گزارشگران سبز خبر اینجا سبز می‌شود

قرار است در فاز سوم پروژه احیای یوزپلنگ آسیایی تعدادی یوز ‌برای تشکیل بانک اسپرم زنده‌گیری شود

جامعه

    گزارشگران سبز:‌ هنوز زنده‌گیری مرگبار گورها فراموش نشده که طرح  زنده‌گیری یوزها فعالان محیط زیست را نگران کرده است؛ در آستانه نهایی شدن سومین سند پروژه احیای نسل یوزپلنگ آسیایی ‌به از سازمان حفاظت محیط زیست می‌رسد که قرار است بانک اسپرم با استفاده از یوزپلنگ‌های موجود در طبیعت و زنده‌گیری آنها تشکیل شود. ‌با توجه به این‌که محیط زیست در زنده‌گیری حیات وحش چندان خوش‌سابقه و خوشنام نیست، این نگرانی وجود دارد که  ‌۴۰ قلاده باقیمانده  یوزپلنگ آسیایی در سومین گام پروژه حفاظت از یوز آسیایی و به دلیل زنده‌گیری ‌‌ناموفق مانند شیر و ببر ایرانی به خاطره بدل شود‌.

نفس جمعیت سریع‌ترین گربه‌سان جهان به شماره افتاده است. در کل دنیا، از زیرگونه یوزپلنگ آسیایی ۴۰ یوز باقی مانده  که در زیستگاه‌های نسبتا ناامن ایران زندگی می‌کنند. در شرایطی که پروژه تکثیر در اسارت کوشکی و دلبر که از سه سال پیش تاکنون در پارک پردیسان به‌سر می‌برند راه به جایی نبرده خیلی از کارشناسان نگران عقیم شدن این پروژه در کشور هستند. مجید خرازیان‌مقدم، مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفته‌ دلبر یوزپلنگ ماده پردیسان به دلیل این‌که یک بار جنین خود را سقط کرده دیگر امکان بارداری طبیعی ندارد و ایران، دیگر یوزپلنگ ماده در قفس هم هنوز به سن بلوغ نرسیده است.

یک اعتراف تلخ

امید معماریان، دامپزشکی که با پارک پردیسان همکاری دارد در گفت‌وگو با ما تایید می‌کند که دیگر از کوشکی و دلبر به طور طبیعی نمی‌توانیم بچه داشته باشیم، زیرا دلبر یک بار جفت‌گیری طبیعی داشته و بعد از ۴۵ روز جنین خود را سقط کرده است. پس از آن حیوان دچار بیماری عفونی می‌شود و تحت مداوای طولانی قرار می‌گیرد تا وضعیت عمومی‌اش بهبود یابد. بنابراین  به نظر می‌رسد که جفت‌گیری طبیعی برای این یوزپلنگ امکان نداشته باشد و باید از روش‌های دیگری برای تکثیر آن در اسارت استفاده کرد.

به گفته او، پس از جفت‌گیری طبیعی روش‌های دیگری نظیر تلقیح مصنوعی، لقاح خارج رحمی و انتقال جنین به بدن دلبر ممکن است پله پله رخ دهد. هر مرحله که بگذرد، انجام کار سخت‌تر و امکان موفقیت درباره دلبر کمتر می‌شود. ضمن آن‌که هزینه بارورسازی این یوزپلنگ افزایش یافته و امکانات بیشتری در این رابطه نیاز هست. همین‌طور خطر برای والد افزایش می‌یابد.

آن طور که این دامپزشک اعلام می‌کند: آلمانی‌ها درباره تکثیر یوزپلنگ در اسارت به ایران مشاوره می‌دهند و مکاتبات مختلفی با دو موسسه آلمانی برای استفاده از تجربیات آنها انجام می‌شود.

یوزپلنگ ماده دیگری که در پارک پردیسان در اسارت زندگی می‌کند و ایران نام دارد، به گفته معماریان هنوز به سن بلوغ نرسیده است اما امکان جفت‌گیری طبیعی برای این حیوان وجود دارد. باید کمی بالغ‌تر شود تا ببینند که آیا امکان زاد و ولد طبیعی برایش وجود دارد یا نه. پس یک سال و نیم دیگر باید صبر کنیم.

برای بارورسازی دلبر به روش‌های غیرطبیعی هم این دامپزشک پارک پردیسان، به ذخیره‌سازی اسپرم‌های کوشکی و یوزپلنگ دیگری که تلف شد و هیراد نام داشت، اشاره می‌کند اما یادآوری می‌کند: برای تکثیر در اسارت دلبر حتما به اسپرم یوزپلنگ‌های دیگر که در محیط طبیعی زندگی می‌کنند هم نیاز داریم.

معماریان از ارائه طرحی به سازمان حفاظت محیط زیست خبر می‌دهد که بر اساس آن با زنده‌گیری یوزپلنگ‎‌های آزاد و بیهوش کردن آنها، از این حیوانات اسپرم‌گیری می‌شود. البته اجرای این طرح را منوط به صدور مجوز از سوی ظهرابی معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام می‌کند زیرا باید اجازه بیهوشی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست صادر شود که فعلا این مجوز صادر نشده است.

تکرار مرده‌گیری

سازمان حفاظت محیط زیست چندان در زنده‌گیری حیات‌وحش خوشنام نیست. میزان موفقیت کارشناسان این سازمان در زنده‌گیری زیاد نیست و اگرچه در سایر نقاط جهانی درصدی از خطا را در این عملیات می‌پذیرند اما کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست در زنده‌گیری گورخرهایی که قرار بود از توران به پارک ملی کویر منتقل کنند، ۵۰ درصد جمعیت گله ده راسی را به کشتن دادند. طبیعی است اگر قرار باشد کار زنده‌گیری یوزپلنگ‌هایی که فقط ۴۰ قلاده از آنها در طبیعت مانده را به چنین کارشناسانی بسپاریم، این نگرانی ایجاد خواهد شد که به دلیل خطای کارشناسی، نسل یوزپلنگ با سرعت بسیار زیادی در سومین فاز از اجرای پروژه احیای این‌گونه منقرض شود و دیگر فرصت نداشته باشیم که فاز چهارمی برای احیای جمعیت این گربه‌سان اجرا کنیم. این نگرانی‌ای است که مرتضی اسلامی، عضو هیات‌مدیره انجمن یوزپلنگ ایرانی هم در گفت‌وگو با ما  آن را تایید می‌کند. به گفته او اگر می‌خواهیم یوزپلنگ را زنده‌گیری کنیم، حتما باید به فردی بدهیم که تجربه این کار را دارد. در غیر این صورت منجر به مرگ جانور می‌شود.

او درباره وقایع اخیر و ناموفق بودن زنده‌گیری حیات وحش نیز می‌گوید: به لحاظ دامپزشکی و دارویی در کشور خیلی مشکل نداریم و با ارتباطات بین‌المللی، داروها قابل تامین است. آنچه امروز زنده‌گیری‌های سازمان محیط زیست را با مشکلات و عدم موفقیت همراه کرده است، رعایت نکردن پروتکل زنده‌گیری است.

