گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

تشکیل کمپین‌ها و گروه‌های هم‌اندیشی، مصاحبه با رسانه‌ها، مکاتبه با مدیران دولتی، ملاقات با نمایندگان مجلس شورای اسلامی و حتی برگزاری تجمعات قانونی برای اعتراض به این فرآیند همانند هر اعتراض دیگری می‌تواند موجه باشد، ولی انتخاب مکان یا زمان نامناسب برای تجمع، به آتش کشیدن اسناد اداری و قانونی، توهین به نماد رسمی یک نهاد دولتی و هر اقدام دیگری که فضای تعامل و گفت‌وگو را به صحنه مبارزه و مجادله تبدیل کند، فاقد توجیه منطقی است.

یک نمونه از این اقدامات، انتشار قطعه فیلمی از سوزاندن مدرک تحصیلی یک کارشناس محیط‌زیست است که شاید با حسن‌نیت صورت گرفته و از قضا میان جوانان بیکار به ستوه آمده از فشار زندگی نیز احساس همدلی ایجاد کرده باشد.

از نگاه شهروندی، مدرک تحصیلی یک گواهی معتبر قانونی است که انجام یک فرآیند تحصیلی را توسط یک نفر در چارچوب ضوابط مربوط تائید می‌کند. بدیهی است این فرآیند با تلاش خود فرد، خانواده او، استادان و کارشناسان متعدد، نهادهای ناظر و ده‌ها شخصیت حقیقی و حقوقی با صرف سال‌ها زمان و مبالغ هنگفت سرمایه شخصی و عمومی حاصل شده است. بنابراین توهین به آن نیز همانند جعل مدرک نه‌تنها مستحق کیفرهای قانونی است، بلکه تضییع حقوق معنوی همه افرادی است که در خلق آن نقش آفرین بوده‌اند.

از طرفی آتش زدن یک مدرک به منزله اعلام برائت از موضوع و احتمالا مرجع صادرکننده آن است. به‌عنوان مثال، آتش زدن عمدی و علنی گذرنامه به منزله ترک تابعیت یک کشور تلقی می‌شود و با همین رویکرد می‌توان آتش زدن مدرک تحصیلی را به منزله انصراف از منافع و عناوین مترتبه تلقی کرد. به عبارت دیگر، اگر تلاش‌های فعالان محیط‌زیست منجر به تغییر رویه اداری در استخدام‌های سال جاری و سال‌های آتی سازمان‌های متولی شود، افرادی که مدرک دانشگاهی خود را با اختیار و به صورت علنی آتش زده‌اند، فاقد صلاحیت تحصیلی برای احراز شغل مرتبط محسوب خواهند شد. تردیدی نیست فشارهای اقتصادی و اجتماعی بیکاری بخصوص برای دانش‌آموختگان دانشگاهی، بسیار آزاردهنده است و جویندگان کار در رشته‌هایی نظیر محیط‌زیست که به دلیل ماهیت حاکمیتی موضوع، بازار کار خصوصی چشمگیری ندارند، چشم به فرصت‌های دولتی دوخته‌اند. اما اصلاح یک فرآیند اداری با اطلاع از اصول و عبور از مسیرهای قانونی امکانپذیر است و اقدامات احساسی و غیر حرفه‌ای که گاهی منجر به ایجاد حاشیه‌های سیاسی و عقده‌گشایی‌های جناحی می‌شود، اثری جز کور کردن گره نخواهند داشت.

دکتر اصغر محمدی‌ فاضل – معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست

جنگل بلوط غرب که به جنگل‌های زاگرس معروف است، شش میلیون هکتار وسعت دارد. بیش از یک‌میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس به دلیل عواملی همچون آفات و بیماری زوال بلوط، خشکسالی، گرد و غبار، آتش‌سوزی و چرای بی‌رویه دام دچار خشکیدگی شده است. شاید آفت جوانه خوار بلوط، جدیدترین نام افزوده شده به لیست مشکلات زاگرس باشد، اما قطعا آخرین آفت طغیان کرده در این جنگل‌ها نیست. آفت پروانه جوانه خوار در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، فارس، چهارمحال و بختیاری، لرستان، آذربایجان‌غربی، ایلام و دیگر استان‌های حوزه زاگرس فعال است. شیوع این آفت از هشت سال پیش در جنگل‌های بلوط زاگرس آغاز شده و بیشترین استانی که تحت تأثیر آن قرار گرفته کهگیلویه و بویراحمد است.

فریبرز غیبی، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها، مراتع وآبخیزداری کشور در گفت‌وگو با جام‌جم، هجوم آفات ، امراض و حشرات به جنگل‌ها را از تبعات تغییر اقلیم می‌داند. به گفته او، این مساله نه فقط در ایران بلکه در تمام دنیا موضوعی حاد است و تمام کشورهای دنیا راهکارها و برنامه‌هایی برای مقابله با شرایط حمله آفات دارند. غیبی ادامه می‌دهد: در جنگل‌های غرب از سال ۸۷ بحث طغیان چوب‌خوار بلوط پیش آمد. آفت جوانه خوار بلوط و برگ‌خوار بلوط در سنوات قبل هم در آذربایجان غربی گزارش شده بود و بتدریج در سایر مناطق هم مشاهده شد.

آن طور که او می‌گوید امسال، با توجه به تغییر اقلیم، شرایط حادتر شده و آفت جوانه خوار بلوط در سه استان لرستان، چهار محال و آذربایجان غربی گزارش شده است.

