آخرین خبرها
خانه / بایگانی/آرشیو برچسب ها : رودخانه

بایگانی/آرشیو برچسب ها : رودخانه

اشتراک به خبردهی

ردپای مرگبار گردشگران پلاستیکی

مهدی ‌آیینی

رودخانه پلاستیکی، جنگل‌پلاستیکی، دریای پلاستیکی و کوهستان پلاستیکی؛ اینها اسباب‌بازی‌هایی نیست که برای تولد کودک‌تان به فکر تهیه‌شان باشید؛ طبیعت پلاستیکی مدتی است که به دست مسافران پلاستیکی خلق می‌شود، مسافرانی که تصور می‌کنند چاردیواری خانه و اتاقک خودرویشان تنها محل زیست آنهاست و به همین دلیل ابایی از تخریب محیط‌زیست ندارند.

‌ البته همین ابتدای کار باید حساب‌گردشگران مسؤولیت‌پذیر را از مسافران پلاستیکی جدا کرد، چراکه کم نیستند افراد عاشق طبیعتی که از تخریب محیط‌زیست دل‌شان خون است، اما چه کنند که تعدادشان هنوز در برابر لشکر مسافران پلاستیکی اندک است.

اواخر تعطیلات نوروزی سال‌گذشته تصاویر زیادی از رودخانه‌های غرق در بطری پلاستیکی و جنگل‌هایی که پلاستیک شاخ و برگ درختانشان را پوشانده بود مخابره شد، صحنه‌هایی تلخ که زوال طبیعت را در فصل رویش زندگی به تصویر می‌کشید.

به احتمال زیاد همین حالا که مشغول خواندن این نوشته هستید مسافران زیادی شال و کلاه کرده‌اند تا به شمال کشور سفر کنند؛ سال گذشته مقصد حدود ۱۳ میلیون‌ مسافر استان‌های شمالی کشور بود، مسافرانی که رکورد تولید زباله‌ را در شمال کشور هر سال جابه‌جا می‌کنند. مدیرکل محیط‌زیست مازندران سال گذشته گفت که سرانه تولید زباله در شهرهای شمالی کشور روزانه حدود ۳۰۰۰ تن است، اما با ورود مسافران نوروزی این عدد به ۴۰۰۰ تن در روز می‌رسد.

نگران‌کننده‌تر از حجم بالای تولید زباله در شمال کشور محل دپوی آنهاست، دفن کوه‌های زباله در دل‌جنگل‌های کشور بحرانی است که تاکنون جدی گرفته نشده شیرابه‌هایی که از این کوه‌ها جاری می‌شود برای محیط‌زیست حکم تیر خلاص را دارد، چراکه هر لیتر شیرابه زباله حدود ۶۰۰۰ لیتر از منابع آب را آلوده می‌کند.

جنگل‌ و رودخانه پلاستیکی تنها سهم طبیعت از مسافران پلاستیکی نیست، این مسافران تخریبگر ردپای ناگوارتری نیز از خود به‌جای می‌گذارند وقتی گذر این مسافران به جاده‌هایی می‌افتد که از زیستگاه‌های حیات‌وحش عبور می‌کند باید انتظار افزایش آمار تصادف خودرو با گونه‌های جانوری را نیز داشت، چراکه آنها به تابلوهایی که دراین خصوص هشدار می‌دهند توجهی نمی‌کنند. این درحالی است که مسافران مسؤولیت‌پذیر می‌دانند که هنگام عبور از زیستگاه گونه‌هایی مانند یوزپلنگ باید حداکثر سرعت خودروشان ۶۰کیلومتر در ساعت باشد تا از خطر تصادفات جاده‌ای که ۷۰ درصد علت مرگ و میر گوشتخواران را به خود اختصاص داد، کاسته شود.

 شرایط شکننده محیط‌زیست کشور و این که سازمان‌های مسؤول دراین بین کم‌کاری می‌کنند بر هیچ‌کس پوشیده نیست به همین دلیل گردشگران برای حفظ محیط‌زیستی که به خود آنها تعلق دارد باید دست‌کم حداقل‌ها را رعایت کنند و اگر گذرشان به جنگل، دریا یا حاشیه رودخانه‌ای می‌افتد بجز ردپای‌شان چیزی باقی نگذارند یا از خرید سوغاتی‌هایی که با مرگ حیات‌وحش یا تخریب محیط‌زیست ساخته می‌شود اجتناب کنند مانند مرجان، ماهی‌های بادکنکی و ستاره‌های دریایی که در خواب سازمان حفاظت محیط‌زیست در جنوب کشورمان به مسافران نوروزی عرضه می‌شود.

گلوی هر رود را سد زدیم

جریان که داشته باشند، گویی زندگی هم جاری است، هم برای انسان‌هایی که در کنارشان زندگی می‌کنند و هم برای دیگر موجوداتی که حیاتشان به جریان آنها گره خورده است. اما وقتی بیخِ خرشان را می‌گیرند و آنها را از نفس کشیدن بازمی‌دارند، به مرور انسان‌ها، گیاهان و جانوران وابسته به آن نیز با خطر مرگ مواجه می‌شوند. سخن از رودخانه‌هاست؛ شریان‌های حیاتی طبیعت که در دهه‌های اخیر رخسارشان آلوده به پساب‌های شهری و صنعتی شده و سدسازی‌های افراطی، جریانشان را مختل کرده است.

این اتفاق البته فقط مخصوص امروز و دیروز نیست و سال‌هاست که رودخانه‌های بسیاری در سراسر جهان با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند. به همین سبب، از ۲۲ سال پیش با همت جمعی از فعالان محیط‌زیست از کشورهای مختلف دنیا، حرکتی جهانی با نام «جنبش حفاظت از رودخانه‌ها» شکل گرفته و بر اساس آن، روز ۱۴ مارس مصادف با ۲۳ یا ۲۴ اسفند به عنوان «روز جهانی اقدام برای حمایت از رودخانه‌ها و مقابله با سدسازی» نامگذاری شده است.

فعالان این جنبش عبارت «مقابله با سدسازی» را در انتهای عنوان روز جهانی حمایت از رودخانه‌ها قرار داده‌اند تا همه ساله در این روز به مردم جهان، دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ، مشکلاتی را که این سازه‌های پردردسر و کم‌منفعت برای رودخانه‌ها ایجاد کرده، گوشزد کنند و با صدای بلند درباره معایب متوقف کردن جریان رودهای پرخروش در پشت دیوار عظیم سدها هشدار دهند.

فرا رسیدن این روز برای ما نیز بهانه‌ای می‌شود تا با کارشناسان حوزه آب تماس بگیریم و با آنها درباره سدسازی و دیگر آسیب‌هایی که امروز حیات رودخانه‌های کشورمان را تهدید می‌کنند، صحبت کنیم. کارشناسانی مثل داوودرضا عرب که در گفت‌وگو با ما سدسازی را به گرفتن رگ‌های حیاتی طبیعت تعبیر می‌کند و به این شکل مخالفت خود را با احداث بیش از حد این سازه‌های بشری نشان می‌دهد.

این پژوهشگر حوزه آب معتقد است سدسازی باعث مختل شدن جریان رودخانه‌ها می‌شود. اتفاقی که کاهش نفوذ روان‌آب‌ها به سفره‌های آب زیرزمینی و در نتیجه، پایین آمدن سطح آبخوان‌ها را در پی دارد. همچنین به گفته او، کاهش میزان آورده رودخانه‌ها در مناطق پایین‌دست، یکی دیگر از معایب ایجاد اختلال در جریان آب روان‌آب‌ها در اثر سدسازی است. به نحوی که در این شرایط، حتی اگر در یک سال، آسمان هم پربار باشد، بازهم کشاورزان پایین‌دست نمی‌توانند از نعمت باران به‌خوبی بهره‌ ببرند.