اسلامی ادامه می‌دهد: اتفاقاتی که اخیرا شاهد بودیم به خاطر مشکلات دارویی نبود. به خاطر رعایت نکردن حداقل پروتکل‌های زنده‌گیری بود. برای زنده‌گیری، بیهوشی و جابه‌جایی جانواران یکسری پروتکل‌های کلی وجود دارد که برای همه گونه‌ها یکسان است و یکسری پروتکل‌های اختصاصی هم هست که برای هر گونه فرق می‌کند. به عنوان مثال دوز دارویی و غیره در جابه‌جایی برای هر حیوان متفاوت است.

به اعتقاد عضو هیات‌مدیره انجمن یوز ما دانش اجرای پروتکل‌ها در کشور را داریم اما، افراد کمی هستند که این سواد را به شکل حرفه‌ای دارند.

او یادآور می‌شود: لزوما کسی که می‌تواند حیوان را بیهوش کند، نمی‌تواند آن را جابه‌جا کند. بیهوش کردن یک داستان است و پروتکل‌های مربوط به جابه‌جایی یک داستان دیگر است. اینها جزئیاتی است که افراد کمی در ایران به آن اشراف دارند ولی از این دست افراد در کشور وجود دارد.

اسپرم‌گیری ضروری است

اسلامی درباره لزوم اسپرم‌گیری از یوزپلنگ‌هایی که در محیط طبیعی زندگی می‌کنند، با توجه به ریسک بالای زنده‌گیری در ایران نیز عنوان می‌کند: بحث حفاظتی دو بعد دارد. یک بعد حفاظتی و اکولوژیک است و بعد دیگر دامپزشکی است.

او اضافه می‌کند: در بحث حفاظتی و اکولوژی به‌طور قطع باید از یوزهای وحشی اسپرم‌گیری کنیم. روند جمعیتی این گونه رو به کاهش است و ما در مورد زیرگونه‌ای صحبت می‌کنیم که کمتر از ۴۰ قلاده از آن در کل دنیا مانده است. هیچ ضمانتی وجود ندارد که هر کدام از این ۴۰ فرد تا چه زمانی زنده می‌مانند.

عضو هیات‌مدیره انجمن یوز می‌گوید: سال‌های قبل هشدار دادیم که در زیستگاه‌های جنوبی، روند کاهش جمعیت وجود دارد. ماده‌ها از بین رفته‌اند. در آن مقطع از طرف سازمان حفاظت محیط زیست و پروژه یوز این هشدار جدی گرفته نشد. حالا از‌ آن جمعیت فقط دو یوز نر باقی مانده است که فقط از آنها باید عکسبرداری شود. بنابراین به‌طور قطع باید از این یوزپلنگ‌ها اسپرم‌گیری شود تا ذخیره ژنتیکی داشته باشیم. او ادامه می‌دهد: اسپرم‌ها را باید نگهداری کرد تا در تکثیر در اسارت استفاده شود.

اسلامی به این نکته هم اشاره می‌کند: بحث تکثیر در اسارت کمکی به احیای جمعیت وحشی نمی‌کند، اما در شرایطی هستیم که هر کاری با هر میزانی از احتمال موفقیت را باید حفظ کنیم؛ زیرا همین کارها آخرین شانس‌های یوزپلنگ آسیایی است.

طرح تکثیر در اسارت کمکی به احیای یوزپلنگ نمی‌کند، اما از آنجا که به گفته عضو هیات مدیره انجمن یوز آخرین شانس‌ها برای بقای این حیوان است، این مساله در دستور کار سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

اعتبار نامشخص فاز سوم پروژه احیای یوز آسیایی

‌ رجبعلی کارگر، مسؤول پروژه یوز به ما می‌گوید: در فاز سوم پروژه احیای یوزپلنگ آسیایی، تکثیر در اسارت جزو برنامه‌های اصلی ماست و روی دلبر و کوشکی کار می‌کنیم.

او درباره نحوه پرداخت اعتبار از سوی سازمان ملل برای این پروژه عنوان می‌کند: هنوز سازمان ملل یا محیط زیست تفاهم‌نامه‌ای در این باره امضا نکرده‌اند که میزان اعتبارات مشخص شود. شاخه عمران ملل متحد (UNDP) نهایت همکاری را با ما کرده است. خیلی هم تمایل دارد که پروژه ادامه پیدا کند اما این‌که اعتبار تخصیص داده شود یا تعیین کرده باشند که این اعتبار چقدر است، هنوز مشخص نیست .

به گفته کارگر سازمان حفاظت محیط زیست یک سند پنج ساله برای همکاری با سازمان ملل و سایر کارشناسان و دست‌اندرکاران و سمن‌های این حوزه تدوین کرده است. به محض این‌که تفاهم‌نامه‌ای بین محیط زیست و سازمان ملل منعقد شود، سهم سازمان محیط زیست، سازمان ملل و سایر نهادهای بین‌المللی که برای همکاری اعلام آمادگی کرده‌اند، در این تفاهم‌نامه مشخص خواهد شد.

او میزان اعتبار پیش‌بینی شده برای فاز سوم پروژه احیای یوزپلنگ آسیایی را بیش از حدود سه میلیون دلار اعلام می‌کند و درباره راهکارهای تکثیر در اسارت یوزپلنگ بیان می‌کند: ما با تمام روش‌هایی که کمترین آسیب را به حیوان برساند، وارد عمل خواهیم شد. تکثیر به روش طبیعی بسیار سخت است و در دنیا هم نتوانسته‌اند از این روش تکثیر استفاده کرده و جمعیت در اسارت را افزایش دهند.

                                                                                                                               لیلا مرگن

یکی از نمایندگان مجلس به دنبال برداشت درختان شکسته و افتاده از جنگل است

   گزارشگران سبز: علی محمد شاعری نماینده بهشهر، نکا و گلوگاه و عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی دست به قلم شده و از وزیر جهاد کشاورزی درخواست کرده است که مجوز خروج درختان شکسته و افتاده از جنگل صادر شود. این در حالی است که کارشناسان حجم درختان شکسته و افتاده از جنگل را به حدی نمی‌دانند که بهره‌برداری از آنها مقرون به صرفه از نظر اقتصادی باشد. کارشناسان نگرانند که امضای وزیر پای نامه شاعری، بهانه‌ای شود برای اینکه به جنگل آسیب بیشتری وارد شود. هرچند انجام برش‌های بهداشتی و خروج درختان شکسته و افتاده‌ای که بیش از حد طبیعی در جنگل حضور دارند، از نگاه کارشناسی امری ضروری است اما مداخله یک شخصیت سیاسی در امور تخصصی به حاشیه ها دامن می زند.