به اعتقاد رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال، چون این آفت ابتدای فصل رویشی طغیان و قبل از ظهور برگ‌های جدید درختان فعالیت خود را آغاز می‌کند، برای تداوم حیات درختان کمی مشکل‌ساز می‌شود. این در حالی است که اگر آفت در تابستان طغیان می‌کرد، به‌دلیل قوی بودن درخت، مشکلی برایش ایجاد نمی‌شد.

کنترل جمعیت آفت

فعالیت آفت جوانه خوار بلوط از اواخر اسفند تا اواخر خرداد ادامه دارد. این آفت اواخر فروردین با بیرون آمدن از تخم، برگ‌های درختان را می‌خورد و موجب از بین رفتن جوانه‌ها و بی‌برگی درختان می‌شود.
از آنجا که برگ‌ها کارخانه ساخت غذا برای درختان هستند، با حذف برگ، مواد غذایی در اختیار درخت قرار نمی‌گیرد و تداوم این فرآیند، منجر به مرگ درخت می‌شود.

ابتدای بهار درختانی که بتازگی از خواب زمستانی بیدار شده‌اند، اندوخته غذایی کافی برای مقابله با شوک ناشی از حذف برگ‌های جدید ندارند. به همین دلیل طغیان آفت ابتدای فصل رویش بیش از تابستان خسارت به بار می‌آورد.آن‌طور که رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها توضیح می‌دهد، سازمان جنگل‌ها برای مقابله با خسارت این آفت از محلول بیولوژیک B.T استفاده می‌کند و به گفته او این محلول جمعیت حشره را کنترل کرده است.

حمله به ۲۴۱هزار هکتار جنگل

بهمن افراسیابی، مدیر کل دفتر حفاظت و حمایت منابع طبیعی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در گفت‌وگو با جام‌جم درباره اقدامات این سازمان برای مقابله با آفت جوانه خوار بلوط عنوان می‌کند: هجوم این آفت به ۲۴۱هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس بوده است. به همین دلیل تمام مناطق آلوده را شناسایی و مناطق بحرانی را مشخص کردیم.

او ادامه می‌دهد: غیر از این که اعتبارات استانی در برخی استان‌ها برای مقابله با آفت هزینه شده است، یک میلیارد و۳۵۰ میلیون تومان اعتبارات ملی نیز به مقابله با هجوم این حشره به جنگل‌های زاگرس اختصاص یافت.

به گفته افراسیابی در فروردین، در برخی استان‌ها به‌صورت هوایی و در نقاط دیگر به‌صورت زمینی با محلول B.T که ماده‌ای بیولوژیک است، عملیات محلول پاشی انجام شد تا جمعیت آفت کنترل شود. همچنین با کارگذاری تله‌های فرمونی به‌منظور به دام انداختن حشرات نر، تلاش شده جمعیت آفت کاهش پیدا کند.

او ادامه می‌دهد: با توجه به اقدامات انجام شده، اکنون در بسیاری از نقاط، جوانه‌هایی که توسط لارو این آفت تغذیه شده بود مجدد سبز شده است. در بعضی مناطق هم که آفت در مرحله لاروی است، همچنان در حال اقدامات مناسب و مبارزه با آفت هستیم.

کنترل آفت، برنامه می‌خواهد

گویا محلول B.T یگانه نسخه سازمان جنگل‌ها برای مقابله با انواع آفات حمله کننده به جنگل است. این محلول اگر هم تاثیر مثبتی بر کنترل جمعیت حشرات داشته باشد، به دلیل این که محلولی گران قیمت است، سازمان جنگل‌ها قادر نیست برای محلول پاشی تمام سطوح آلوده اقدام به خرید محلول کند، در نتیجه اثر این محلول پاشی‌ها در جنگل مشهود نیست؛ چرا که از B.T برای کنترل آفت شب پره شمشاد هم استفاده شد، اما ۸۰ درصد ذخیره گاه‌های شمشاد در کمتر از دو سال از دست رفته است.

تعدادی از کارشناسان معتقدند محلول‌پاشی در جنگل به‌دلیل گسترده بودن فضای کار، اقدام مناسبی نیست و برای کنترل آفات باید در شیوه‌های مدیریتی خود بازنگری کرد تا مشخص شود چه عواملی منجر به تخریب اکوسیستم شده و مهاجرت شکارگران طبیعی را رقم زده است.

به این ترتیب باید آن عوامل را حذف کرد تا بار دیگر اکوسیستم توان خود را بازیابی کند و با سیستم خود تنظیمی، خسارات ناشی از طغیان آفات کاهش یابد.

فریبرز غیبی، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال درباره دیگر راهکارهایی که می‌تواند خسارات ناشی از آفات را کاهش دهد، می‌گوید: باید برای مقابله با خسارات آفات برنامه‌ای کلی در معاونت حفاظت تدوین کنیم تا جنگل‌ها و مراتع کشور را دائم رصد کنیم و به محض طغیان آفت، وارد عمل شویم.

غیبی به همکاری‌های بین‌المللی ایران در زمینه مقابله با آفات در عرصه‌های طبیعی اشاره می‌کند و می‌افزاید: جوامع بین‌المللی نیز اعلام می‌کردند آفت جوانه خوار بلوط بجز ایران، در سایر کشورهای جهان هم گزارش شده است. به همین دلیل با همکاری این مجموعه‌ها به دنبال راهکارهای جدیدی هستیم.

