گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

مهدی آیینی

فیلم کوتاه بود، اما محیط زیست ایران را دلگرم کرد که هنوز می‌شود به حفظ یوزپلنگ‌ آسیایی امیدوار بود. دیده شدن یک یوز ماده و چهارتوله‌اش در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران ثابت کرد هنوز می‌توان شرایطی به‌وجود‌آورد که نام یوزپلنگ آسیایی مانند شیر و ببر ایرانی از محیط زیست کشور خط نخورد.

دراین میان نباید فراموش کرد،‌‌ یوزپلنگ‌هایی که در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران زندگی می‌کنند با خطراتی جدی مانند تخریب زیستگاه به علت چرای دام، سگ‌های گله و تصادفات جاده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند.

حدود ۷۰هزار راس دام در این منطقه وجود دارد که خطری جدی برای زیستگاه محسوب می‌شود؛ ‌البته از خطر سگ‌های گله و چوپانان ناآگاه نیز نباید غافل شد؛ چراکه آنها حضور یوز را تهدیدی برای منافع خود می‌دانند و برای رفع این خطر، تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند.

وجود دام در زیستگاه‌های یوز را باید تهدید جدی دانست که این گونه را به سمت انقراض سوق می‌دهد. وقتی دام بیش از حد وارد زیستگاه شود، خوراک حیات وحش منطقه را مصرف می‌کند. در واقع دام رقیبی برای چهارپایان این منطقه به حساب می‌آید که یوزپلنگ از آنها تغذیه می‌کند، اما دام تهدیدهای دیگری نیز با خود به همراه دارد؛ ورود انسان، وسیله نقلیه و سگ گله به زیستگاه‌های یوز همیشه حادثه ساز بوده است.

تاکنون تلاش‌هایی برای رفع این مشکل انجام شده است مثلا هشت آغل در پارک ملی خریداری و حدود ۶۵۰۰ راس دام ‌نیز از پارک ملی توران خارج شده است، اما این خطر کماکان جدی است و باید برای خروج ۷۰هزار راس دام دیگر که متعلق به حدود یکصد خانواده است نیز تدابیری اندیشید. برخی تاکنون به بهانه هزینه بر بودن خرید حقوق عرفی این خانواده‌ها دست روی دست گذاشته‌اند، اما نباید فراموش کرد این هزینه در برابر حفظ یوزپلنگ‌ها و این ذخیرگاه طبیعی ‌به چشم نمی‌آید.

خطر دام، سگ‌های گله و چوپانان ناآگاه‌ این روزها از گذشته جدی‌تر است، زیرا از حدود یکسال گذشته بیمه دانا، یوزها و محیط‌بانان را از زیر پوشش خارج کرده است. به این ترتیب در صورتی که یوزها به دام‌های دامداران آسیبی برسانند بیمه دیگر خسارت را جبران نمی‌کند یا اگر یوزی براثر تصادف جاده‌ای تلف شود بیمه خسارتی به محیط زیست پرداخت نخواهد کرد.

مساله دیگری که جان یوزپلنگ‌ها را در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران تهدید می‌کند کمبود محیط‌بان در این منطقه است، هرچند سازمان حفاظت محیط زیست اولویت استخدام محیط‌بان را برای زیستگاه‌های یوز در نظر گرفته است، اما باید یادآور شد برای حفاظت از زیستگاه‌های رسمی یوزکه حدود شش میلیون هکتار وسعت دارد، فقط ۹۶ محیط‌بان وجود دارد ماجرا زمانی نگران کننده‌تر می‌شود که بدانید این محیط‌بانان به صورت شیفتی کار می‌کنند یعنی نیمی از این آمار هر روز در زیستگاه‌های یوز فعال هستند.‌

تصادفات جاده‌ای خطر دیگری است که جان یوزپلنگ‌های ذخیره‌گاه زیست‌کره توران را به بازی گرفته است، متاسفانه بزرگراه تهران – مشهد از قلب این زیستگاه عبور می‌کند. بزرگراه در کنار تخریب و ناامن کردن زیستگاه سبب مرگ مستقیم حیات وحش نیز شده است. در ۱۸ سال گذشته دست‌کم هشت یوزپلنگ به دلیل تصادف با خودرو کشته شده‌اند.

