌کند: بحث تعداد برای گونه‌هایی که برآورد جمعیتشان کار دشواری است، نمی‌تواند راهگشا باشد.

رجبعلی کارگر، معاون پروژه بین المللی حفاظت یوزپلنگ آسیایی نیز با ما از سختی سرشماری گربه‌سانان سخن می‌گوید. او ادامه می‌دهد: اصولا تخمین‌هایی از جمعیت یوزپلنگ منتشر می‌شود، نزدیک به واقع نیست. تعداد مشاهدات یوزپلنگ نمی‌تواند نشان دهنده تعداد این حیوان باشد. جمعیت یوزپلنگ‌ها را از روی بررسی خال‌های این گربه‌سان تعیین می‌کنند. بر اساس بررسی‌های سازمان حفاظت محیط زیست، ۴۷ قلاده یوزپلنگ شناسایی شده است .

انقراض نزدیکتر از دیروز

آن طور که نوید قلیخانی پژوهشگر انجمن یوز اعلام می‌کند: هر سال میزان مشاهدات یوز در زیستگاه‌های مختلف کاهش می‎یابد. چون که زیستگاه‌های واقع در مناطق حفاظت شده وضعیت مطلوبی از نظر طعمه، پوشش گیاهی و منابع آبی دارند، رصد شرایط این مناطق، یکسری کلیدها را در اختیار ما قرار می‌دهد.

او عنوان می‌کند: در مورد پارک ملی کویر که منابع خوبی دارد حدود پنج سالی هست که ردی از یوز دیده نمی‌شود و این مساله نگران کننده است و احتمال انقراض محلی یوز را تشدید می‌کند.

قلیخانی همچنین از احتمال به هم خوردن نسبت جنسیتی در جمعیت یوزپلنگ آسیایی سخن می‌گوید زیرا مشاهدات مستقیم و غیر مستقیم محیط بان‌ها و مردم محلی نشان می‌دهد که در زیستگاه‌های یزد، اصفهان و پارک ملی کویر احتمالا نسبت جنسیتی به هم خورده است و یوز ماده‌ای وجود ندارد. چون وقتی یوز جدید در این مناطق دیده نمی‌شود از این حکایت دارد که یا  یوز ماده ای نداریم و یا اینکه زاد و ولد بنا به دلایلی متوقف شده است.

او همچنین بر لزوم پایش کریدورهای عبور یوزپلنگ تاکید  می کند و می‌گوید: اگرچه مردم محلی در مناطق آزاد گشت زنی می‌کنند و خیلی از مناطق بینابینی امنیت نسبی پیدا کرده است اما باید سرعت پایش در این مناطق افزایش یابد.

به گفته این پژوهشگر انجمن یوز، مطالعات این تشکل مردمی نشان می‌دهد که تا کنون سرعت و قدرت انقراض از سرعت و قدرت کار حفاظتی انجام شده، بیشتر بوده است.

البته او تاکید می‌کند: نمی‌توان گفت کسی قصور کرده است. دولت منابع محدودی داشته است. هر کسی کاری از دستش بر می‌آمد انجام داده است اما شرایط موجود ما را به شدت برای آینده یوزپلنگ نگران کرده است.

نیاز به تکثیر در اسارت

قلیخانی امیدوار است که دولت بحث تکثیر در اسارت یوزپلنگ را در دستور کار خود قرار دهد تا یک جمعیت پشتیبان مناسب برای یوزهای آزاد در طبیعت ایجاد شود.

البته رجبعلی کارگر معاون پروژه بین المللی حفاظت یوزپلنگ آسیایی نیز انجام تکثیر یوز در اسارت را یکی از برنامه‎های فاز بعدی این پروژه بین‌المللی اعلام می‌کند.

او می‌گوید: فاز دوم پروژه در سال ۲۰۱۷ به پایان رسید و در حال تدوین برنامه فاز سوم هستیم. البته کمک‌های سازمان ملل به پروژه یوز قطع نشده است اما برای تعیین مبلغ کمک بین‌المللی   ‌ برنامه عمران ملل متحد‌UNDP) )، باید برنامه فاز سوم حفاظت از یوزپلنگ آسیایی به تایید رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و UNDP برسد.

او با اشاره به اینکه وسعت زیستگاه‌های رسمی یوزپلنگ ۶ میلیون هکتار است و ۱۲ میلیون هکتار زیستگاه غیر رسمی برای این گربه‌سان شناسایی شده است، بیشترین تهدید برای جمعیت این گونه را جاده‌های عبور کرده از زیستگاه یوز و سگ‌های گله معرفی می‌کند.

کارگر ادامه می‌دهد: در دو سال اخیر خوشبختانه تلفات ناشی از تصادفات جاده‌ای کاهش یافت و فقط یک ماه پیش  یک یوزپلنگ در جاده سبزوار دچار حادثه و تلف شد.

او همچنین حفاظت از یوزپلنگ را محدود به دو دهه همکاری با UNDP نمی‌داند و می‌گوید: از سال ۴۶ که انجمن شکاربانی در ایران شکل گرفت، یوزپلنگ تحت مدیریت و حفاظت این سازمان قرار داشته است.

به اعتقاد کارگر بحث کاهش جمعیت یوزپلنگ منحصر به ایران نبوده و در آفریقا هم از ۱۰ هزار قلاده یوزپلنگ موجود، فقط ۷۰۰۰ تا باقی مانده است. دلیل این کاهش جمعیت هم وقوع خشکسالی، کم شدن طعمه، خشک شدن آبشخور‌ها و چشمه‌ها و پراکندگی طعمه‌ها بوده است.