آن طور که او می‌گوید نهادهای بین‌المللی می‌خواهند فکری برای کل منطقه بکنند.

برخی کارشناسان سرعت گرفتن تخریب جنگل‌های زاگرس را به نبود نیرو و اعتبار کافی در سازمان جنگل‌ها نسبت می‌دهند، اما نباید فراموش کرد در اندک نیروهای باقیمانده این سازمان نیز دیگر مانند گذشته تمایلی به حفظ منابع طبیعی دیده نمی‌شود و بخش زیادی از آنها پشت میزنشینی را به بررسی میدانی شرایط جنگل‌های کشور ترجیح می‌دهند. نباید فراموش کرد سازمان جنگل‌ها با کمک جوامع محلی و استفاده از سازمان‌های مردم نهاد می‌تواند بخش زیادی از مشکلاتش را حل و فصل کند، به همین دلیل این سازمان باید رابطه نزدیک‌تری با سازمان‌های مردم‌نهاد برقرار کند و دست کم برای آموزش آنها وقت و اعتبار بگذارد.‌

این درحالی است که شرایط جنگل‌های کشورمان آن‌قدر بحرانی است که نباید برای حفاظت از آنها فرصت را از دست داد، زیرا جنگل‌های زاگرس آن‌قدر شکننده شده‌اند که دیگر تاب طغیان آفات را ندارند. شرایط این اکوسیستم تحت تاثیر عوامل مختلف به مرحله بحران رسیده است؛ برای نمونه بندرت اثری از حیات وحش در جنگل‌های زاگرس گزارش می‌شود و نبود حیات وحش که بخشی از اکوسیستم است می‌تواند نشانه‌ای از مرگ تدریجی جنگل‌های زاگرس باشد.

در بسیاری از باغ‌وحش‌ها یا باغ پرندگان شرایط نامناسب نگهداری و بیماری حیوانات را می‌شود با چشم دید؛ اغلب حیوانات در قفس‌هایی با دو ردیف میله مشبک (برای ایجاد فاصله بین حیوان و بازدیدکنندگان) نگهداری می‌شوند و این شکل مراقبت، دید بصری بازدیدکننده را کاهش می‌دهد. کوچکی قفس امکان حرکت طبیعی را از حیوانات می‌گیرد و در کنار تمام تنش‌ها و استرس‌هایی که به یک حیوان تحمیل می‌شود، نبود حتی یک تابلو برای معرفی گونه، محل زندگی طبیعی و اطلاعاتی از این دست، باغ‌وحش‌ها را به مراکزی بی‌اثر در آموزش کودکان تبدیل کرده است.

گزارشگران سبز: در بیشتر مراکز نگهداری حیوانات کشور در کنار قفس‌ها هیچ شخص آگاهی حضور ندارد‌ که اطلاعات یا نحوه برخورد درست با حیوانات را به بازدیدکنندگان بدهد و به دلیل نبود همین آموزش‌ها،‌ گاهی بچه‌هایی که دوست دارند حیوانات را ایستاده تماشا کننده با پرتاب سنگ و چوب و رفتارهای غلط، تلاش می‌کنند تا حیوان را وادار به ایستادن کنند و به شیوه خود به نتیجه مطلوب دست یابند. همه اینها نقاط ضعفی است که در باغ‌وحش‌های ایران مشهود است، اما امیرحسین داداشی، رئیس اداره ساماندهی و هماهنگی امور مناطق سازمان محیط زیست به گزارشگران سبز می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست تلاش می‌کند با امضای تفاهم‌نامه با آموزش و پرورش،کمی بیشتر به مباحث آموزشی بپردازد. البته او بر این باور است که این سازمان به تنهایی مسئول آموزش در باغ‌وحش‌ها نیست و دیگر دستگاه‌ها هم باید در این رابطه همکاری کنند.

بسیاری از باغ‌وحش‌های ایران، باغ‌وحش نیستند بلکه مراکزی برای اسارت حیوانات هستند. مراکزی که نه بعد آموزشی آنها پررنگ است و نه به دیگر اهداف باغ‌وحش‌ها که حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض است، در این مکان‌ها توجهی می‌شود.

به عنوان مثال چند سال پیش ‌دست یک دختربچه در حال بازدید از قفس شیرهای یکی از باغ‌وحش‌های غیراستاندارد کشور آسیب دید. این دختر برای همیشه معلولیت را با خود به همراه دارد و این باغ‌وحش هنوز استانداردهای لازم را برای نگهداری حیوانات ندارد. براساس آمارهایی که روی سایت سازمان حفاظت محیط زیست موجود است ۵۳ مرکز نگهداری حیات وحش در ایران وجود دارد که به گفته رئیس اداره ساماندهی سازمان حفاظت محیط زیست این آمار قدیمی است و در حال حاضر تعداد باغ‌وحش‌ها و باغ پرندگان سراسر کشور به حدود ۶۵ تا ۷۰ مرکز رسیده است. در بسیاری از شهرهای بزرگ استان‌ها یک یا دو مرکز نگهداری حیوانات وحشی یا پرندگان وجود دارد، اما آیا واقعا به این تعداد باغ‌وحش نیاز داریم؟ چقدر از بار آموزش دانش‌آموزان به عهده این مراکز است؟ هزینه‌های نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌های با شرایط استاندارد بسیار سنگین است و این مساله باغ‌وحش‌داری را به یک فعالیت غیراقتصادی تبدیل می‌کند اما معلوم نیست چرا در ایران، تب راه‌اندازی این مراکز رو به افزایش است. آن هم مراکزی که شاید کوچک‌ترین نقشی در آموزش بچه‌ها برای آشنایی با حیوانات ایفا نمی‌کنند و برای افرادی که از باغ‌وحش‌ها بازدید می‌کنند و فقط تصویر حیوانات مضطرب در پس ذهن‌شان جا خوش می‌کند.