براساس مطالعات صورت گرفته ۲۲کیلومتر از این بزرگراه خطری جدی برای یوزپلنگ‌ها به حساب می‌آید به همین دلیل نیاز جدی به فنس‌کشی و ایجاد زیرگذر برای حفظ یوزپلنگ‌ها وجود دارد، اما توجه مسوولان تاکنون منجر به ایجاد فقط هشت کیلومتر فنس‌کشی شده است. به همین دلیل باید هشدار داد تصادف جاده‌ای خطری جدی برای یوزپلنگ‌ها به حساب می‌آید.‌

با توجه به این‌که خطراتی جدی در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران یوزپلنگ‌ها را تهدید می‌کند باید از مسوولان خواست برای رفع آنها اقدام کنند و مواردی مانند آموزش جوامع محلی و استفاده از آنها را که به اعتبار زیادی نیاز ندارد دراولویت قرار دهند، نباید فراموش کرد گزارش حضور یوز ماده و چهار توله اش را جوامع محلی به محیط‌بانان دادند.

مهدی آیینی

در تعريف مرتع به زبان ساده مي توان گفت زمين هايي که پوشش گياهي طبيعي و خودرو دارد؛ با توجه به اين تعريف بيشتر از 52 درصد از سطح کشورمان يعني حدود 84 ميليون و 746هزار و 972 هکتار را مراتع تشکيل مي دهد. جالب است بدانيد که اين مناطق رويشگاه بيش از 7000 گونه گياهي است.
شرايط اقليمي کشورمان و بهره برداري بدون برنامه سبب شده آسيب زيادي به مراتع کشور وارد شود تا آنجا که اکنون فقط 8.5 درصد (حدود هفت ميليون و 175 هزار هکتار) از کل مراتع کشورمان را مي توان مراتع متراکم ناميد که با توجه به تعريف مرتع متراکم، تاج پوششي حدود 50 درصد دارند. افزون براين مراتع کم تراکم که تاج پوششي حدود 5 تا 25 درصد دارند، حدود دوسوم از مراتع کشور را به خود اختصاص داده اند.
اين درحالي است که بايد تاکيد کرد اهميت مراتع فقط تامين علوفه نيست، چون براساس تحقيقات بين المللي انجام شده ارزش هر هکتار مرتع سالانه حدود 232 دلار تخمين زده مي شود که 25 درصد از اين ارزش گذاري با توجه به تامين علوفه و 75 درصد آن نيز با توجه به فوايد زيست محيطي مانند جلوگيري از فرسايش خاک و حفظ ذخاير ژنتيکي گونه هاي جانوري و گياهي است.
افزون براين بايد تاکيد کرد مواد اوليه محصولات دارويي و صنعتي زيادي نيز از مراتع تامين مي شود، اما نکته اينجاست که برخلاف اهميت و نقش مرتع در شرايط زيست محيطي و اقتصادي در کشورمان توجه ويژه اي به آن نشده است و سالانه بخش وسيعي از اين اراضي به دليل سهل انگاري و نبود برنامه ريزي از بين مي رود. براي نمونه نبود مديريت صحيح در اراضي ملي سبب شده تا بهره برداراني مانند دامداران تهديدي براي مراتع محسوب شوند، زيرا دام مازاد بر ظرفيت و چراي زود هنگام سبب از بين رفتن مراتع کشور شده است.
درباره آمار دام در کشور نيز مي توان گفت بيش از 83 ميليون واحد دامي از مراتع کشور استفاده مي کنند، براساس تعريف واحد دامي در کشورمان يک راس گوسفند با وزني 50 کيلوگرم يک واحد دامي است يا يک راس گاو بومي، پنج واحد دامي يا يک نفر شتر، هفت واحد دامي در نظر گرفته مي شود.
مراتع کشور فقط توان تامين علوفه براي 37 ميليون واحد دامي را آن هم براي مدت هفت ماه دارد، اما براساس آمارهاي منتشر شده اکنون 2.2 برابر ظرفيت مجاز از مراتع کشور بهره برداري مي شود. نکته اينجاست که فعاليت دامداري زماني مناسب و اقتصادي است که هر خانوار حدود 560 هکتار مرتع با 230 واحد دامي در اختيار داشته باشد، جالب است بدانيد که در کشورمان هر خانوار حدود 92 هکتار مرتع با 90 واحد دامي دارد.
اين درحالي است که نبايد فراموش کرد امرار معاش حدود 916 هزار خانوار روستايي و عشايري نيز به مراتع وابسته است، افزون بر چراي دام اين افراد براي کسب درآمد مراتع را به زمين کشاورزي تبديل کرده يا براي تامين سوخت خود بوته کني مي کنند. اين درحالي است که به گفته مديرکل دفتر فني حفاظت و حمايت سازمان جنگل ها سالانه 200ميليون بوته از پوشش گياهي کشور حذف مي شود.
به همين دليل به نظر مي رسد مسئولان کشور بايد برنامه هاي جامعي را براي کاهش وابستگي اين خانوارها نسبت به مراتع در نظر بگيرند، براي نمونه مي توان علوفه ارزان قيمت در اختيار آنها گذاشت و سوخت فسيلي مورد نياز آنها را تامين کرد.