   نامه‌ای در فضای مجازی دست به دست می‌شود که در آن علی محمد شاعری عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی خطاب به وزیر جهاد کشاورزی درخواست کرده است که درختان شکسته و افتاده از جنگل خارج شود. توقف بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال کشور در جریان تصویب برنامه ششم توسعه، به قانون تبدیل شد. به موجب این قانون، خروج هر گونه درخت از جنگل تحت هر عنوانی ممنوع اعلام شد. در ماه‌های نخستین تصویب طرح تنفس، شاعری که امروز دست به قلم می‌شود که مصوبه مجلس را با خروج درختان شکسته و افتاده نقض کند، خود را یکی از مهره‌های اصلی برای تصویب این طرح در مجلس معرفی می‌کرد. شاعری همان روزها که هنوز رئیس کمیسیون کشاورزی بود، در مراسم هفته منابع طبیعی ۱۶ اسفند ۹۵، درست چند هفته بعد از نهایی شدن قانون تنفس در مجلس، در جمع کارکنان سازمان جنگل‌ها اعلام کرد: « برای تصویب طرح تنفس فشار زیادی روی مجلس بود و حتی یکی از کارکنان نکا چوب اعلام کرد در صورت تصویب این طرح، مردم مقابل ستاد انتخاباتیم تجمع خواهند کرد، اما تهدیدها را به جان خریدم». او در این جلسه گفت: از ابتدا اعتقاد نداشتم که در سطح محدود جنگل‌های شمال می‌توان بهره‌برداری صنعتی انجام داد. هرچه در زمان حضور در سازمان جنگل‌ها به این مسئله تاکید می‌کردم، کارشناسان توجهی نمی‌کردند و به رویه خود که مبتنی بر بهره‌برداری از جنگل بود، ادامه دادند.

شائبه سیاسی‌کاری

یکی از پست‌های شاعری در زمان حضور در سازمان جنگل‌ها، پست مدیر کل اداره روابط عمومی این سازمان بوده است. او که احتمالا با حضور در روابط عمومی اصول و قواعد جریان سازی‌های خبری را خوب می‌شناسد، در روزهای نخستین تصویب طرح تنفس، دم از حمایت همه جانبه از این طرح می‌زد و حالا که وزیر جهاد کشاورزی زیر تیغ استیضاح نمایندگان مجلس قرار دارد و ۲۳ نفر از نمایندگان قصد دارند که او را به صحن علنی مجلس بکشانند تا پاسخگوی عملکردش باشد-و البته یک سالی هم تا انتخابات بعدی مجلس باقی مانده است-، دست به قلم شده و از وزیر جهاد کشاورزی درخواست کرده است که مجوز برداشت درختان شکسته و افتاده را صادر کند. وزیری که بلافاصله بعد از تصویب طرح تنفس با وجود آنکه قانون اجازه برداشت از عرصه‌های جنگلی به مدت سه سال ابتدای تدوین طرح را می‌داد، به رئیس وقت سازمان جنگل‌ها یعنی خدا کرم جلالی دستور داد که همه قراردادهای مربوط به طرح‌های جنگلداری را فسخ کند، حالا به یکباره با درخواست یکی از اعضای کمیسیون کشاورزی نظرش را تغییر می‌‎دهد و در زیر نامه شاعری دستور می‌‎دهد که مجوز برداشت درختان شکسته و افتاده از سوی سازمان جنگل‌ها صادر شود! درختانی که از نظر حجم به گواه رصدهای ماهواره‌ای چندان قابل توجه نیستند و درآمد خاصی هم برای کسی ایجاد نمی‌کنند اما به لحاظ روانی، می‌توانند بر ذهن مردمی که به دلیل اجرای طرح تنفس، کار خود را از دست داده‌اند، تاثیر زیادی داشته باشند، حالا با یک امضا از جنگل خارج خواهند شد. به این ترتیب تمام دستورات قبلی وزیر جهاد کشاورزی با شروع مجدد برداشت درختان شکسته و افتاده، زیر سئوال خواهد رفت. جنگلبانانی که به دلیل تاخیر دولت در پرداخت‌ها، حقوق معوقه زیادی دارند، شاید با خروج درختان شکسته و افتاده از جنگل امیدوار شوند که یک نماینده مجلس در قامت مدافع منافع آنها وارد عمل شده و فضایی ایجاد کرده است که آنها باز هم بتوانند از چوب جنگل ارتزاق کنند. تغییرات ناگهانی در دستورات وزیر جهاد کشاورزی این شائبه را ایجاد کرده است که تیغ استیضاح نمایندگان مجلس، آنقدر برنده است که محمود حجتی را به عقب نشینی وادار کرده است.

دستوری که ابلاغ نشده است

اگرچه نامه شاعری در فضای مجازی به سرعت دست به دست می‌شود و همه حامیان جنگل را نگران کرده است که این دستور وزیر، راه را برای نقض طرح تنفس جنگل هموار کند اما عباسعلی نوبخت معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به «گزارشگران سبز» می‌گوید: هنوز دستور وزیر به ما ابلاغ نشده است.

او ادامه می‌دهد: هر چه سیاست وزارتخانه باشد اجرایی می‌شود. اما قطعا رئیس سازمان جنگل‌ها جلسه‌ای با حضور شورایعالی جنگل، معاون امور جنگل و مدیر کل دفتر جنگل‌کاری برگزار خواهد کرد و با توجه به سوابق کاری در جنگل، تصمیم نهایی برای دستور وزیر گرفته خواهد شد به نحوی که خدشه‌ای به جنگل وارد نشود.

به گفته نوبخت در برخی نقاط جنگل، درختان شکسته افتاده‌ای که به صورت تجمعی هستند، وجود دارند. این درختان باید از جنگل خارج شوند. درباره نحوه خروج آنها بحث است. ضمن آنکه درختانی که به صورت تجمعی قطع شده‌اند، حجم زیادی در عرصه‌های طبیعی ندارند و در چهار تا پنج نقطه از اراضی تحت مدیریت شرکت نکا چوب، شفا رود و چوب و کاغذ مازندران واقع شده‌اند.

او عنوان می‌کند: این نقاط را بر اساس بازدیدهای میدانی به اتفاق مدیر کل جنگلکاری و رئیس شورایعالی جنگل شناسایی کردیم. حجم درختان افتاده در این مناطق بیشتر از میزان برداشت بر مبنای کتابچه طرح است. در این مناطق در سطح قابل توجهی از عرصه، تاج درختان باز شده است. به همین دلیل از نظر کارشناسی به این نتیجه رسیدیم که اگر بخواهیم در این نقاط کار احیایی انجام دهیم، باید درختان شکسته افتاده را خارج کنیم.

او تاکید می‌کند: ما پیرامون مسایل احیایی فعالیت می‌کنیم. برداشت و خروج درختان شکسته و افتاده از جنگل هنوز نهایی نشده است. در این مناطق تجدید حیات مستقر شده است و جاهایی که تجدید حیات مستقر نشده است، بوته تمشک در حال استقرار است که باید جنگلکاری شود. طرح جایگزین طرح‌های قبلی تقریبا تمام شده است و این طرح با محوریت پایداری جنگل تدوین شده است.