از سویی دیگر، موافقان سدسازی، احداث این سازه‌ها را به عنوان راهی برای جلوگیری از سیلاب‌ها معرفی می‌کنند. اما عرب در این زمینه نظر دیگری دارد. او سیلاب را یک ویژگی طبیعی رودخانه‌ها می‌داند و تاکید دارد اگر انسان‌ها در ساخت‌وسازهایشان حریم رودخانه‌ها را رعایت کنند، دیگر نباید از وقوع سیل نگرانی داشته باشند.

این پژوهشگر حوزه آب فواید مختلفی را نیز به سیلاب‌ها نسبت می‌دهد و می‌گوید: وقوع سیل سبب خواهد شد که آب با سرعت و حجم زیاد به تالاب‌های مناطق پایین‌دست برسد. این در حالی است که در شرایط معمول، استفاده بیش از حد از آب رودخانه‌ها، باعث می‌شود که این تالاب‌ها عموما کمتر از ظرفیت خود آب داشته باشند. بنابراین وقتی با سدسازی جلوی وقوع سیل را می‌گیریم، شاید در کوتاه‌مدت این کار آثار اجتماعی مثبتی داشته باشد، اما نباید تبعات زیست‌محیطی بلندمدت آن، از جمله خشک شدن تالاب‌ها را فراموش کرد.

او در ادامه مزایای دیگری را هم برای سیلاب‌ها برمی‌شمارد و توضیح می‌دهد: وقوع سیل سبب می‌شود که شن و ماسه به اندازه کافی به پایین‌دست رودخانه منتقل شود، اما سد در برابر سیلاب مانع ایجاد می‌کند و موجب کاهش مقدار شن و ماسه موجود در کف رودخانه در قسمت پایین‌دست می‌شود. از طرفی، چون شن و ماسه کف رودخانه به نوعی عمل تصفیه طبیعی آب را انجام می‌دهند، کاهش مقدار آن در پایین‌دست، گندیدگی آب رودخانه را در این بخش به همراه دارد.

عرب البته این نکته را قبول دارد که سدسازی باعث رفاه حال بشر شده است، اما می‌گوید نباید به این پدیده و دیگر المان‌های توسعه صنعتی به صورت جزیره‌ای نگاه شود، بلکه مسؤولان اجرایی باید داشتن نگاه جامع به توسعه را در دستور کار خود قرار دهند و پروژه‌هایی مثل سدسازی، راه‌سازی و پل‌سازی را از جنبه‌های زیست‌محیطی آن نیز ارزیابی کنند.

این پژوهشگر حوزه آب بررسی ضوابط زیست‌محیطی برای انجام پروژه‌های صنعتی را از مهم‌ترین الزامات توسعه پایدار می‌داند و تاکید می‌کند راه رسیدن به این شکل از توسعه، آن است که قبل از انجام پروژه‌های صنعتی، تبعات منفی این پروژه‌ها برای طبیعت و توان اکولوژیکی مناطق مورد بهره‌برداری شناسایی شود و مجریان طرح‌ها متناسب با این مسائل، خسارت‌های اجرای آن را به حداقل برسانند.

سد کردن جریان رودخانه با رواج تفکر فن‌سالاری

کشور ما در منطقه خشک و نیمه‌خشک کره زمین قرار گرفته است و به همین دلیل وقتی پای رودخانه‌ها به میان می‌آید، بیشتر کارشناسان روی بحث‌های کمّی، یعنی کاهش آورده آب و خشک شدن آنها تمرکز می‌کنند. اما حجت میان‌آبادی، پژوهشگر دیپلماسی آب در این زمینه نگاه متفاوتی دارد. او به ما می‌گوید نباید آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های بشری بر رودخانه‌ها را فقط در حوزه کمّی بررسی کرد، بلکه باید در پژوهش‌های مربوط به رودخانه‌ها، به ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آنها نیز توجه داشت.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس معتقد است بزرگ‌ترین مشکلی که در زمینه رودخانه‌ها در کشور ما وجود دارد، کاهش جریان یا خشک شدن آنها نیست، بلکه این موضوع است که هنوز نگاه مسؤولان اجرایی ما به رودخانه‌ها و دیگر منابع طبیعی اصلاح نشده. میان‌آبادی تاکید دارد که در همه دولت‌های گذشته نگاهی به‌شدت فن‌سالارانه به طبیعت وجود داشته و وجود همین نگاه در حوزه رودخانه‌ها نیز باعث لطمه خوردن آنها شده است.

این پژوهشگر دیپلماسی آب، سدسازی افراطی روی رودخانه‌های کشور ما را نیز حاصل همین نگاه فن‌سالارانه می‌داند و می‌گوید وقتی برخی مسؤولان می‌بینند که سدسازی به نتیجه نمی‌رسد، به جای این که نوع نگاه خود به طبیعت را اصلاح کنند، به سراغ پروژه‌های دیگری مثل طرح انتقال آب می‌روند و اگر روزی در این پروژه نیز شکست بخورند، بازهم از دستکاری طبیعت دست برنخواهند داشت.

میان‌آبادی ریشه همه مشکلات آبی کشور را نیز همین تفکر می‌داند و توضیح می‌دهد بر اساس این تفکر، آب باید به هر شکل ممکن مهار شود و نه مدیریت. او خشک شدن دریاچه ارومیه را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های طبیعی ناشی از رواج این نوع نگاه در میان مسؤولان اجرایی عنوان می‌کند و می‌گوید: وقتی مسؤولان در دوره‌های گذشته دیدند که آب زیادی به این دریاچه ریخته می‌شود و آنها نمی‌توانند از آن به نفع توسعه بهره‌برداری کنند، به فکر مهار آب رودخانه‌های منطقه افتادند و از رسیدن حقابه دریاچه ارومیه جلوگیری کردند. این دریاچه نیز بعد از گذشت چند سال، قدرت خود را به رخ این دسته از مسؤولان کشید و رفته رفته بی‌آب شد.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس البته معتقد است در دوره فعلی مدیریت اجرایی کشور، درباره اصلاح نگاه فن‌سالارانه به طبیعت و تغییر نگرش در شیوه مدیریت منابع آب شعارهایی سر داده شده است، اما بسیاری از این شعارها در حوزه اجرا نادیده گرفته می‌شود. او علت اصلی این مساله را خارج شدن برخی تصمیم‌گیری‌ها در زمینه مدیریت منابع آب از حوزه سازمان حفاظت محیط‌زیست و حتی وزارت نیرو می‌داند و تاکید دارد ریشه بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در این زمینه مصلحت‌سنجی‌های سیاسی است.

او در این باره اصرار برخی مسؤولان بر اجرای شتاب‌زده طرح انتقال آب خزر به سمنان را مثال می‌زند و می‌گوید: برخلاف تمام هشدارهای کارشناسان و حتی دستگاه‌های دولتی متولی مدیریت منابع آب درباره تبعات زیست‌محیطی این طرح، اکنون چون یک مقام اجرایی بلندپایه به لحاظ مصالح سیاسی خود، تصمیم به اجرای این طرح گرفته، قرار است این تصمیم بی‌کم‌وکاست اجرا شود. آیا طرح انتقال آب می‌تواند مشکلات آبی کشور را حل کند؟ این پرسشی است که برای رسیدن به پاسخ آن باید چند سالی صبر کرد. اما ای کاش که در این شرایط که سرزمین ما با مشکلات ناشی از کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند، مسؤولان از آزمون و خطا در حوزه مدیریت منابع آب دست بکشند و به هشدارهای کارشناسان دلسوز در این زمینه توجه کنند. با این حال، روز جهانی اقدام برای حمایت از رودخانه‌ها فرصتی است دوباره تا به مصیبت‌هایی که تاکنون بر منابع آبی کشور روا داشته‌ایم، بیندیشیم و به این فکر کنیم که نمی‌توان به بهانه توسعه با طبیعت دست به یقه شد.


محمد حسین خودکار

رود خانه ندارد

مهدی‌آیینی

زمین‌های ترک‌خورده، خاطرات خشکیده‌ای است که از بسیاری از رودخانه‌های کشور به یادگار مانده. سوءمدیریت منابع آب و تغییر اقلیم، دست به دست هم داده‌اند و پای رفتن را از بسیاری از رودخانه‌های کشور گرفته یا از آنها کانالی ساخته‌اند برای تخلیه فاضلاب.