ایمان معماریان، دامپزشک در گفت‌وگو با گزارشگران سبز به این نکته اشاره می‌کند که هیچ‌یک از باغ‌وحش‌های کشور بجز باغ‌وحش تهران، زیرساخت‌های آموزشی مناسبی ندارند.

او در پاسخ به این که یک باغ‌وحش مناسب برای آموزش کودکان چگونه باید باشد، شرایط استاندارد یک باغ‌وحش را بسیار متنوع توصیف می‌کند.

به گفته معماریان در باغ‌وحش‌های ایران نه‌تنها در زمینه آموزش مشکل داریم بلکه بحث کلی حفاظت هم وجود ندارد. خیلی وقت‌ها تکثیر بی‌رویه در باغ‌وحش‌ها انجام می‌شود. قاچاق حیوانات و شکار آنها از طبیعت در این مراکز وجود دارد و حیوانات را به شکل غیر قانونی یا قانونی می‌فروشند.

او می‌افزاید: ‌هدف باغ‌وحش‌ها حفاظت، آموزش و فرهنگسازی نیست، زیرا این مسائل در اهدافشان تعریف نشده است. سازمان حفاظت محیط زیست این اهداف را از باغ‌وحش‌ها نمی‌خواهد و استانداردهای ملی محیط زیست در زمینه ایجاد باغ‌وحش بسیار پیش پا افتاده است و صرفا به ابعاد قفس‌ها محدود می‌شود که آن هم نیازمند به‌روز‌رسانی است.

باغ‌وحش‌های بی‌حساب و کتاب

اگر از معماریان بپرسید با وجود غیراقتصادی بودن باغ‌وحش‌ها و نقش کمرنگ آنها در آموزش چرا تعداد این مراکز رو به افزایش است، او می‌گوید: مشکلات موجود در قوانین اجازه می‌دهد این مراکز با حداقل استانداردها ایجاد شوند. وقتی سطح استاندارد پایین است، افراد پولدار یا افرادی که قصد قاچاق حیوانات را دارند، مراکزی را به اسم باغ‌وحش تاسیس می‌کنند ولی این مراکز اصلا کارکرد باغ‌وحش را ندارند.

به گفته او، محیط زیست حتی برای مراکزی که استانداردهای حداقلی دارند، مشوق در نظر می‌گیرد. به جای این‌که مانع تکثیر حیوانات در این باغ‌وحش‌ها شود، به آنها مجوز در اختیار گرفتن گونه‌هایی مانند ببر می‌دهد و اگر شیرهای باغ‌وحش تکثیر شوند، صاحبان این مکان‌ها را تشویق می‌کنند.

باغ‌وحش هویزه بتازگی تعطیل شده و به‌گفته برخی کارشناسان هیچ نهاد یا شخصی حاضر نیست حیواناتش را تحویل بگیرد. در باغ‌وحش بزرگ مشهد هم قفس‌های کوچک همواره مورد اعتراض دوستداران حیوانات بوده است. یک مرکز نگهداری حیوانات در تهران نیز بتازگی به دلیل غیراستاندارد بودن تعطیل شده و انتقادات جدی به بخش اعظم ۱۲ مرکز نگهداری حیوانات در این استان وارد است. بنابراین اگر باغ‌وحشی ‌در شرایط کنونی وضعیت بهتری نسبت به سایر مراکز نگهداری حیوانات دارد، دلیلش این است که خود این مرکز تمایل به ارتقای استاندارد نگهداری حیوانات دارد.

آن طور که معماریان می‌گوید‌، مشکل فقط در اجرای قانون نیست بلکه قوانین هم مشکل دارند و به دلیل نبود قانون جامع و کامل، امکان رشد مراکزی که کارکرد باغ‌وحش استاندارد را ندارند، در کشور افزایش یافته است. گرچه معماریان تکثیر حیات وحش در باغ‌وحش‌هایی با استاندارد سطح پایین را اقدامی نامعقول می‌داند اما امیر حسین داداشی، رئیس اداره ساماندهی سازمان حفاظت محیط‌زیست تکثیر حیات وحش را ناشی از میل طبیعی حیوان به ازدیاد دانسته و بر این باور است که جدا کردن حیوان و جلوگیری از غرایز طبیعی حیات وحش، کار درستی نیست. او می‌گوید: در تمام باغ‌وحش‌های دنیا، فروش گونه‌های مازاد باغ‌وحش، زمینه کسب درآمد را برای صاحبان آنها فراهم می‌کند.

تقویت ابعاد آموزشی

داداشی درباره اهداف باغ‌وحش‌ها عنوان می‌کند: یکی از اهداف باغ‌وحش‌ها انجام کارهای علمی و پژوهشی است و یکی از باغ‌وحش‌های ایران با مراکز بین‌المللی کارهای علمی و پژوهشی انجام می‌دهد.

او با اشاره به تلاش‌های انجام شده برای ساماندهی باغ‌وحش‌ها توضیح می‌دهد: برای مراکزی که حداقل استاندارد را داشتند، مجوز فعالیت صادر شد و آن دسته از مراکز که شرایط حداقلی ما را نداشتند، تعطیل شدند.