شبهات سنگین

اگرچه معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها از وجود درختان شکسته و باد افتاده متمرکز در چند نقطه جنگل و لزوم خروج آنها از این اکوسیستم سخن می‌گوید اما هادی کیادلیری، رئیس انجمن جنگلبانی بر این باور است که مسئولان چگونه هزینه فایده کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که باید درختان شکسته و افتاده از جنگل خارج شود.

او به «گزارشگران سبز» می‌گوید: برداشت درختان شکسته و افتاده را باید از زوایای مختلف بررسی کنیم. حجم درختان شکسته و افتاده ناچیز است. برداشت این درختان چه میزان از نیاز کارخانه‌ها و کشور را برطرف می‌کند که به بهانه این برداشت، راه نفوذ افراد به داخل جنگل را باز کنیم.

او عنوان می‌کند: اگر شرکت بهره‌برداری وارد جنگل شود، به دلیل نبود نظارت و توانایی سازمان متولی، ممکن است درختان سالم را هم کت بزنند تا این درختان خشک را کنند و در آینده درخت برای قطع داشته باشند. از این دست گزارش‌ها تا کنون زیاد دریافت شده است. بنابراین دستور وزیر شبهات سنگینی دارد.

به گفته کیادلیری سخنان مسئولان درباره تاثیر درختان شکسته و افتاده بر وقوع حریق در جنگل هم دو پهلو است. او یادآور می‌شود: مسئولان درباره دلیل آتش سوزی‌ها اعلام می‌کنند که ۹۵ درصد حریق به دلیل دخالت‌های انسانی است. وقتی می‌خواهند درختان شکسته و افتاده را برداشت کنند هم می‌گویند که این درختان آتش سوزی ایجاد می‌کنند. این دو گفته با هم تناقض دارد.

رئیس انجمن جنگلبانی با اشاره به تغییر یکباره نظر وزیر جهاد کشاورزی درباره برداشت از درختان جنگلی سخنان خود را با طرح این پرسش‌ها ادامه می‌دهد: آیا اینها فکر می‌کنند و این حرف‌ها را می‌زنند یا اینکه هر زمان دلشان بخواهد نظراتشان عوض می‌شود. آیا این نظرات کارشناسی شده است. اینکه دائما نظرات تغییر می‌کند، نشان می‌دهد که این تغییرات ناشی از فشار سیاسی یا بحث‌های دیگر است.

نامشخص بودن مبنای تشخیص برای خروج درختان

کیادلیری با تاکید بر اینکه هر درخت شکسته و افتاده‌ای آفت محسوب نمی‌شود، درباره مبنای تشخیص میزان خروج درختان شکسته و افتاده از جنگل نیز سئوالاتی را مطرح می‌کند.

او می‌گوید: اگر در برخی مکان‌ها بیش از حد درخت شکسته و افتاده وجود دارد، باید بگویند که حد آستانه این درختان چقدر است. تعداد در هکتار درختان شکسته و افتاده چقدر است. مگر مطالعه و ارزیابی شده است که تصمیم گرفته شده است این درختان از جنگل خارج شوند. اگر مطالعه نشده است، چطور دستور برداشت داده‌اند. ما برش‌های بهداشتی و تنظیمی در جنگل داریم اما این برش‌ها بر اساس آمارها انجام می‌شود اما در حال حاضر اول دستور برداشت درختان شکسته و افتاده را عده‌ای گرفته‌اند و بعد قرار است داده جمع‌آوری شود.

او تاکید می‌کند: این روند نشان می‌دهد که پشت این دستورها تفکری نیست. برای چنین دستورهایی یکی لابی می‌کند، یکی فشار می‌آورد، یکی هم می‌خواهد استیضاح نشود.

به گفته کیادلیری بر اساس قوانین تخصصی، بدون طرح نمی‌توان برای بهره‌برداری وارد جنگل شد اما در حال حاضر برای برداشت درختان شکسته و افتاده بدون وجود طرح، چگونه می‌خواهند وارد جنگل شوند؟

او همچنین تاکید می‌کند: باید هزینه و فایده شود که درختان شکسته و افتاده چقدر درآمد اقتصادی حاصل می‌کنند. چقدر از نیازهای کشور را برآورده می‌کنند و آیا این چوب به درد کارخانه‌ها می‌خورد؟ هزینه خروج این درختان از جنگل چقدر است و آیا این هزینه‌ها از منافع آن بیشتر است یا نه. بعد برای برداشت این درختان تصمیم بگیرند.

رئیس انجمن جنگلبانی ادامه می‌دهد: از نظر اقتصادی درختان شکسته و افتاده ارزش چندانی ندارند. نیازهای کشور هم با برداشت این درختان رفع نمی‌شود اما اکثر درختان شکسته و افتاده، محل و زیستگاه حشرات درجه دوم و حشرات مفید همچنین سنجاب‌ها و پرنده‌ها هستند. این درختان یک جامعه خرد هستند که وجودشان ضامن سلامتی است. از هر زاویه‌ای که نگاه می‌کنید برداشت درختان شکسته و افتاده منطقی نیست جز اینکه با هدف افزایش دست اندازی به جنگل باشد.

راهکار او برای برش‌های بهداشتی جنگل هم این است که اگر واقعا در نقطه‌ای از جنگل انبوهی از درختان شکسته و افتاده داریم، با یک نسخه درونی توسط کارشناسان سازمان جنگل‌ها و تنظیم صورتجلسه خروج این درختان انجام شود و نیازی نیست دستور برداشت درختان شکسته و افتاده به کل جنگل‌های شمال تعمیم داده شود.

لیلا مرگن

روز دامپزشکی بهانه‌ای است برای نوشتن از برخی دامپزشکان که با انجام جراحی زیبایی حقوق حیوانات را پایمال می‌کنند

جراحی حنجره برای سکوت همیشگی حیوان، عمل زیبایی برای صاف کردن پوست سگی که به شکل طبیعی پوستی چروک دارد، بریدن گوش‌های سگ برای این‌که شکلش تغییر کند و… این روزها در کلینیک‌های دامپزشکی جراحی‌هایی روی حیوانات انجام می‌شود که حکم‌شان آزار و اذیت حیوانات است. جالب این‌که این جراحی‌ها از سوی برخی دامپزشکان انجام می‌شود. افرادی که باید مدافع حقوق حیوانات باشند، اما فعالیت‌های خلاف حقوق حیوانات‌شان باعث شده حرفه دامپزشکی از سوی فعالان حقوق حیوانات مورد انتقاد قرار گیرد.

گوش بری، دم بری، برداشتن ناخن گربه یا جراحی حنجره سگ از نظر هر انسان عاقلی نه‌تنها کاری انسانی نیست، بلکه در اصل جنایتی است که تنها یک انسان خودخواه می‌تواند بر اساس میل باطنی خود در حق یک حیوان انجام دهد.