زرجوب و گوهررود در رشت که زمانی زندگی را در این شهر جاری کرده بودند، اکنون به محلی برای تخلیه فاضلاب بدل شده‌اند. ورود فاضلاب شهری، بیمارستانی و صنعتی به این رودخانه‌ها مشکلات بهداشتی زیادی برای ساکنان منطقه ایجاد کرده است.

حال و روز بیشتر رودخانه‌های شمال از زرجوب و گوهر‌رود بهتر نیست. در حوضه آبریز خزر حدود ۲۰۰رودخانه سرنوشتی مشابه پیدا کرده‌اند. این رودخانه‌ها که روزگاری محل تخم‌ریزی ماهی‌ها بودند از زندگی خالی شده‌اند.

ورود فاضلاب‌خانگی، صنعتی و کشاورزی در کنار سدسازی شانس مهاجرت ماهیان دریای خزر به سمت بالادست رودخانه‌ها را تقریبا به صفر رسانده، به همین دلیل آبزی‌هایی مانند ماهی‌های خاویاری دیگر قادر به مهاجرت و تخم‌ریزی نیستند و به این شکل، خطر انقراض هر روز به آنها نزدیک‌تر می‌شود.

حال ناخوش رودخانه‌ها، بهداشت روان ساکنان شمال کشور و اقتصادشان را نیز بیمار کرده است. برای نمونه تا مدتی پیش و در سال‌های ۷۱ و ۷۲ که اتحادیه‌هایی برای صیدپره شکل گرفت سهم هر صیاد عضو یک تعاونی صد نفره از یک دوره صید در هر سال یک تن و ۲۰۰ کیلوگرم ماهی بود، اما این سهم این روزها به ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم کاهش یافته است. ورود ۹۰درصد فاضلاب شهرهای شمالی کشور از طریق رودخانه‌ها به خزر، به طور حتم در کاهش آبزیان بی‌تاثیر نیست، درحالی که نتایج برخی آزمایش‌ها نیز از وجود ۴۰۰ نوع انگل در بدن ماهیان شمال حکایت دارد.

در جنوب کشورمان نیز رودخانه‌ها پای رفتن ندارند. مثلا حجم ورودی فاضلاب به کارون به حدی است که برخی ورودی‌های فاضلاب به این رودخانه را با آبشار اشتباه می‌گیرند. مدیرکل مدیریت بحران خوزستان مدتی پیش دراین باره گفته بود ورود فاضلاب به کارون آن‌قدر علنی است که کم‌کم مردم فکر می‌کنند در رودخانه کارون آبشار ایجاد کرده‌ایم و با آن عکس می‌گیرند!

ده مترمکعب فاضلاب انسانی و ۵۰ مترمکعب پساب کشاورزی در ثانیه به کارون می‌ریزد. به عبارت دیگر هرروز حدود شش میلیون مترمکعب فاضلاب انسانی و کشاورزی روانه کارون می‌شود.

بنابراین می‌توان گفت رودخانه‌های کشور در شمال، جنوب، شرق و غرب کشور شرایط ناگواری دارند. به همین دلیل امروز که در تقویم روز جهانی اقدام برای حمایت از رودخانه‌هاست فرصتی است تا شهروندان به اهمیت این اکوسیستم‌ها بیشتر فکر کنند و سازمان‌های مسؤولی مانند سازمان حفاظت محیط زیست، دست‌کم اطلاعات شان از رودخانه‌ها را به روز کرده و برای حفظ آنها از مقام شعار فراتر بروند.

شنا به سمت مرگ

سال گذشتته‌ ۱۰۲۶ نفر در دریا، رودخانه و سدهای کشور غرق شدند

تابستان و گرمای هوا مردم را ترغیب می‌کند که تنی به آب بزنند، اما آیا هر محیطی برای شنا مناسب است؟ هر کجا که آبی وجود داشت، می‌توانیم از آن برای تفریح و شنا استفاده کنیم؟ آمار افراد غرق شده نشان می‌دهد برای ورزش شنا هم باید به اصول و قوانین ایمنی، دقت کافی داشته باشیم. آمارها نشان می‌دهد شناگرانی که به جای مناطق امن، دریاچه سدها، کانال‌های آب و رودخانه‌های خروشان را برای شنا انتخاب می‌کنند، بیش از هر گروه و دسته دیگری در معرض خطر غرق شدن قرار می‌گیرند. بر اساس آمارهای وزارت نیرو، بیشترین میزان غرق‌شدگان در ماه مرداد هر سال به ثبت رسیده است. سال گذشته ۳۲۲ نفر در محیط‌های تحت مدیریت وزارت نیرو غرق شده‌اند. آمارهای پزشکی قانونی هم که با اضافه کردن غرق شد‌گان دریا ارائه می‌شود از مرگ ۱۰۲۶ نفر در محیط‌های آبی کشور طی سال ۹۶ حکایت دارد.

هر ساله با شروع فصل گرما تمایل برای انجام ورزش‌های آبی و حضور در دریاها و رودخانه‌ها افزایش می‌یابد و به تناسب این مراجعات، تعداد افراد غرق شده در محیط‌های آبی هم افزایش می‌یابد. آن طور که سیف‌ا… آقابیگی، مدیر کل دفتر بحران و پدافند غیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران به «جام‌جم» می‌گوید: تعداد افراد غرق شده در رودخانه‌ها، کانال‌ها و مجاری انتقال آب و دریاچه سدها در سال گذشته ۳۲۲ نفر بوده است. تعداد افراد غرق شده در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ با افزایش تقریبا بین ۷ تا ۸ درصدی مواجه بوده است.

تمام محیط‌های آبی کشور تحت رصد و تولیت وزارت نیرو و شرکت‌های آب منطقه‌ای قرار ندارد. برای نمونه دریاها جزو مناطقی است که تحت مدیریت وزارت نیرو نیست. به همین دلیل آمارهای وزارت نیرو و پزشکی قانونی از نظر تعداد افراد غرق شده با هم متفاوت است. در آمارها آمده است که سال گذشته ۱۰۲۶ نفر در آب‌های کشور غرق شده‌اند.

آقابیگی با اشاره به وجود ۱۴۶ هزار کیلومتر رودخانه در کشور، کنترل تمام محیط‌های آبی تحت مدیریت وزارت نیرو را غیر ممکن توصیف می‌کند و درباره دلایل افزایش تعداد افراد غرق شده در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ عنوان می‌کند: سال گذشته یک گروه کوهنوردی در منطقه سالکندی خوزستان دچار حادثه شد به همین دلیل آمار افراد غرق شده افزایش یافت.

به گفته او، بیشترین میزان غرق‌شدگان به ترتیب در رودخانه‌ها، خلیج فارس،‌ دریای خزر، استخرها و دریاچه‌های مصنوعی، کانال‌ها و مجاری انتقال آب دریاچه سدها و محیط‌های آبی و در نهایت چاه‌های آب به ثبت رسیده است.

افزایش ۹۰ درصدی افراد غرق شده در تیر ماه

مدیرکل دفتر بحران و پدافند غیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران ادامه می‌دهد: با افزایش درجه حرارت و سفرهای تابستانی همزمان با تعطیلی مدارس، تعداد افراد غرق شده در دریاها هم افزایش می‌یابد. به نحوی که در تیر امسال تعداد افراد غرق شده نسبت به ماه قبل آن با افزایش ۹۰ درصدی مواجه بوده است.

او تعداد افرادی را که در چهار ماهه ابتدایی امسال در محیط‌های آبی تحت مدیریت وزارت نیرو دچار حادثه شده‌اند، ۱۳۳ نفر اعلام می‌کند و از مردم می‌خواهد بدون لوازم ایمنی نظیر جلیقه نجات شنا نکنند. همچنین فقط در محیط‌هایی که امکانات کافی از نظر نجات غریق وجود دارد شامل سواحل دریاها و بخشی از سواحل رودخانه‌ها اقدام به شنا کنند.