رئیس اداره ساماندهی سازمان حفاظت محیط زیست همچنین از پایش آنلاین باغ‌وحش‌ها در سال ۹۷ خبرداده و بیان می‌کند: تمام باغ‌وحش‌ها باید برای آشنایی گردشگران با گونه‌های جانوری، تابلوهای مناسب داشته باشند تا زمینه دوستی انسان و حیوان فراهم شود. البته او معتقد است آموزش تنها وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست نیست، زیرا همان‌گونه که در بحث مخاطرات بهداشتی سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت درگیر هستند، در بحث آموزش،سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و حتی آموزش و پرورش باید وارد عمل شوند.

به گفته داداشی، بسیاری از باغ‌وحش‌های کشور برای پیگیری مسائل آموزشی با آموزش و پرورش تفاهم نامه امضا کرده‌اند.

او درباره انجام قاچاق حیوانات در باغ‌وحش‌ها تاکید می‌کند: همه حیوانات باغ‌وحش‌ها مجهز به میکروچیت یا حلقه هستند واگر گزارش قاچاق گونه‌های جانوری از سوی باغ‌وحش‌ها را دریافت کنیم‌، قطعا با متخلفان برخورد خواهیم کرد.

گرچه تفاهم‌نامه‌هایی برای افزایش نقش آموزشی باغ‌وحش‌ها بین این مراکز با
آموزش و پرورش منعقد شده اما مساله این است که این تفاهم نامه‌ها، صرفا منجر به افزایش مراجعه دانش‌آموزان به باغ‌وحش‌ها می‌شود. در شرایطی که بازدیدکنندگان از لابه‌لای شبکه در هم تنیده قفس‌ها باید به حیواناتی که به دلیل شرایط نگهداری نامناسب بیمار شده‌اند، نگاه کنند، در واقع به این شکل بازدید از باغ‌وحش نه تنها نقش مثبتی در آموزش دانش‌آموزان نخواهد داشت بلکه ممکن است سبب شود آنها دید منفی نسبت به حیات وحش و محیط زیست پیدا کنند.

به گفته او تربیت دانشجو ربطی به سازمان تحت مدیریتش ندارد و بهتر است به فکر مجموعه آموزشی برای کارکنان و محیط بانان باشد.

درست بعد از این سخنان کلانتری بود که کاوه مدنی، معاون مستعفی آموزش و پژوهش سازمان روانه دانشکده شد و ماجرا را به سمت انحلال دانشکده پیش برد و این روزها نیز رئیس کنونی دانشکده بر انحلال دانشکده پافشاری می‌کند.

براساس گزارش‌هایی که به دست خبرنگار ما رسیده، مدیر وقت دانشکده به اخراج برخی اعضای هیات علمی و کارکنان دست زده است و به دانشجویان گفته فکری به حال خودشان کنند و اگر نیاز باشد خودش آستین بالا می‌زند تا محلی برای ادامه تحصیل دانشجویان پیدا کند.‌

برخلاف این تصمیم‌گیری‌ها، در جلسه هیات امنای دانشکده اما قرار‌های دیگری گذاشته شده بود تا جوانب کار کارشناسی شود و گزینه‌های احتمالی برای ماموریت‌گرا شدن دانشکده پیشنهاد شود، اما این روزها خبرهایی از دانشکده به گوش می‌رسد که به نظر می‌رسد تصمیم به انحلال این دانشکده گرفته شده است.

آغاز یک تجریه!

درباره دانشجویان دقیقا معلوم نیست نحوه دریافت مدرک آنها به چه شکل خواهد بود و اعضای هیات علمی این مجموعه هم باید در انتظار اعلام نیاز محیط‌های کاری جدید باشند.

محمد درویش، عضو هیات علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها، انحلال دانشکده محیط‌زیست را گامی در راستای تجزیه سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌داند، اما امید بزرگ حداد بر این باور است هیچ تنزل درجه‌ای در دانشکده محیط‌زیست رخ نخواهد داد و شرح وظایف تدوین شده برای این دانشکده اثر بیشتری بر جامعه محیط‌زیستی کشور خواهد داشت.

با وجود این، ذی‌نفعان این دانشکده یعنی دانشجویان و اعضای هیات علمی دانشکده محیط‌زیست به دلیل ابهامات موجود در آینده تحصیلی و کاریشان، همچنان در انتظار تصمیمات متولیان امر روزهای آشفته‌ای را از سر می‌گذرانند.

دانشکده محیط‌زیست که چند سالی در مسیر توسعه قرار گرفته بود، با روی کار آمدن عیسی کلانتری و تغییر سیاستگذاری‌ها با تنش‌های جدی مواجه شد. نخستین هدف این دانشکده، تربیت محیط بانان بود اما در دولت قبل، بحث تربیت دانشجویان رشته محیط‌زیست نیز به مجموعه وظایف این دانشکده اضافه شود.

در هفته پژوهش سال گذشته، نخستین جرقه‌های توقف توسعه این دانشکده با سخنان عیسی کلانتری زده شد. او که در مراسم گرامیداشت هفته پژوهش سخن می‌گفت با تاکید بر ضرورت ترویج پژوهش‌های محیط‌زیستی، بر استفاده از ظرفیت دانشکده محیط‌زیست برای آموزش محیط بانان تاکید کرد.