شماره تلفن کلینیک دامپزشکی را از تبلیغاتش در اینترنت پیدا می‌کنیم. تبلیغی که رویش عکس یک گربه سگ با دم‌های کوتاه توپی‌شکل به چشم می‌خورد. با یکی از شماره تلفن‌های درج شده در تبلیغات خدمات دامپزشکی تماس می‌گیریم و از خدماتی که در این کلینیک ارائه می‌شود می‌پرسیم. خانم منشی همه را پشت سر هم قطار می‌کند و می‌گوید در این کلینیک همه نوع جراحی انجام می‌شود؛ از صاف کردن پوست و درمان افتادگی پلک بگیرید تا تزریق ژل، برداشتن خال و بوتاکس .

اگر از او درباره صاف کردن پوست سگ سوال کنید، می‌گوید این عمل بیشتر روی سگ‌هایی با نژاد چاینیز شارپی انجام می‌شود که پوستشان افتادگی دارد و چروک است. آن‌طور که او می‌گوید هزینه این عمل یک میلیون تومان می‌شود، اما با هزینه بیهوشی و دارو و بستری به یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان می‌رسد.

خانم منشی تاکید می‌کند، چون کلینیک‌شان در تبریز قرار دارد نسبت به تهران ارزان‌تر است. او ادامه می‌دهد: انواع عمل‌های زیبایی را روی حیوان انجام می‌دهیم بجز برداشتن تار‌های صوتی. در جراحی بریدن گوش و دم، گوش و دم را می‌بریم و فرم می‌دهیم. البته نباید چنین رفتار ناپسندی را به همه دامپزشکان نسبت داد، کم نیستند دامپزشکانی که برای نجات جان حیوانات شبانه‌روز تلاش می‌کنند.

بازاریابی حیوانی

یکی از افرادی که سال‌هاست فروشنده و پرورش‌دهنده سگ است عمل زیبایی برای یک حیوان را امتیاز می‌داندو می‌گوید: سگی را که فرم گوش‌هایش افتادگی دارد، اما بعد ازعمل گوش‌هایی ایستاده داشته باشد حتما گران‌تر می‌خرند به همین دلیل عمل جراحی باعث فروش بیشتر ما می‌شود.

‌ در واقع صاحبان بعضی حیوانات به درک درستی از حیوان‌دوستی نرسیده‌اند. آنها به حقوق حیوانات احترام نمی‌گذارند و فقط دوست دارند با زیبا نشان دادن حیواناتشان فخر بفروشند.

در بسیاری از کشورها بریدن عضوی از بدن حیوان و جراحی‌هایی مغایر با حقوق حیوانات ممنوع است و پیگرد قانونی دارد. این جراحی‌ها در هر دو حالت درد شدیدی را به همراه دارد که پرورش دهندگان حیوانات آن را انکار می‌کنند.

معمولا جراحی حیوانات اگر چند روز پس از تولد انجام شود، بدون بی‌حسی است که درد فوق‌العاده شدیدی را به همراه دارد.

امیر سبزی، فعال حقوق حیوانات درباره عمل جراحی‌هایی که بعضی افراد روی حیوانات انجام می‌دهند به جام‌جم می‌گوید: قطعا این عمل‌ها حقوق حیوان را پایمال می‌کند و کار درستی نیست. در اصل یک نوع حیوان‌آزاری محسوب می‌شود، زیرا با این کار تغییراتی را روی جسم حیوان وارد می‌کنند که طبیعی نیست.

آن‌طور که او می‌گوید بررسی‌هایی که فعالان حقوق حیوانات انجام داده‌اند نشان می‌دهد که چنین حیوان‌آزاری‌هایی زیاد است. برداشتن خال و تارهای صوتی، کوتاه کردن دم، ایجاد شیب کمر، حالت دادن به گوش، کشیدن، بوتاکس و خالکوبی فقط نمونه‌هایی از آن است. عذابش می‌دهم تا کنارم باشد

خانمی تقریبا ۳۵ ساله در یک دامپزشکی در محدوده مرکز تهران با بغض و ناراحتی می‌گوید: کلی عذاب وجدان دارم و نگرانم، اما چاره‌ای ندارم. در نوبت هستم تا پزشک تار‌های صوتی چیکو را جراحی کند. چیکو سگی است که این خانم جوان برای جراحی به کلینیک دامپزشکی آورده است.

آن طور که او می‌گوید همسایه‌ها به خاطر واق واق‌های سگ از او شکایت کرده‌اند، «نمی‌خواهم سگم را از دست بدهم، به همین دلیل به جراحی حنجره‌اش تن می‌دهم.»

خالکوبی روی حیوانات

تاتوی حیوانات هم پدیده جدیدی است که اخیرا مد شده و بعضی افراد با ست کردن یک نوع خالکوبی روی بدن خود و حیوانشان می‌خواهند خود را تافته‌ای جدا بافته کنند. در اصل می‌خواهند با این کار کمبود‌هایشان را جبران کنند.‌ یکی از تاتو کاران معروف شرق تهران می‌گوید: تعدادی از مشترهایش این روزها از او می‌خواهند خالکوبی‌های یکسانی روی بدن آنها و سگ و گربه‌هایشان انجام دهد.

جراحی مرگ

این جراحی‌ها صد‌در‌صد آسیب‌زاست. نقص‌هایی که در اثر خطای جراح ایجاد می‌شود و خونریزی‌ها، نمونه‌هایی از عوارض بعد از جراحی است.

عوارض جراحی حیوانات مشابه عوارض جراحی‌های انسانی است، اما با این تفاوت که انسان آن را به حیوان تحمیل می‌کند، برخی افراد خودخواه فراموش کرده‌اند که با این رفتارشان طبیعت حیوانات را دچار اختلال می‌کنند. برای نمونه واق واق کردن برای سگ در جهت تعیین قلمرو است و در اخطار دادن به دیگران استفاده می‌شود و هنگامی که این صدا از حیوان گرفته شود بخشی از هویتش را از دست می‌دهد و نوعی ناتوانی به او تحمیل می‌شود.

دستکاری ژنتیکی

حیوان‌آزاری‌ها محدود به عمل‌های جراحی نمی‌شود، چون بسیاری از محققان دست به تغییرات ژنتیکی حیوانات می‌زنند. سبزی، فعال حقوق حیوانات در این باره نیز می‌گوید: عمل‌های جراحی رفتار آزار‌دهنده‌ای است که بعد از دستکاری ژنتیکی به بازار آمده. تقریبا تمام گونه‌های سگ که وجود دارد اصلاح نژادی شده‌اند. در مورد گربه‌ها گونه‌هایی که دچار بیرون‌زدگی چشم هستند یا قد‌شان بسیار کوتاه شده و انحراف در ستون فقراتشان قابل مشاهده است، همه اینها از عوارض دستکاری‌های ژنتیکی است.