نشناختن قواعد آب، عامل غرق شدن مردم

بخش زیادی از افرادی که در مخزن سدها یا رودخانه‌ها غرق می‌شوند، افرادی آشنا به اصول و فنون شنا هستند اما در حین شنا دچار سانحه می‌شوند. بهمن پرورش، غواص و امدادگر به «جام‌جم» می‌گوید: تاکنون اجساد یکصد غریق از افراد برجسته شامل منتخبان المپیک، قهرمانان جوان رشته‌های ورزشی و شناگران ماهر را از آب‌های داخلی ایران بیرون کشیده‌ام. این مساله تلنگری به شناگران معمولی است تا در آب‌های کشور بدون امکانات شنا نکنند، زیرا آب به آنها رحم نخواهد کرد.

آن‌طور که او می‌گوید: خستگی، وسعت مخزن سدها، اسپاسم عضلانی، ناتوانی در شنا و عواملی از این دست منجر به غرق شدن افراد در مخزن سدها شده و سبب می‌شود آنها نتوانند در مقابل خروش آب مقاومت کنند.

پرورش که همین چند روز پیش دو جوان غرق شده را از مخزن سد سنقر خارج کرده، معتقد است  ۹۵ درصد افرادی که در رودخانه‌ها غرق می‌شوند با خطرات آب آشنا نیستند.

او از سال ۶۸ تاکنون فقط موفق شده ۱۰۵ نفر را زنده از آب بیرون بیاورد و آمار کشته‌شدگانی را که به دنبال پیکر آنها کیلومترها مسیر رودخانه‌های خروشان را طی کرده است، به دلیل کثرت تعداد آنها به خاطر نمی‌آورد.

نجات فقط یک نفر از ۲۱ حادثه‌دیده

این غواص می‌گوید: چند روز پیش پیکر یک جوان را که در سد شهید قنبری ماکو غرق شده بود، در آب‌های مرزی چهار کشور ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و ایران جست‌وجو کرده است.

به گفته او در چهار ماهه ابتدایی امسال فقط این غواص ۲۰ نفر را از آب‌های کشور در آورده است و طی این مدت فقط یک نفر را موفق شده زنده از آب بیرون بیاورد.

پرورش که با تجهیزات کامل در آب، به دنبال غرق‌شدگان می‌گردد از مسدوم شدن در آب سخن می‌گوید. آن‌طور که او اعلام می‌کند: تاکنون ۳۳ بار در جریان امدادرسانی به غرق‌شد‌گان، تا سر حد مرگ پیش رفته است.

 

 

شیرجه‌های خطر آفرین

در فصل گرما مردم سراغ آب‌های سطحی رودخانه‌ها، کانال‌ها و سدها می‌روند و غالبا از فراز و نشیب‌های خاص این مناطق بی‌خبرند. به همین دلیل برخی افراد جان خود را از دست می‌دهند. علت همه این حوادث ناآشنایی با شنا نیست، بلکه در برخی مواقع آب رودخانه‌ها که به دریاچه پشت سد منتهی می‌شود در زمان آبگیری سد، میزان سطح آب با پیش بینی منطبق نیست و در مسیر رودخانه یا مخزن سد؛ خانه‌های به‌جا مانده، تیر برق و درختان قطع و جمع‌آوری نمی‌شود و به همین دلیل اینها در مخازن سدها باقی می‌ماند. علاوه بر این بر اثر سیلاب هم شاخ و برگ‌ها، سنگ‌های بزرگ و کوچک نیز به دریاچه پشت سد یا رودخانه‌ها و کانال‌های آب آورده می‌شود که هنگام شنا و شیرجه زدن در آب خطرآفرین است و برخورد این اجسام با شناگر موجب فوت شخص می‌شود. فراز و نشیب و عمق دریاچه پشت سد یا کانال‌های آبیاری نیز متفاوت است و بسیاری از مردم چون از این موضوع اطلاع ندارند با شناکردن در این مناطق جان خود را از دست می‌دهند. از طرفی پایاب سدها نیز که به صورت U یا V یا به شکل نیم لوله است، قابلیت شنا ندارد و اغلب مردم از آن بی‌اطلاعند.

 

مخزن سد، محل مناسبی برای شنا نیست

چند دلیل عمده برای ممنوعیت شنا در مخزن سدها یا کانال‌های آبی وجود دارد. در این محیط‌ها جریانات زیر سطحی، متفاوت با بخش آرام سطح آب است که شناگران مشاهده می‌کنند. در نتیجه سرعت جریان در لایه‌های پایینی آب بیشتر از سطح آب است. افراد به این موضوع توجه ندارند و به محض این که به محیط‌های آبی بخصوص در بدنه سدها نزدیک می‌شوند، مکش سد منجر به غرق شدن آنها می‌شود. تجهیزاتی که در مجموعه و بدنه سدها نصب شده است، برای برداشت آب کشاورزی، آب شرب، تولید برق و… نصب شده و تاثیر زیادی روی شناگران می‌گذارد. در سدها و همچنین محیط‌های آبی مثل کانال‌ها، شیب دیواره اطراف سد و همچنین شیب کف رودخانه، شیب متعادلی نیست. افراد به محض این‌که با این بدنه تماس پیدا می‌کنند، سقوط کرده و نمی‌توانند خود را نجات دهند. در محیط‌های آبی مثل سدها وجود گل و لای و لجن منجر به گیر افتادن افراد می‌شود. در محیط کانال‌ها با وجود آن‌که وزارت نیرو از طریق نصب گارد ریل و فنس در برخی اماکن و نصب تابلوهای هشدار‌دهنده تلاش کرده به مردم خطرها را گوشزد و اعلام کند که به محیط‌های آبی به هیچ وجه ورود نکنند، باز هم مسائل ایمنی از سوی مردم رعایت نمی‌شود.

 

رودخانه‌ها، صدر‌نشین در قربانی گرفتن از شناگران

بیشترین میزان غرق‌شدگان در محیط‌های آبی، مربوط به شنا در رودخانه‌هاست. با توجه به این‌که طول رودخانه‌های کشور ۱۴۶ هزار کیلومتر است، مطمئنا امکان پایش و نگهبانی یا محصور کردن این میزان رودخانه وجود ندارد، بنابراین برای کاهش حوادث مربوط به رودخانه‌ها باید خود مردم رعایت کنند. دومین محیط آبی که منجر بیشترین میزان غرق شده را به خود اختصاص می‌دهد، خلیج فارس و دریای خزر است که تعداد زیادی گردشگر به آن مراجعه می‌کنند. استخرها و دریاچه‌های مصنوعی که امکانات نجات غریق در آنها کم است یا اصول ایمنی در آن رعایت نمی‌شود، سومین مکانی است که افراد زیادی در آن غرق می‌شوند. در نیمه اول سال به خاطر تامین منابع آب شرب و کشاورزی معمولا کانال‌ها و مجاری انتقال بر خلاف نیمه دوم سال پر از آب است. همزمان با افزایش درجه حرارت، مردم به این مکان‌ها وارد شده و دچار سانحه می‌شوند. مردم به هیچ وجه نباید وارد چنین مکان‌هایی شوند. دریاچه سدها و محیط‌های آبی که برای ذخیره سازی و نگهداری آب ساخته شده است و نه برای شنا، آخرین مکان‌هایی است که منجر به غرق شدن افراد می‌شود. گاهی چاه‌ها هم به مکانی برای غرق شدن افراد تبدیل می‌شود. البته افراد برای شنا وارد چاه‌های دهانه گشاد نمی‌شوند، بلکه افرادی که برای لایروبی و مرمت چاه وارد این محیط می‌شوند، ممکن است دچار سانحه شده و غرق شوند.