او گفت: محیط‌بانان، مروجان محیط‌زیست هستند و باید در حوزه آموزش تقویت شوند و در همین خصوص برنامه داریم دانشکده محیط‌زیست به دانشکده محیط‌بان تغییر پیدا کند.

کاوه مدنی نیز در موقعیت‌های مختلف بر آموزش همگانی تاکید می‌کرد. شاید همین ایده توسعه آموزش همگانی بود که مسیر حرکت دانشکده محیط‌زیست را به سمت تمرکز بر آموزش‌های همگانی و تربیت محیط بانان تغییر داد و سرنوشت ذی‌نفعان آن را دچار ابهام کرد.

پاک کردن صورت مساله

محمد درویش، مدیرکل پیشین دفتر مشارکت‌های مردم نهاد سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره تاثیر انحلال دانشکده محیط‌زیست بیان می‌کند: دانشکده محیط‌زیست قدمتی به اندازه عمر خود سازمان
محیط‌زیست دارد.

این مجموعه اول آموزشکده‌ای بوده که وظیفه ارتقای توانایی پرسنل سازمان بخصوص محیط‌بانان را به عهده داشت. بتدریج تجربه بیشتری کسب کرد و به یک بازوی علمی برای سازمان تبدیل شد.

او ادامه می‌دهد: خیلی از فارغ‌التحصیلان این دانشکده جزو مدیران و کارشناسان قدیمی و پیشکسوت سازمان محیط‌زیست هستند. در دولت دهم متاسفانه این دانشکده یکباره به صورت قارچی رشد و تلاش کرد به یک دانشگاه تمام عیار تبدیل شود. در نتیجه در حوزه‌های مختلف دانشجو جذب کرد.

این مساله روی کیفیت و کمیت کار دانشکده اثر گذاشت و دانشکده از وظیفه اصلی خود یعنی آموزش پرسنل سازمان غفلت کرد و این بخش به فراموشی سپرده شد.

به گفته درویش، حالا برای این که آن بحران حل شود، باید سعی کنیم کیفیت دانشکده را به‌عنوان بازوی علمی سازمان محیط‌زیست
ارتقا دهیم.

در حالی که رئیس فعلی سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حل این مشکل، تلاش می‌کند این دانشکده را کاملا تعطیل کند که این رویکرد به نوعی پاک کردن صورت مساله بوده و البته اقدام شگفت‌آوری است.

او می‌افزاید: دانشکده محیط‌زیست سرمایه‌ای است که چند دهه وقت، صرف به‌وجود آمدن آن شده است؛ بنابراین تلاش برای انحلال آن را گامی در راستای انحلال سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌دانم.

افزایش کیفیت، رویکرد جدید دانشکده محیط‌زیست

امید بزرگ‌حداد، سرپرست پیشین دانشکده محیط‌سازمان تمیمات در شرف وقوع مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست را گامی در راستای انحلال فیزیکی این دانشکده نمی‌داند.

به گفته او از مدتی پیش آموزش‌های مقطع دار دانشکده محیط‌زیست متوقف شده و وزارت علوم هم اجازه جذب دانشجو را به این دانشکده نداده بود. صورتجلسه شورای‌عالی اداری هم دال بر این بود که دانشکده محیط‌زیست نباید دانشجویان مقطع دار جذب کند. مصوبه هیات امنا هم به این مساله تاکید داشت.

بزرگ‌حداد درباره سرنوشت دانشجویان و پرسنل این دانشکده پس از اجرای سیاست‌های جدید عنوان می‌کند: قرار بود برنامه‌های کلی در کمیسیون دائمی هیات امنا طراحی شود و پس از نهایی شدن به مرحله اجرا درآید. هیچ تصمیم قطعی درباره راهکارها گرفته نشده بود.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد برای مدیریت دانشجویان این دانشکده گزینه‌هایی مطرح بود. یکی این که دانشجویان به دانشکده‌های دیگر منتقل شوند یا دوره تحصیل خود را در دانشکده محیط‌زیست به پایان برسانند. درباره مدرک تحصیلی دانشجویانی هم که به دانشکده‌های دیگر منتقل می‌شدند و مرجع صدور مدرک تحصیلی (که دانشکده محیط‌زیست باشد یا دانشکده‌ای که دانشجویان به آن منتقل شده‌اند) باید وزارت علوم تصمیم نهایی را می‌گرفت.

حذف فرصت‌های شغلی

بزرگ حداد از دست رفتن فرصت شغلی بخشی از پرسنل دانشکده محیط‌زیست را هم به‌دلیل تغییر سیاست‌های این مجموعه امری بدیهی دانسته و می‌گوید: در شرایطی که ادامه آموزش‌های مقطع دار امکان پذیر نباشد، برخی اعضای هیات علمی و پرسنل دانشکده محیط‌زیست، وظیفه سازمانی مشخصی نخواهند داشت.

کمیسیون دائم برای تعیین تکلیف وضعیت کارمندان تصمیم می‌گیرد. سازمان حفاظت محیط‌زیست، ادارات محیط‌زیست تهران، البرز و سایر استان‌ها اگر نیاز به نیرو داشته باشند و همکاران دانشکده مایل باشند به این مراکز منتقل شوند، فضایی برای ادامه فعالیت شغلی اعضای دانشکده خواهد بود.

بزرگ حداد ادامه می‌دهد: با توقف جذب دانشجوی مقطع‌دار، اعضای هیات علمی برای ارتقا و ترفیع دچار مشکل خواهند شد، زیرا نمی‌توانند تحقیق کنند و فرآیندهای کاری آنها با مشکل مواجه می‌شود.