حذف از مسابقه به دلیل بوتاکس

جایزه ۵۷میلیون دلاری در عربستان کار را به جایی رساند که شتر‌ها نیز زیر تیغ جراحی پلاستیک قرار گرفتند. در بزرگ‌ترین جشنواره شتری که ملک عبدالعزیز در دهکده شتر برگزار کرد، داشتن ظاهر زیبا، قد بلند، شرط رقابت و برنده شدن در مسابقه بود. این شروط باعث شد تا صاحبان شترها تصور کنند اگر لب‌های شترهایشان برجسته‌تر باشد زیباتر هستند و شانس برنده شدن آنها بیشتر است. غافل از این‌که آنها نمی‌دانستند که شترها باید زیبایی طبیعی داشته باشند نه مصنوعی. به همین دلیل ۱۱شتری که روی صورت و لب آنها ژل تزریق شده بود از مسابقه دادن بین شتر‌های زیبای عربستان محروم شدند.

فائزه اکبری

معدنکاوی بی‌ضابطه زیستگاه‌های کشور را شخم می‌زند

صدور مجوز اکتشاف در معدن D19 در پناهگاه حیات‌وحش دره انجیر یزد، معدن بوکسیت شاهوار و بسیاری از تخریب‌های دیگر فقط نمونه‌هایی از اثرات مخرب معدن بر زیستگاه‌های کشور است. معدن‌کاوی بی‌ضابطه خسارت غیر قابل جبرانی را به کشور تحمیل می‌کند، اما گویا معدن‌کاوان قصد دارند باز هم فعالیت‌های خود را توسعه دهند. بر اساس اعلام رئیس جمهور و مسؤولان وزارت صنعت، معدن و تجارت ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع از عرصه‌های طبیعی ۲۵ استان کشور، تحت پوشش عملیات اکتشافی معادن قرار گرفته‌اند که بنا به گفته علی اصغرزاده، معاون اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) از این وسعت حدود ۷۳ هزار هکتار برای انجام فعالیت اکتشاف در اختیار بخش معدن قرار داده خواهد شد. این یعنی بخش دیگری از زیستگاه‌های حیات‌وحش در اختیار فعالیت‌های مخرب انسانی قرار می‌گیرد و به‌طور حتم این فعالیت‌ها بر محیط زندگی حیات‌وحش اثرات منفی خود را خواهد داشت.

معدن‌کاوی بی‌ضابطه نه فقط بر زندگی حیات‌وحش بلکه بر کیفیت زندگی انسان هم اثرات مخرب زیادی دارد. اما گویا روند معدن‌کاوی در ایران تمامی ندارد. صدور مجوز اکتشافات در معدن D19 اردکان در حاشیه پناهگاه حیات‌وحش دره‌انجیر یزد به عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی، بتازگی خبر‌ساز شده است. محیط‌زیست به این معدن مجوز فعالیت داده و فعالان محیط‌زیست از این موافقت بشدت نگران هستند. اعتراضات برای توسعه فعالیت معدن شاهوار همچنان ادامه دارد، اما این معدن روباز که اثرات مخربی بر محیط‌زیست دارد، تا ارتفاع ۴۰۰۰ متری، کوه‌های شاهوار را زیر چرخ لودرها برده است. عملیات معدن‌کاوی صرفا به این محدوده‌ها ختم نمی‌شود. آن‌طور که مسؤولان کشور اعلام کرده‌اند، ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع معادل ۲۷میلیون هکتار از عرصه‌های ۲۵ استان کشور تحت عملیات اکتشافی برای معدن قرار گرفته‌اند. با توجه به وسعت ۸/۱۶۴ میلیون کیلومتر مربع ایران، یک‌ششم مساحت ایران تحت پوشش عملیات اکتشافی معدن قرار گرفته است تا ۷۳ هزار هکتار از این وسعت به عنوان نقاط امید بخش در اختیار معدن‌کاوان قرار گیرد. این یعنی باز هم زیستگاه محدود حیات‌وحش محدودتر می‌شود و انفجار معادن در سراسر کشور، آرامش و امنیت را از محل زندگی حیوانات سلب خواهد کرد و بیماری‌های صعب‌العلاج را به خانه مردم محلی اطراف معادن خواهد برد.

معدن‌کاوی بدون نظر محیط‌زیست

افزایش سطح مناطق تحت پوشش عملیات معدن‌کاوی، فعالان محیط‌زیست را نگران کرده است. رضا اقتدار، معاون دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با ما عنوان می‌کند: وسعت مناطقی را که تحت پوشش عملیات معدن‌کاوی قرار می‌گیرند در اختیار نداریم، زیرا بر اساس قوانینی که اخیرا مجلس تصویب کرده است، اصولا برای استخراج معادن دیگر از سازمان حفاظت محیط‌زیست استعلامی توسط معدن‌کاوان گرفته نمی‌شود و با مجوز منابع طبیعی این گروه فعالیت خود را آغاز می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: معادنی که در مناطق چهارگانه محیط‌زیست قرار دارند، دارای سابقه هستند واگر منطقه‌ای حفاظت شده اعلام شود، از تاریخ آگهی در روزنامه رسمی، مجوز معدن جدید داده نمی‌شود. در زمان صدور مجوز تمدید فعالیت برای معادن قدیمی هم اگر صاحبان معادن استانداردهای لازم را مورد توجه قرار ندهند، مجوز فعالیت آنها تمدید نخواهدشد.

به گفته اقتدار، اثرات یک معدن تراورتن در یک منطقه حساس مثل منطقه موته را با استخراج همین نوع معدن در زیستگاه دیگری نمی‌توان مقایسه کرد. برای صدور مجوز برداشت معدن به شرایط زیستگاه توجه می‌شود. ضمن آن‌که اگر معدن‌داران در محدوده خود کار نکنند، اثرات مخربی روی زیستگاه می‌گذارند که از نظر سازمان محیط‌زیست دور نمی‌ماند.

آن‌طور که او می‌گوید، معادن روباز با توجه به این‌که ماهیت اکوسیستم را دچار تغییر و تحول می‌کنند، اثرات غیر قابل جبرانی بر اکوسیستم می‌گذارند که عملا این اثرات قابل بازگشت نیست. این معادن تنوع زیستی را در مناطقی که واقع شده‌اند، نابود می‌کنند. معادن روباز در دامنه گسترده‌ای فعالیت انجام می‌دهند و اثرات مخرب آنها به صدای انفجار و… محدود نمی‌شود.

معاون دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست بیان می‌کند: ترددهایی که برای استخراج این معادن صورت می‌گیرد، واحدهای فرآوری وابسته به معدن که در مجاورت آن مستقر می‌شوند، جابه‌جایی خاک و تغییر اکوسیستم، سبب می‌شود منطقه قابلیت خود را به عنوان زیستگاه از دست بدهد.

تداوم فعالیت معدن روباز شاهوار

معدن بوکسیت شاهوار شاهرود از آن دست معادن روبازی است که همچنان فعالان محیط‌زیست استان سمنان نسبت به فعالیت‌های آن معترضند، اما راه به جایی نمی‌برند. حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز دراین باره می‌گوید: بهره‌برداری از معدن بوکسیت شاهوار در شهرستان شاهرود بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام شده و فاقد مطالعات مدیریت محیط‌زیستی است. آن‌طور که او توضیح می‌دهد با اصلاح قانون معادن در مجلس، تنها درباره معادنی از سازمان حفاظت محیط‌زیست استعلام و تقاضای مجوز می‌شود که در محدوده مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارند.