 

لیلا مرگن

رود پای رفتن ندارد

تغییرات اقلیمی به همراه نبود مدیریت مناسب به مشکلات رودخانه‌ها دامن زده است. غالب رودخانه‌های بزرگ و معروف کشور دچار آلودگی زیست‌محیطی شده‌اند و تداوم حیات در این محیط‌ها برای آبزیان غیر ممکن شده است.

برای کاهش این آسیب باید باور کرد که روی کمربند خشک زندگی میکنیم. بارندگی کم شده و در سالهای اخیر استفاده بیش از حد از آب رودخانهها در کشاورزی، باعث کاهش کیفیت آب و افت دبی این اکوسیستمهای آبی شده است. رودخانههایی که به دریا میریزند مثل سفیدرود در شمال یا کارون، اروند، زهرهمند و حله در جنوب کشور که وابسته به دریا هستند، محل تخم ریزی ماهیها ست. اما این رودخانهها تحت تاثیر آلایندهها و کاهش دبی آب شرایط نامناسبی دارند و ادامه فعالیتهای حیاتی برای آبزیان در این محیطها با مشکل مواجه شده این درحالی است که در گذشته در کارون کوسه وجود داشت. بسیاری از گونههای دریایی چون آب رودخانههای منتهی به دریا حالت لب شور پیدا میکرد، وارد رودخانه میشدند اما در حال حاضر دبی آب رودخانه کم شده است و این کاهش دبی آب، کیفیت آن را به دلیل افزایش آلایندههای محیطی مثل فاضلاب شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی تحت تاثیر قرار داده و باعث شده این زیستگاهها دیگر محلی برای تخمریزی یا پرورش نوزاد آبزیان نباشد.

کاهش کیفیت آب رودخانهها در دهههای اخیر شدت یافته است. ماهیها، بنتوزها، پلانکتونها یا لاک پشتان و موجوداتی که زندگی آنها وابسته به رودخانههاست، فقط با تامین حقآبه طبیعی رودخانهها میتوانند به زندگی خود ادامه دهند.

حقآبه رودخانه حداقل آبی است که حیات موجودات داخل رودخانه را تامین میکند. خیلی از رودخانهها حقآبه طبیعی خود را ندارند و اضافه شدن آلودگی سبب شده کیفیت آب بشدت کاهش یابد. این مساله باعث مرگ و میر موجودات میشود همچنین آنها برای تخمریزی به دلیل مناسب نبودن شرایط وارد رودخانه نمیشوند.

بسیاری از گونهها به دنبال کاهش آب رودخانهها و کاهش کیفیت آن یا مهاجرت میکنند یا نسلشان منقرض میشود.

بنابراین برای جبران این آسیب باید اصل حفاظت و مدیریت پایدار برای استفاده از اکوسیستمهای آبی را به رسمیت شناخت در غیر این صورت در آینده نهچندان دور اکوسیستمهای آبی به خاطرهای خشکیده بدل خواهند شد.

محمد باقر نبوی

معاون پیشین محیط‌زیست

ماهی‌ها در رودخانه می‌میرند

کاهش آب رودخانه‌ها و افزایش آلودگی این اکوسیستم‌ها نسل آبزیان را در معرض خطر انقراض قرار داده است

      دیگر در برخی رودخانه‌ها آبی جریان ندارد که محلی برای زندگی ماهی‌ها باشد. ۲۰۰ رودخانه‌ای که در حوضه آبریز خزر روزگاری محل تخم‌ریزی ماهی‌ها بودند این روزها کمتر ماهی به‌خود می‌بینند. سدهای بزرگی که مخزن آنها آب را برای تابستان ذخیره می‌کند، نفس رودخانه‌ها را به شماره انداخته است. همان اندک آبی که از دریچه سدها برای حفظ جریان پایه رودخانه رها می‌شود، امسال در فصل خزانه‌گیری برنج، برای حفظ بیجارها در شمال پس از توافق سازمان‌های آب منطقه‌ای با جهاد کشاورزی به نفع کشاورزان با استفاده از پمپ‌ها مصادره شد.
در نتیجه رودخانه‌های شمال خشک شدند و بسیاری از ماهی‌ها به دلیل بی‌آبی از بین رفتند. سدسازی و پمپاژ بیش از حد آب برای کشاورزی در رودخانه‌های غربی کشور هم حال و روز خوبی برای ماهی‌ها باقی نگذاشته است. کارشناسان بر این باورند که کاهش منابع آب رودخانه‌ها به همراه افزایش آلودگی‌ها، نسل ماهیان رودخانه‌ای را در معرض خطر انقراض قرار داده است.

   گزارشگران سبز: نفس ماهیهای رودخانههای غرب کشور به شماره افتاده است. پمپهایی که در بالادست آب را برای باغات و مزارع میکشند یا سدهایی که دریچههای آنها باز نمیشود، فرشی از ماهی خشکیده در بستر رودخانههای زایندهرود، کشکان، گاماسیاب و سیمره به جا میگذارد. سدهای بتنی عظیمالجثه راه آب را میبندند تا در فصل خشک آب در اختیار کشاورزان قرار دهند. از سوی دیگر هم پمپهای غیر مجاز شیره جان رودخانهها را میمکند تا چرخ زندگی کشاورزان بچرخد اما این چرخش، به قیمت انقراض نسل بخشی از زیستمندان کره زمین تمام میشود. وزارت جهاد کشاورزی که متولی معیشت صیادان هم هست، امسال با آب منطقهایهای شمال توافق کرد که کشاورزان با استفاده از پمپهای آب نگذارند آب شیرین رودخانهها هدر رود و به سمت دریا سرازیر شود. بر اساس این توافق قرار بود دریچه سد سفیدرود دیرتر باز شود و پمپها آب رودخانهها را به سمت بیجارها هدایت کنند. اگرچه با این تصمیم، به ظاهر آب شیرین هدر نرفت، اما رئیس سازمان شیلات ایران اعلام کرد که امسال ماهیان خاویاری به دلیل آلودگی آب رودخانهها، اقدام به تخمریزی نکردهاند. این در حالی است که کارشناسان، آلودگی آب را عاملی ثانویه برای توقف تخمریزی ماهیان دانسته و معتقدند که دلیل اصلی بروز این مشکل کاهش آب رودخانهها به دلیل سدسازی و برداشت بیش از حد آب برای کشاورزی از طریق پمپهاست. امید صدیقی کارشناس محیطزیست و مدیر کل پیشین دفتر اکوبیولوژی دریای سازمان حفاظت محیطزیست در گفتوگو با «جامجم» عنوان میکند: رودخانههای زیادی در کشور محل تخمریزی ماهیهاست. بیش از ۲۰۰ رودخانه در حوضه آبریز خزر وجود داشته است که در اکثر اینها قبلا ماهیها برای تخمریزی میآمدند، اما این روز ها ماهیها موفق نمیشوند وارد رودخانه شوند.

او ادامه میدهد: حتی اگر وارد رودخانه شوند به دلیل آلودگی و تخریب زیستگاه، تخم ماهیها بارور نمیشود.

سدسازی علیه چرخه حیات رودخانهها

صدیقی کاهش آب رودخانهها به دلایل مختلف اعم از برداشت آب برای تامین نیاز کشاورزی و یا سدسازی را عاملی برای افزایش آلودگیهای آب این اکوسیستم میداند.

او میگوید: آلودگی یکی از عواملی است که باعث کاهش کیفیت آب شده و زندگی ماهیها را با اختلال مواجه میکند.

آریا وزیرزاده، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز هم در گفتوگو با «جامجم» کاهش آب رودخانهها را عاملی برای بروز مشکل در زندگی ماهیهای درشت جثه بویژه ماهیان خاویاری معرفی میکند.

به گفته او این دسته از ماهیها، دوره رسیدگی جنسی خود را در رودخانهها میگذرانند اما وقتی رودخانه سفیدرود یا گرگان رود آب زیادی ندارند، امکان مهاجرت به رودخانه برای طی دوره رسیدگی جنسی از ماهی سلب میشود و تکثیر آن در استخرهای پرورشی که محیط رودخانه را شبیهسازی کردهاند هم منجر به تولید لارو بیکیفیت میشود.