در نتیجه با وزارت علوم برای تعیین تکلیف اعضای هیات علمی و آینده مبهم کاری آنها رایزنی‌هایی انجام شد تا این افراد تعیین تکلیف شوند. او تغییر شرایط دانشکده محیط‌زیست را تنزل درجه این دانشکده به یک آموزشکده نمی‌داند و بر این باور است که تغییر سیاست‌های کاری دانشکده محیط‌زیست، حرکت به سمت ماموریت‌گرایی و خدمت به محیط‌زیست است. محیط‌زیست کشور مشکل کم ندارد و بلاتکلیف ماندن وضعیت دانشگاه بیش از گذشته می‌تواند سازمان حفاظت محیط‌زیست را به حاشیه ببرد.

لیلا مرگن

تجارت باله کوسه از آن تجارت‌های پرسودی است که انگیزه کافی برای صیادان به منظور صید هدفمند کوسه را فراهم می‌کند. باله‌های شکارچیان دریا، پس از صید به چین و کشورهای آسیای جنوب شرقی می‌رود تا به سوپ تبدیل شود؛ اما این تنها دلیل صید کوسه ماهیان نیست. کوسه ماهی‌ها که از قدرت شکارگری فوق العاده‌ای برخوردار هستند، گاهی در تور شکارچیانی گرفتار می‌شوند که هدفشان از حضور در دریا، صرفا صید تفریحی است. تورهایی هستند که با هدف ایجاد ساعاتی خوش برای گردشگران، تورهای صید ماهیان بزرگ نظیر تن ماهیان، ماهی شیر و باراکودا و غیره را برگزار می‌کنند، اما اگر از این تورها بخواهید برایتان تور صید تفریحی کوسه برگزار کنند، با اعلام قیمت‌هایی که کمی بیشتر از صید ماهیان متعارف است، به تقاضایت پاسخ مثبت می‌دهند.

به گفته صاحبان این تورها، صید کوسه فقط به روش بگیر و رها کن انجام می‌شود و کوسه پس از صید، باید به داخل آب بازگردانده شود. آنها این نوع صید را روشی متداول در سراسر جهان می‌داند و معتقدند برای صید هدفمند و تفریحی کوسه باید شش روزی را روی آب وقت صرف کنید. برخی از این تورها در جزیره لاوان، به عنوان یک جزیره محیط‌زیستی برگزار می‌شود. این شکل صید خاص تفریحی، گویا با مجوز متولیان امر برگزار می‌شود، زیرا گردانندگان این تورها ادعا می‌کنند برای زنده‌گیری همه انواع کوسه‌ها، بجز کوسه سفید و سپس رها کردن موجود در دریا می‌توانند از نهادهای مسئول مجوز دریافت کنند و اگر بدون مجوز اقدام به چنین صیدی کنند باید ۲۰ میلیون تومان جریمه دهند. زیرا کوسه سفید در دریا کم است و صید آن هم مشمول محدودیت‌هایی است. اینها را یکی از برگزار‌کنندگان تورهای شکار کوسه به شرط فاش نشدن نامش به خبرنگار گزارشگران سبز می‌گوید.

بی‌اطلاعی محیط‌زیست

داوود میرشکار، مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایـــی سازمان محیط‌زیست ضمن اعلام بی‌اطلاعی از صدور مجوز برای صید تفریحی کوسه به گزارشگران سبز می‌گوید: مجوز صید در دریا توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست صادر نمی‌شود. این سازمان در مناطق خود یا آب‌های داخلی که مربوط به این مجموعه است، در برخی موارد با توجه به وضعیت ذخایر، مجوز صید موقتی می‌دهد. البته صید کوسه هم ممنوع است.

او درباره برگزاری تورهای تفریحی زنده‌گیری و رهاسازی کوسه ماهیان عنوان می‌کند: برخی چون کوسه را پس از صید رها می‌کنند، فکر می‌کنند کار درستی انجام می‌دهند؛ اما نشنیده‌ام که سازمان شیلات ایران هم مجوز ورزشی برای صید کوسه ماهیان بدهد. میرشکار تاکید می‌کند: چون صید کوسه ممنوع است، حتی اگر قلاب و لوازم صید کوسه در دست افراد مشاهده شود، همان ۳۰ میلیون تومان جریمه صید کوسه از آنها گرفته می‌شود. همچنین اگر کوسه ماهی از آب خارج شود، جریمه صید از مرتکبان گرفته می‌شود، زیرا این رفتار تورها به مفهوم صید هدف کوسه است. او ادامه می‌دهد: باید مجوز تورهایی که چنین برنامه‌هایی برگزار می‌کنند، بررسی شود. اگر توری مجوز زنده‌گیری کوسه را داشته باشند، سازمان شیلات باید پاسخگو باشد. به گفته مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان محیط‌زیست، فشار صید غیر قانونی روی کوسه ماهیان وجود دارد و این گونه در معرض خطر انقراض است. به همین دلیل صیاد معمولی یا صیادان تفریحی مجاز نیستند کوسه‌ها را شکار کنند و در صورت مشاهده این رفتار، با آنها براساس قانون برخورد می‌شود.