ظهرابی ادامه می‌دهد: ما در زمان تصویب اصلاحیه قانون معادن در مجلس نیز اعتراض کردیم، اما متاسفانه نمایندگان به این موضوع توجهی نشان ندادند.

او با فعالیت معدن شاهوار به شکل فعلی مخالف است و مرجع صادرکننده مجوز فعالیت این معدن را وزارت صمت می‌داند. این در حالی است که فعالان محیط‌زیست این استان بر این باورند که منابع طبیعی با فعالیت معدن‌کاوی در کوه شاهوار موافقت کرده و غرامتی هم برای درختان ارس قطع شده در مسیر این معدن از سوی معدن‌داران گرفته است. آنها بر این باورند که معدن بوکیست شاهوار، منابع آب منطقه را آلوده خواهد کرد.

دریافت آمار از وزارت صنعت

فعالان محیط‌زیست بشدت نگران اصلاح قوانین مربوط به معادن، ساده‌تر شدن مسیر دریافت مجوز برای معدن‌داران و تخریب ناشی از معادن در زیستگاه‌های کشور هستند، اما گویا هر روز قدرت نظارت مسؤولان حفاظت از عرصه‌های طبیعی بر فعالیت‌های مخرب معدنی با تصویب قوانین متعدد، کاهش می‌یابد. همچنین فعالان محیط‌زیست نگران افزایش میزان فعالیت‌های اکتشافی برای استخراج معادن بیشتر هستند، اما مسعود منصور، معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با ما درباره سطحی که هر سال در اختیار فعالیت‌های معدن‌کاوی قرار می‌گیرد، اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. او می‌گوید: باید این آمارها را از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت کنید.

به گفته منصور، مساحتی که در اختیار فعالیت معدن‌کاوان برای بهره‌برداری قرار می‌گیرد، در طول یک‌سال به بهره‌برداری نمی‌رسد و ممکن است یک محدوده پنج هکتاری در ده سال بهره‌برداری شود.

لیلا مرگن

روزجهانی بدون خودرو بهانه خوبی است برای یادآوری اینکه توسعه حمل و نقل عمومی برای دولت‌ها هیچ وقت ازمقام شعار فراتر نمی‌رود

   بیش از چهار دهه است که آلـــودگی‌هــــــوا پــــــای ثابـــــــت فصــــل پاییــــز و زمســــــــــتان کلانشهرهاست. سال‌ها آمدند و رفتند، دولت‌ها عوض شدند، شهرداران جدید منصوب شدند اما به جای آن‌که با توسعه حمل ونقل عمومی معضل آلودگی‌ها حل شود، با افزایش تعداد خودروهای تک سرنشین و فرسوده در سراسر کشور، به فهرست آلوده‌ترین شهرهای ایران، نام هفت شهر دیگر اضافه شد. حالا هشت شهر کشور در پاییز و زمستان، درست زمانی که سیستم گرمایشی منازل شروع به کار می‌کنند، جایی برای نفس کشیدن ندارند و برخی روزها برای جمعیت آسیب‌پذیر یعنی بچه‌ها و کهنسالان و همچنین بیماران قلبی و عروقی، به روزهای تعطیلی اجباری تبدیل می‌شود.

با گذشت یک سال و نیم از تصویب طرح تنفس، هنوز برنامه‌ای برای جنگل تدارک دیده نشده است

سنبل آبی به عنوان مهاجم‌ترین گونه گیاهی دنیا محیط زیست ایران را تهدید می‌کند

 سنبل آبی گونه گیاهی مهاجمی است که وقتی به جان تالاب‌ها می‌افتد، فرصت بقا از سایر موجودات زنده این اکوسیستم را می‌گیرد.  آن طورکه معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید‌ این گونه هدر رفت آب تالاب را به دلیل شدت تبخیر و تعرقی که دارد، ۱۳ برابر افزایش می‌دهد. همین خاصیت، سنبل آبی را به قاتل مرداب‌ها تبدیل کرده است. اثرات مخرب دیگری هم به این گونه گیاهی نسبت داده می‌شود و همین اثرات سبب شده است که نام سنبل آبی در لیست ۱۰ علف هرز مهاجم دنیا ثبت شود. طبق قانون، سازمان حفظ نباتات به عنوان دستگاه متولی مقابله با ورود گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم به کشور موظف است با کنترل محموله‌های گیاهی وارداتی به ایران، از ورود این گونه‌ مهاجم جلوگیری کند اما معلوم نیست چگونه بذر یا گیاه سنبل آبی به ایران وارد شده است که این روزها در نمایشگاه گل وگیاه قزوین این گونه را به مشتریان عرضه می‌شود. ورود سنبل آبی به کشور، حیات اکوسیستم‌های تالابی ایران را تهدید می‌کند.

سنبل آبی چند سالی است که به ایران راه یافته است. نخستین بار در سال ۱۳۹۰ این گونه در تالاب عینک رشت شناسایی شد. ولی ا…مظفریان گیاهشناسی که این گونه را شناسایی کرده است، به ما می‌گوید:  نمی‌دانیم سنبل آبی از کجا آمده است. قطعا با بذر برنج به ایران راه یافته است. اولین باری که این گونه را در مرداب عینک دیدم واقعا مرداب را کاملا پوشانده بود و هیچ گیاه دیگری در آنجا نبود. ولی با یک تمهید ساده، توانستند آن را جمع‌آوری کنند.

منظور مظفریان از تمهید ساده بسیج نیروها برای جمع‌آوری سنبل آبی از محیط‌های تالابی گیلان است. تمهیدی که به ظاهر ساده می‌آید اما در عمل با صرف وقت و هزینه زمانی زیاد میسر شده است و هنوز هم این گونه از تالاب‌های گیلان ریشه کن نشده است. گیلانی‌ها که طعم تلخ توسعه آزولا در تالاب انزلی را چشیده‌اند و می‌دانند تبعات حضور یک میهمان ناخوانده در اکوسیستم‌های طبیعی این استان چه مفهومی دارد، بیش از دیگران نگران توسعه سنبل آبی در تالاب‌ها هستند. به همین دلیل سازمان‌های مردم نهاد این استان به همکاری اداره کل محیط زیستشان شتافتند. دولتی‌ها همچنین با سازمان زندان‌ها تفاهم کردند تا از زندانیان در امر جمع‌آوری این گونه گیاهی مهاجم، کمک بگیرند. به این ترتیب با یک بسیج عمومی سال گذشته، تالاب عینک پاکسازی شد. اما مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست به ما می‌گوید: گزارش‌هایی دریافت کرده‌ایم که اخیرا در سمت چمخاله هم سنبل آبی مشاهده شده است. بلافاصه این مساله را به اداره کل محیط زیست در گیلان اعلام کردیم تا در این منطقه هم موجی ایجاد کنیم و بتوانیم سنبل آبی را از چمخاله جمع‌آوری کنیم.