آنطور که وزیرزاده میگوید تعبیه پلکان برای سدها، هیچ نفعی برای تکثیر ماهیان درشت جثه ندارد و صرفا ماهیهایی که وزنشان کم است و در عین حال جسور هستند (شامل آزاد ماهیان و کپورماهیان) میتوانند از این گذرگاهها استفاده کرده و به مسیر خود ادامه دهند اما نسل ماهیان خاویاری که ماهیان آرامی هستند و جثه بزرگ دارند، به دلیل نبود این توانمندی، در معرض خطر انقراض قرار میگیرد. در جنوب هم نسل ماهی صُبور به دلیل سدسازیها در معرض خطر انقراض قرار دارد.

خطر در کمین لابسترها و جلبکها

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، ماهیان تنها موجوداتی نیستند که از تخریب زیستگاه به دلایل مختلف رنج برده و نسلشان در معرض خطر انقراض است. لابسترها سختپوستانی هستند که گران قیمتترین آبزی دنیا به حساب میآیند و دوره لاروی آنها ۱۸ ماه طول میکشد. لابسترها کفزی هستند و دستکاری ساحلها برای ایجاد شناگاه، زدن اسکله و اقداماتی از این دست نسل آنها را در معرض خطر قرار داده است. نسل جلبکهای ماکرو که مخفیگاه لارو بسیاری از ماهیها هستند هم به دلیل دخالتهای انسان در معرض تهدید قرار دارند.

دلایل مهاجرت ماهیان

ماهیها برای مهاجرت دلایل مختلفی دارند. به گفته کارشناسان، ماهیها از لحاظ سیستم تخمریزی یا مهاجر هستند یا مهاجر به حساب نمیآیند. برخی ماهیها رود کوچ هستند. از دریا کوچ کرده و برای تخمریزی به رودخانه وارد میشوند. اکثر ماهیها به این شکل زندگی می کنند. ماهیان خاویاری یا آزاد ماهی در دریای خزر همچنین بیش از ۸۰ درصد کپور ماهیان و کفال ماهیان این دریا، مهاجرت میکنند و از دریا به رودخانه برای تخمریزی میآیند. یک گروه کوچکی از ماهیها دریا کوچ هستند. بیشتر عمر خود را در رودخانه می مانند و برای تولید مثل مهاجرت میکنند. نمونه مشهور این گروه در دنیا مار ماهی است. عده کمی از ماهیها اصلا مهاجرت نمیکنند و مثل قزلآلای خال قرمز تمام عمر در رودخانه هستند یا در دریاچه آب شیرین به سر میبرند. ماهیها گاهی برای تغذیه از دریا مهاجرت کرده و وارد رودخانهها میشوند. گاهی هم برای
رها شدن از شرّ انگلهای روی بدن خود که به آب شیرین حساس است، به سمت رودخانهها میآیند.

ماهیان در معرض خطر _انقراض

به دلیل نامناسب شدن شرایط رودخانهها، نسل پنج گونه ماهی خاویاری در آستانه انقراض قرار دارد. امید صدیقی، مدیر کل پیشین دفتر اکوبیولوژی دریای سازمان حفاظت محیطزیست دراین باره میگوید: جمعیت ماهی قزلآلای خال قرمز که در منطقه لار و رودخانههای مناطق کوهستانی استانهای مازندران، گیلان، آذربایجان غربی و چهار محال و بختیاری زندگی می کنند، وضعیت نگران کنندهای دارد.

در حاشیه خزر نوعی ماهی دهان گرد به نام لامپری و در غرب کشور جمعیت باربوس ماهیان بشدت تخریب شده است.به گفته او جمعیت گونههای بومی به دلیل افزایش گونههای غیر بومی و مهاجم به شدت در معرض تهدید است.

آلودگی آب، عامل توسعه تیلاپیا

به اعتقاد کارشناسان کاهش حجم آب و افزایش آلودگیهای رودخانهها به نفع ماهی غیربومی و مهاجم تمام میشود. در تالاب شادگان واقع در جنوب کشور ماهی مهاجم تیلاپیا وارد شده است. تیلاپیا گونهای است که به سرعت تکثیر میشود، قدرت تغذیه بالا دارد و مهاجم است. این ماهی می‌تواند آلودگی را تحمل کند. این در حالی است که گونه‌های بومی نمی‌توانند شرایط نامناسب محیطی را تحمل کنند در نتیجه بر اثر افزایش آلودگی، عرصه برای زندگی گونه بومی تنگ می‌شود. تیلاپیا در حوزه خوزستان و تالاب شادگان وارد رودخانه کارون و چند رودخانه دیگر شده است. این ماهی، تالاب شادگان را در آستانه نابودی قرار داده. گونه‌های بومی «بنی»، «شیر بت» و «گطان» به‌عنوان ساکنان بومی تالاب شادگان پس از هجوم تیلاپیا در رده آسیب‌پذیرها قرار گرفته و جمعیت آنها به شدت کاهش یافته است.

آلودگی عامل ثانویه برای انقراض نسل ماهیها

کارشناسان معتقدند که آلودگی رودخانهها دلیل اصلی انقراض نسل ماهیها نیست و دلایل متعدد دست به دست هم میدهند که حیات آبزیان به خطر بیفتد. برداشت آب غیر مجاز از طریق پمپها رودخانه را خشک کرده وباعث کاهش کیفیت آب میشود. از سوی دیگر کارگاههای شن و ماسه بستر رودخانههای شمال کشور، این اکوسیستم را تخریب میکنند. با کاهش آب رودخانهها و ورود فاضلاب به آنها، کیفیت آب بشدت کاهش مییابد و ادامه حیات برای آبزیان با مشکل مواجه میشود. ماهیها اگر بتوانند زیستگاه جدید پیدا کنند، مهاجرت میکنند. در غیر این صورت تجدید نسلشان دچار مشکل میشود و نسل آنها در معرض خطر انقراض قرار میگیرد. اگرچه آلودگی آب رودخانهها بر کیفیت زندگی ماهیان اثر میگذارد، اما دلیل اصلی برای انقراض آنها نیست و آلودگیها دلیل ثانویه برای جلوگیری از تخمریزی ماهیها به حساب میآید. در شرایطی که بسیاری از رودخانههای شمال کشور، با تور صیادان مسدود شده و تمام ماهیهای مهاجر در تله صیادان گرفتار میشوند، صید بیرویه عامل مهمتری نسبت به آلودگی به شمار میرود. کارشناسان بر این باورند که نسل آبزیان دریای جنوب بیشتر تحت تاثیر آلودگی، اسکلهسازی و توسعه سواحل در معرض خطر قرار دارد و گونههای ماهی شمال بیشتر تحت تاثیر تنظیم آب، برداشت آب برای کشاورزی، کانالسازی، سدسازی و آلودگی هستند زیرا دریای خزر یک دریای بسته است.

لیلا مرگن

داغ معادن شن و ماسه بر دل محیط زیست

فعالیت بیشتر معادن در کشور با محیط‌زیست غریبه است، این حقیقت غیرقابل انکاری است که اثباتش کار مشکلی نیست، چون با مشاهده روند معدنکاوی در زیستگاه‌های منحصربه‌فرد گونه‌های جانوری مانند یوزپلنگ یا در مناطق حفاظت شده می‌توان به صحت آن پی برد؛ بنابراین امروز که در تقویم روز صنعت و معدن نامیده شده، مجال مناسبی است برای این که از مسئولان خواسته شود، مسائل زیست‌محیطی را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند، زیرا شرایط محیط زیست کشور آنقدر بحرانی است که فعالیت‌های بی‌برنامه معادن می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد کند.