آن طور که او می گوید ۶۰ درصد یوزپلنگ‌های ایران در زیستگاه‌های خارج از مناطق حفاظت شده زندگی می‌کنند که به دلیل نبود محیط بان و امکانات، اطلاعات کافی درباره جمعیت ساکن در خارج از مناطق در دسترس نداریم.

به گفته معاون پروژه بین‌المللی یوز در دهه هفتاد کارشناسان بین‌المللی تصور می‌کردند که اصلا یوزی در آسیا باقی نمانده است و تصادف یک قلاده یوز در جاده، ثابت کرد که این جاندار در ایران حضور دارد.

آنچه برای یوز در این چند سال رخ داد

یوزپلنگ گربه سان خجالتی طبیعت ایران، تا مدت‌ها ناشناخته بود تا اینکه اجرای پروژه‌های بین‌المللی و انجام برنامه‌های آموزشی توجه عمومی را به این گربه سان جلب کرد. روستاییانی که تا دیروز یوزپلنگ را از ترس حمله این حیوان به گله‌ها می‌کشتند و لانه‌های شان را به آتش می‌کشیدند، در اثر آگاهی بخشی به جامعه، به صورت خودجوش وارد بحث حفاظت از یوزپلنگ شدند و حتی مجسمه این حیوان را در مناطقی که زندگی می‌کند، نصب کردند.

داستان پر فراز و نشیب انتقال تصویر یوز به روی پیراهن اعضای تیم ملی فوتبال ایران هم که با حاشیه‌های زیادی همراه بود، توجه بیشتری را به سمت یوزپلنگ جلب کرد. اگرچه در بازی‌های جام جهانی دیگر نقش یوزپلنگ به مانند گذشته روی پیراهن تیم ملی   نقش نبست اما حضور یوز در رقابت های بین‌المللی و پرطرفدار ورزشی، جهانیان را از حضور یوزپلنگ در آسیا مطلع کرد. در حال حاضر مطالعات در مورد طعمه‌ها یوز و زیستگاه‌های این گونه با همکاری کارشناسان بین‌المللی و داخلی در دست پیگیری است و آن طور که مسئولان می‌گویند تهدیدات و نقاط قوت و ضعف برنامه‌های حفاظتی یوزپلنگ آسیایی شناسایی شده است.

 

ماریتا، نام یوزپلنگ را وارد تقویم کرد

نهم شهریور ‌ سال ۱۳۷۳ در شهرستان بافق یزد، یک یوزپلنگ ماده به همراه سه توله‌اش برای نوشیدن آب به سوی نخلستان‌های اطراف بافق آمدند، این یوزپلنگ‌ها توسط مردم روستا محاصره شدند. مادر از این مهلکه فرار کرد اما سه توله‌اش گرفتار شدند. تا زمانی که خبر به دام افتادن توله‌ها به ماموران محیط زیست برسد، روستاییان یکی از توله‌ها را کشتند و دو توله دیگر به اداره محیط زیست منتقل شدند. یکی از توله ها نیز در میانه راه به دلیل شدت جراحات تلف شد و توله سوم برای مداوا به تهران منتقل شد. توله یوز نجات یافته ماریتا نام گرفت ‌در پارک پردیسان تهران ۹ سال زندگی کرد. روز مرگ ماریتا با ابتکار انجمن یوزپلنگ ایرانی در سال ۱۳۸۶ و با توجه به اینکه یوزپلنگ از مهم‌ترین گونه‌های جانوریِ درمعرضِ انقراض در ایران است و این گونه نیاز به حفاظت دارد،‌ به نام، یوزپلنگ آسیایی نامگذاری شد.

 

تکثیر در اسارت تنها راه نجات

بحث تکثیر در اسارت یوزپلنگ چندی است که در سازمان محیط زیست به آن پرداخته شده است. کارشناسان بر این باورند که در زیستگاه‌های شمالی یوزپلنگ مثل توران و میاندشت که زادآوری طبیعی داریم اما جمعیت یوز در آن محدود است، ممکن است به دلیل مسایلی که عدم قطعیت دارند مثل تغییرات اقلیم؛ خشکسالی، کشتار مستقیم و تلفات جاده‌ای جمعیت یوزپلنگ به شدت آسیب ببیند و هر لحظه ممکن است توران و میاندشت تبدیل به زیستگاهی مثل یزد شود. برنامه تکثیر در اسارت به نظر می‌آ‌‌ید گزینه مناسب برای حفظ جمعیت یوزپلنگ باشد که متاسفانه در این درباره اقدام عملی انجام نشده است و سرنوشت لقاح مصنوعی انجام شده در پارک پردیسان هم معلوم نیست. با تکثیر در اسارت می‌توان از طریق راهکارهای فنی، یوزپلنگ‌هایی پرورش داد که قابلیت زندگی در فضای طبیعی را داشته باشند. این تجربه در دیگر کشورها هم وجود دارد. به اعتقاد کارشناسان در آفریقا رقیب‌های بسیار قدرتمندی برای یوزپلنگ‌ها وجود دارد اما در ایران این گونه نیست. بنابراین احتمال موفقیت در پروژه تکثیر مصنوعی یوزپلنگ خیلی زیاد است. این کارشناسان معتقدند باید تمهیداتی اندیشیده شود که یوزپلنگ‌ها را در زیستگاه خود به صورت محصور شده تکثیر شوند و از نسل سوم تکثیر شده، یوزپلنگی بدست آورد که توان زندگی در طبیعت را داشته باشد.

 

لیلا مرگن

بالا