سازمان شیلات متولی تعیین جمعیت کوسه

میرشکار، مرجع رسمی اعلام آمار جمعیت کوسه‌های خلیج فارس را سازمان شیلات ایران می‌داند. این سازمان هم در آماربرداری‌های خود صرفا به بررسی ذخایر گونه‌های تجاری می‌پردازد. به همین دلیل آماری از جمعیت واقعی کوسه‌ها در دسترس نیست. دقیقا مشخص نیست کوسه‌ها چه شرایطی دارند و جمعیت‌شان چقدر است. با وجود این تورهای تفریحی ادعا می‌کنند مجوز برای صید و رهاسازی کوسه‌ها دریافت می‌کنند.

محمدرضا فاطمی، پژوهشگر علوم دریا در گفت‌وگو با گزارشگران سبز درباره وضعیت کوسه‌ها عنوان می‌کند: متولی تعیین جمعیت کوسه طبق قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی سازمان شیلات است. در این قانون که سال ۷۵ تصویب شد، وظیفه شیلات و محیط‌زیست مشخص شده است. او ادامه می‌دهد: سازمان حفاظت محیط‌زیست زمانی که جمعیت به خطر افتد، وارد عمل می‌شود. تا قبل از آن، وظیفه شیلات است که مواظب جمعیت این گونه‌ها باشد.

آن‌طور که فاطمی می‌گوید وقتی جمعیت گونه‌ای کم می‌شود نیز باید براساس مقررات عمل شود، چون اگر جمعیت یک آبزی کمتر از ۲۰ هزار قطعه شود، وارد فهرست جمعیت در خطر می‌شود.

این پژوهشگر علوم دریا در پاسخ به این پرسش که در شرایط نبود ارزیابی درست از ذخایر جمعیت کوسه ماهیان چگونه می‌فهمیم نسل این آبزی در معرض خطر انقراض است، می‌گوید: ارزیابی ما به دو صورت است. اول از نظر کمّی ذخایر را بررسی می‌کنیم، اما کوسه‌ها چون در جای مشخصی نیستند و گله‌ای زندگی نمی‌کنند نمی‌توان با روش صید مشخص ارزیابی شوند. ما برای ارزیابی از روش‌های استنتاجی هم استفاده می‌کنیم مثلا درصد حضور کوسه در صید تجاری یا کوتاه شدن طول کوسه‌هایی که در دام می‌افتند، نشان می‌دهد جمعیت کوسه‌ها رو به کاهش است و ذخایر این گونه تحت فشار است.

زخم‌های کاری

این استاد بازنشسته دانشگاه علوم و تحقیقات با بررسی روش‌های صید، استفاده از تمام ابزارهای موجود را عاملی برای بروز آسیب به حیوان و کوتاه شدن عمر این گونه می‌داند و معتقد است این رفتارها، نسل کوسه‌ها را بیشتر در معرض خطر انقراض قرار می‌دهد. او ادامه می‌دهد: در تمام روش‌های ترال کف، گوش‌گیر یا قلاب، موجود زنده آسیب می‌بیند. صید با قلاب به دهان موجود آسیب می‌زند و باید قلاب را از دهانش درآورد. به همین دلیل کوسه را باید بکشید و داخل عرشه کشتی بیاورید. در روش تور گوش‌گیر که شب در دریا برای صید ماهی گذاشته می‌شود،‌ پس از صید که تور را بالا می‌کشند اگر زمان زیادی از به دام افتادن کوسه گذشته باشد، این موجود معمولا بی‌حال می‌شود که باید از تور آن را جدا کنند در نتیجه باله‌ها یا بدن کوسه دچار جراحت می‌شود.

فاطمی تاکید می‌کند: اگر چنین تورهای گردشگری رواج پیدا کند برای موجوداتی که در معرض خطر انقراض هستند، خطر بزرگی به حساب می‌آید. صیادان تفریحی با همین منطق می‌توانند دلفین و لاک‌پشت را هم به صورت تفریحی بگیرند و رها کنند. انسان‌ها مجاز نیستند به خاطر تفریح خود به گونه‌های جانوری آسیب بزنند.

او یادآوری می‌کند: اگر تورهای تفریحی صید کوسه رایج شود، چه کسی این مساله را کنترل می‌کند؟ چنین تورهایی موجی ایجاد می‌کنند که افراد به‌عنوان صید تفریحی کوسه وارد خلیج فارس می‌شوند و نسل این موجود را منقرض می‌کنند. زیرا در حال حاضر هم باله‌های پشتی کوسه به قیمت زیاد خرید و فروش می‌شوند.

فاطمی احتمال می‌دهد مدعیان برگزاری تورهای تفریحی و رهاسازی کوسه، بیشتر به دنبال به دست آوردن باله کوسه باشند؛ زیرا ماموران دولت همراه تیم صید نیستند که ببینند کوسه‌ای که صید شده به داخل دریا بازگردانده می‌شود یا نه.

او می‌گوید: اگر هدف از صید تفریح است، چرا باید سراغ گونه‌ای برویم که جمعیت آن در معرض خطر است. می‌توان تورهای تفریحی را برای تن ماهیان و ماهی‌های بزرگ دیگری که گله‌ای حرکت می‌کنند، برگزار کرد.

تورهای ۳/۵ میلیونی

خبرنگار گزارشگران سبز با تورهای زیادی در قالب مشتری تماس گرفت، نتیجه این تماس‌ها چیزی نبود جز تایید فعالیت تورهای ضد محیط زیستی که در ازای دست کم ۳/۵ میلیون تومان مقدمات شکار کوسه را فراهم می کنند، بیشتر این تورها اگر مهمان خارجی ‌ داشته باشید حدود یکصد‌دلار اضافه نیز از مشتریان می گیرند.