مثلا معادن شن و ماسه را می توان نزدیک بیشتر شهر و روستاهای کشور یافت، به همین علت فعالیت بی رویه و خارج از مقررات آنها زندگی شهرنشینی و روستاییان را با چالش روبه رو کرده است. برای نمونه معادن شن و ماسه ای که در شهرستان قدس تهران فعال هستند سبب شده اهالی این منطقه همیشه با مشکل ریزگردها دست به گریبان باشند یا کم نیستند کشاورزانی که ادعا می کنند فعالیت معادن شن و ماسه سبب تخریب زمین های زراعی و کمبود آب شده است.

این در حالی است که باید تاکید کرد فعالیت معادن شن و ماسه در منطقه 18 تهران و رودخانه کن نیز مشکلاتی جدی برای ساکنان این منطقه ایجاد کرده که کوچک ترین آنها را می توان تردد خودروهای سنگین در این منطقه دانست.

فعالیت معادن شن و ماسه بدون رعایت نکات زیست محیطی آسیب های زیادی در پی دارد؛ آلودگی هوا، آلودگی صوتی و آلودگی آب بخشی از این خطرات هستند. زشت شدن چهره شهر را نیز باید از دیگر عوارض این معدنکاوی به شمار آورد.

تهدید رودخانه و منابع آب

معادن شن و ماسه اکوسیستم رودخانه ها را تخریب کرده و مقدمات آلودگی منابع آب زیر زمینی را نیز فراهم می کنند، چون فعالیت برخی معادن در سایه نبود نظارت آنقدر افراطی شده که تا عمق 60 متری نیز از این منابع برداشت می شود، به همین دلیل در صورتی که زباله یا پساب شیمیایی وارد این مناطق شود براحتی می تواند به منابع آب زیر زمینی نفوذ کرده و سبب آلودگی آن شود. افزون بر این باید تاکید کرد چنانچه مواد آلایندهای وارد این حفره ها نشود، دست کم با توجه به بحران آب در کشور انباشت آب در این چاله ها افزایش تبخیر را در پی خواهد داشت.

علاوه بر تهدید منابع آب از طریق تبخیر، برداشت بی رویه منابع شن و ماسه بستر را برای هدر رفت نزولات جوی فراهم می کند، زیرا شن و ماسه در جذب نزولات جوی و انتقال آنها به سفره های آب زیر زمینی نقش موثری دارد.

محمدحسین بازگیر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران در گفت وگو با جام جم اظهار می کند: در شهر تهران و منطقه 18 حدود هشت معدن وجود دارد که از قبل فعال بوده اند، اما این معادن تازمانی که فعال هستند باید همه نکات زیست محیطی را رعایت کنند.

در معادن رودخانه ای شن و ماسه هدف استفاده از آورده رودخانه است، زیرا با گردش رودخانه ماسه در پایین دست نشست می کند و معدنکاوان باید از این ماسه ها برداشت کنند، اما وقتی معدنکاوان به عمق رفته و اکوسیستم رودخانه را به هم می ریزند، نمی توان نام فعالیت آنها را بهره برداری و معدنکاوی گذاشت.

این در حالی است که گردانندگان این معادن باید شرایطی را در نظر بگیرند تا آلودگی هوا و منابع آب را به حداقل برسانند به این شکل که با استفاده از مه پاش میزان ذرات معلق را به حداقل رسانده و با به کار بردن فیلترهای خاص پساب های خود را تصفیه کنند تا سبب کدر شدن آب رودخانه ها نشوند.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران درباره نحوه نظارت سازمان حفاظت محیط زیست بر فعالیت معادن شن و ماسه اظهار می کند: از طریق مراجعه مستقیم کارشناسان سازمان، خوداظهاری از طریق نظر آزمایشگاه های معتمد و سیستم های سنجش آنلاین بر فعالیت معادن شن و ماسه نظارت داریم، اما برخلاف نظارت های سازمان حفاظت محیط زیست معادن حاشیه رودخانه کن بیش از عمق مجاز برداشت کرده اند. بازگیر با تائید این تخلف ادامه می دهد: به همین دلیل فعالیت این معادن سبب تخریب بافت منطقه و رودخانه کن شده و برای شهروندان خطراتی در پی دارد. یکی از خطرات جدی این شکل معدنکاوی را باید بالا رفتن خطر سیلاب ها دانست، زیرا وقتی بستر رودخانه ها تخریب شود در زمان وقوع حادثه سیلاب از کنترل خارج شده و می تواند آسیب های جبران ناپذیری به شهروندان تحمیل کند به همین دلیل وزارت صنعت، معدن و تجارت باید هرچه زودتر به این مساله وارد شده و تکلیف این معادن را روشن کند. این در حالی است که باید به وضع معادن متروکه نیز رسیدگی کرد، در واقع وزارت صنعت، معدن وتجارت باید برنامه ای برای احیای این معادن ارائه کند تا دیواره های این معادن نیز دست کم تثبیت شود. بازگیر خاطرنشان می کند: تردد خودروهای سنگین در اطراف معادن نیز به مشکلات ترافیکی و آلودگی صوتی شهر دامن زده، علاوه براین فعالیت معادن شن و ماسه در منطقه 18 تهران سبب شده بافت مسکونی دچار گسست شود.

تقویت کننده ریزگردها

شیدا آکار، رئیس اداره محیط زیست شهرستان قدس نیز درباره تعداد معادن شن و ماسه غرب تهران به جام جم می گوید: روی تعداد معادن شهرستان شهریار و قدس اختلاف نظر است، اما در کل می توان گفت در قدس 60 ، شهریار 10 و ملارد یک معدن شن و ماسه وجود دارد.

باید یاد آور شد بیشتر معادن شن و ماسه تهران در غرب این استان قرار گرفته و سبب شده اند این مناطق به شکل شن و ماسه ای باقی بمانند، این در حالی است که باد غالب استان تهران از غرب می وزد و با رسیدن به این منطقه به حجم ریزگرد و ذرات معلق آن اضافه می شود، بنابراین باید از مسئولان خواست برای رفع این مشکل تلاش بیشتری بکنند.

رئیس اداره محیط زیست شهرستان قدس اظهار می کند: فعالیت سنگ شکنی معادن سبب تولید گرد و غبار می شود. به همین دلیل آنها باید به آب فشان مجهز باشند تا گرد و غبار را کاهش دهند، علاوه بر این معدنکاوان باید محدوده کارگاه خود را نیز مالچ پاشی کنند. وی درباره رعایت مقررات از سوی معدنکاوان یاد آور می شود: براساس آخرین مصوبه آنها تا عمق 25 متری باید فعالیت کنند، اما برخی تخلف کرده و تا عمق 60 متر نیز برداشت کرده اند. مشکل دیگری که ما با آن رو به رو هستیم جاده های دسترسی و فضای سبز است، زیرا برای این معادن باید کمربند سبز در نظر گرفت شده و جاده های دسترسی آنها نیز آسفالت شود. این در حالی است که مناطق مسکونی شهر قدس به سمت معادن کشیده شده و آلودگی های ناشی از معادن روی زندگی ساکنان این مناطق تاثیر گذاشته است.

تشدید گرد و غبار، برهم زدن ساختار زمین شناختی، تشدید خطر سیلاب، کدر شدن آب و آلوده کردن منابع آب را باید برخی از تهدیدهای معادن شن و ماسه ای دانست که نکات زیست محیطی را رعایت نمی کنند. به همین دلیل باید از وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان حفاظت محیط زیست خواست برای رفع آسیب های زیست محیطی معادن بیشتر تلاش کنند.

اولویت با محیط زیست است

نقش معادن را در ایجاد اشتغال و درآمد نمی توان نادیده گرفت، اما باید هشدار داد پیش از هر تصمیمی مسئولان باید ابتدا به مسائل زیست محیطی توجه کنند، زیرا تمام فعالیت ها در این عرصه با هدف کمک به انسان و داشتن زندگی بهتر انجام می شود.

به همین دلیل اگر از ابتدا تاثیر این فعالیت روی زندگی انسان بررسی نشود، نمی توان از هدف درست آن اطمینان حاصل کرد. نباید فراموش کرد پرداختن به صنعت بدون توجه به محیط زیست تاکنون آسیب های جدی زیادی به کشور تحمیل کرده است. برای نمونه می توان به ماجرای سد گتوند اشاره کرد که اکنون به عنوان مشکلی بزرگ مطرح شده است. برای این که چنین مشکلاتی دوباره تکرار نشود باید از مسئولان خواست بیش از پیش به توسعه پایدار فکر کرده و قبل از اجرای هر پروژه ای برای اخذ گزارش زیست محیطی آن اقدام کنند.

افزون بر این باید از نمایندگان مجلس و استانداران نیز خواست پیش از ارائه هر طرح یا مطرح کردن اظهار نظری درباره تاثیر آن بر محیط زیست، به حفظ گونه های جانوری و گیاهی کشور نیز بیندیشند، زیرا مدتی قبل یکی از استانداران، دولت قبل گورخر ایرانی را عامل بیکاری جوانان حوزه انتخابی خود دانسته بود، او در جمع اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفته بود: « 300 گورخر منطقه حفاظت شده بهرام گور به مصیبتی برای مردم استان فارس تبدیل شده است.» استدلال او برای مطرح کردن ادعایش این بود که به دلیل وجود گورخرها مجوز عملیات معدنکاری در منطقه حفاظت شده بهرام گور صادر نمی شود.

آبتنی در تابستان، تفریحی با چاشنی مرگ و بیماری

مهدی آیینی

مهدی آیینی

شناگاه‌های کشور محل مناسبی برای آبتنی نیستند؛ امکانات بهداشتی اندک و نبود تجهیزات مناسب در شناگاه‌های ساحلی کشور سبب شده کمتر شهروندی رغبت کند از این مناطق استفاده کند؛ این شرایط زمینه را برای آسیب جدی شهروندان فراهم کرده؛ گواه این ادعا نیز آماری است که سازمان پزشکی قانونی از غرق‌شدگان اعلام کرده؛ براساس این گزارش علت مرگ 898 نفر در سال گذشته غرق‌شدگی بوده است یا درباره بهداشت این مناطق نیز می‌توان به سخنان رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت استناد کرد که گفته آلودگی آب شناگاه‌ها و بهداشت محیط نامطلوب این مناطق سلامتی استفاده‌کنندگان را تهدید می‌کند.

بنابراین دور از انتظار نیست که شهروندان مناطق دیگری بجز شناگاه های رسمی را برای آبتنی انتخاب می کنند، چون براساس اطلاعاتی که در گزارش پزشکی قانونی آمده بیشتر قربانیان در رودخانه ها و محدوده های خارج از شناگاه های مجاز ساحلی غرق شده اند. شاید برخی کارشناسان علت اصلی مرگ این افراد را بی احتیاطی از سوی آنها بدانند، اما نباید فراموش کرد که شرایط نامناسب شناگاه های مجاز علت این تصمیم اشتباه شهروندان است، زیرا آلودگی و کمبود امکانات بهداشتی و رفاهی در این محدوده ها سبب شده بیشتر شهروندان تمایلی به استفاده از این مناطق نداشته باشند و برای شنا تن به آب های مناطقی بسپارند که ایمن سازی نشده اند.

باید یادآور شد 433 نفر در سال گذشته در رودخانه ها و محدوده های خارج از طرح سالم سازی دریا جان خود را از دست داده اند و در این میان در شناگاه های رسمی فقط هفت غرق شدگی به ثبت رسیده. شاید در نگاه اول آمار تعداد غرق شدگان در شناگاه های رسمی مثبت ارزیابی شود، اما واقعیت دیگری نیز در این بین وجود دارد و آن چیزی نیست جز این که شرایط و تجهیزات نامناسب شناگاه های رسمی سبب شده این مناطق جذابیتی برای گردشگران نداشته و به قول معروف شهروندان عطای ایمنی این شناگاه ها را به لقایش ببخشند.

در واقع نبود امکانات و تجهیزات بهداشتی مانند سرویس بهداشتی مناسب، آب آشامیدنی، دوش، بهداشت محیط مناسب و بوفه را باید دلیل اصلی فاصله گرفتن شهروندان از شناگاه های ساحلی مجاز دانست، زیرا وقتی امکانات دیگر مناطق ساحل فرقی با مناطق مجاز نداشته و در آنها خبری از ازدحام جمعیت نیز نیست، نباید توقع داشت برخی شهروندان برای شنا جذب این مناطق شوند.

بنابراین باید از مسئولان وزارت بهداشت، محیط زیست و وزارت کشور خواست در کنار تلاش برای کاستن از آلودگی سواحل و آمار قربانیان غرق شدگی تدبیری نیز برای تجهیز این مناطق به امکانات بهداشتی و رفاهی بیندیشند تا این مناطق برای شهروندان جذابیت پیدا کرده و با حضور بیشتر شهروندان در شناگاه های مجاز آمار غرق شدگی کاهش پیدا کند.

 

بگذارید رودخانه‌ها جاری بمانند

مهدی آیینی

مهدی آیینی

امروز روز جهانی حفاظت از رودخانه‌هاست، روز اکوسیستم‌های فراموش شده‌ای که زیستگاه منحصر به‌فرد و شکننده‌ای دارد و زندگی آبزیان، گیاهان و پرندگان بی‌شماری به‌ حیات آنها گره خورده است. بنابراین چنانچه رودخانه های کشور آسیب ببیند به طور حتم زندگی انسان نیز دستخوش آسیب می شود.با این حال چند سالی است که انسان نقش رودخانه ها را در حیات زمین نادیده گرفته و آنچنان عرصه را بر این زیستگاه ها تنگ کرده که از بسیاری از آنها اکنون خاطره ای خشکیده باقی مانده یا کم نیست رودخانه هایی دائمی که اکنون فصلی شده یا به جای آب در آنها فاضلاب جاری است.

باید هشدار داد که به دلیل کم کاری مسئولان در این حوزه، شهروندان و مدیران زیادی آن طور که باید و شاید نسبت به اهمیت نقش رودخانه ها آگاه نیستند، به همین دلیل این شاهراه های حیات به محلی برای تخلیه پسماند و فاضلاب تبدیل شده است و کم نیستند افراد حقیقی و حقوقی که حریم این اکوسیستم ها را نادیده گرفته و با ساخت ویلا و مناطق گردشگری شرایط را برای حیات آنها دشوارتر می کنند.

افزون بر این باید تاکید کرد حفظ رودخانه ها برای برخی مسئولان نیز در اولویت نبوده و نیست؛ این را می توان از سدسازی های افراطی که در کشور اتفاق افتاده، فهمید؛ سدهایی مانند «خرسان3» که تاکنون ارزیابی زیست محیطی نگرفته و برای ساخت آن حدود 1400 اصله درخت قطع شده است، سدهایی مانند گتوند که به شوری آب شیرین منجر شد یا سدی مانند سیمره که میراث فرهنگی کشور را غرق کرد.

علاوه بر این باید از چند سد دیگر نوشت، سد هایی که سبب خشک شدن تالاب هایی مانند بختگان، گاوخونی و دریاچه ارومیه شد.

در این بین نباید فعالیت بهره بردارانی را نیز که رودخانه ها را برای به دست آوردن شن و ماسه سلاخی می کنند، ندیده گرفت.

این در حالی است که شرایط کشور و منابع محدود آب شیرین آن حکم می کند حفاظت از رودخانه ها اولویت اول مسئولان باشد، اما نکته اینجاست که تاکنون برنامه ای با محوریت حفظ این اکوسیستم های ارزشمند نوشته نشده یا دست کم اجرایی نشده است بنابراین دست کم مسئولان باید رودخانه ها را به عنوان یک اکوسیستم شکننده قبول کرده و با توجه به شرایط شان برای آنها برنامه مدیریتی تدوین کنند.

علاوه بر این می توان به نمایندگان مجلس پیشنهاد کرد به مناسبت امروز طرحی را برای حمایت قانونی از رودخانه های کشور آماده کنند.

مهدی آیینی

بالا