او ادامه می‌دهد: در گیلان مردم و سازمان‌های مردم نهاد برای جمع‌آوری سنبل آبی خیلی همکاری کردند و اگر مردم نبودند، نمی‌توانستیم با این گونه مهاجم مبارزه کنیم.

قرنطینه چه می‌کند؟

گزارش‌ها حاکی از آن است که سنبل آبی به عنوان یک گونه مهاجم خطرناک در نمایشگاه گل و گیاه قزوین نیز عرضه می‌شود. آن طور که   مظفریان می‌گوید  فصل گلدهی این گونه در طبیعت تمام شده است. در نتیجه قطعا گروهی آن را در محیط‌های کنترل شده کشت کرده و در نمایشگاه عرضه می‌کنند. او ادامه می‌دهد: دو سال قبل هم گونه سنبل آبی در نمایشگاه گل و گیاه تهران عرضه شده است.

برای کشت گونه سنبل آبی قطعا باید بذر این گیاه به کشور وارد شده باشد یا اینکه خود گونه به صورت پرورش یافته در قالب محموله‌های گل زینتی به ایران راه یافته باشد. سازمان حفظ نباتات به عنوان مجموعه‌ای که موظف است مانع ورود آفات قرنطینه‌ای به کشور شود، در گمرک حضور داشته و محموله‌های وارداتی به کشور را رصد می‌کند. حال معلوم نیست چرا این سازمان در برابر ورود سنبل آبی به عنوان گونه‌ای که می‌تواند حیات تالاب‌های ایران را با مخاطره روبرو کند، مخالفتی ندارد و این گونه به راحتی در نمایشگاه‌های گل و گیاه عرضه می‌شود. زیرا در صورت کوچکترین سهل انگاری، ممکن است این گونه به اکوسیستم‌های طبیعی راه یابد.

عرضه خطرآفرین

البته مظفریان به عنوان یک گیاهشناس، فروش سنبل آبی در نمایشگاه‌های گل و گیاه مساله ای می داند که در خصوص آن باید جوانب مختلف را در نظر گرفت. او عنوان می‌کند: نمی‌توان گفت این گونه باشد یا حذف شود. بستگی دارد که این گونه را کجا عمل آوری کرده باشند. احیانا اگر در گلخانه یا برکه حفاظت شده‌ای پرورش داده‌اند، در این صورت خطری ما را تهدید نمی‌کند اما اگر به صورت طبیعی از تالابی مثل انزلی، امیرکلایه، لوندویل یا جای دیگری بیاورند یعنی از طبیعت برداشت می‌کنند و باید چاره‌ای برای آن اندیشید.

به گفته او عرضه سنبل آبی در نمایشگاه تقریبا امکان انتقال به طبیعت را فراهم نمی‌کند. در ژاپن این گونه را در برکه‌های باغ گیاهشناسی این کشور دارند بنابراین اگر کشت و کار بشود، امکان مهاجم بودن آن نیست.

اما باقرزاده کریمی نظر دیگری دارد. او می‌گوید: قطعا عرضه این گیاه در نمایشگاه‌های گل و گیاه می‌توان خطر آفرین باشد. سنبل آبی خطرناکترین و مهاجم‌ترین گونه گیاهی مهاجم است. در دنیا به عنوان خطرناکترین گونه مهاجم گیاهی شناخته شده است و راهیابی آن به تالاب‌ها، می‌تواند این محیط‌های آبی را نابود کند.

او درباره کاهش مخاطرات سنبل آبی با کشت در محیط‌های کنترل شده عنوان می‌کند: تضمینی برای کنترل این گونه نیست به همین خاطر در گمرک ورود گونه های گیاهی و بذر آنها باید به دقت بررسی شود.

مدیر کل دفتر تالاب‌ها تاکید می‌کند: وقتی این گیاه وارد کشور شد، تضمینی برای کنترل آن نیست. اگر بذر این گیاه وارد محیط‌های آبی شود، به شدت می‌تواند مشکل ایجاد کند. سنبل آبی را اگر وارد تالاب کنیم، میزان از دست رفتن آب ۱۳ برابر بیشتر می‌شود. زیرا آب را به شدت تبخیر و تعرق کرده و در خود ذخیره می‌کند. هر یک بوته سنبل آبی بیش از ۱۵ کیلوگرم وزن دارد و یک نفر به‌راحتی نمی‌تواند بوته این گیاه را از آب بیرون بکشد.

او به این پرسش که چرا ممنوعیت برای عرضه سنبل آبی ایجاد نمی‌شود، این گونه پاسخ می‌دهد: باید حتما این مساله اطلاع رسانی شود. من تعجب می‌کنم که چرا این گونه به کشور وارد می‌شود. البته خیلی‌ها از مخاطرات این گونه بی‌خبر هستند. این موضوعات باید اطلاع رسانی شود.

 خطر در کمین شالیزارها

کارشناسان بر این باورند علف‌ هرز سنبل آبی، یکی از مهم‌ترین مشکلات آینده در بخش کشاورزی ایران است زیرا به تنهایی می‌تواند تمام مشکلات قابل تصور سایر علف‌های هرز در کشاورزی را به صورت یک جا ایجاد کند. رشد سریع و تنوع روش‌های تکثیر از جمله ساقه‌های هوایی، استولون و بذر، خطر این علف هرز را چند برابر می‌کند. اگرچه کنترل سنبل آبی، نقطه شروع کمک بخش دولتی به مدیریت گیاهان هرز آبزی در تاریخ است اما نیم‌قرن تلاش در کنترل سنبل‌آبی موجب نابودی آن نشده است. عدم توانایی در کنترل سنبل آبی منجر شد، کنگره آمریکا در سال ۱۹۵۹ با افزودن الحاقی جدید به قانون قبلی، مدیریت سنبل آبی را به بخش پدافند غیر عامل ارتش این کشور واگذار کند. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، در هند نیز سنبل آبی به واسطه شناور بودن ریشه‌ها و جابه جایی آسان از طریق جریان آب و ورود به شالیزارها باعث خسارت وسیع به مزارع برنج شد تا جایی که در حال حاضر از نظر اهمیت و خسارت علف‌های هرز در کشور هند، سنبل آبی و آزولا به ترتیب رتبه نخست و چهارم را دارند. ورود سنبل آبی به پشت سد و گسترش در آب‌بندان‌ها و شبکه‌های آبرسانی شالیزارها را از جمله نگرانی‌های مهم در زمینه حضور این گونه در استان گیلان است.

سنبل آبی تهدیدی برای تنوع زیستی

یکی از مهم ترین تهدیدها در خصوص سنبل آبی به عنوان علف هرز مهاجم، خرید و فروش آن به عنوان گل زینتی در ایران به‌ویژه در شهرهای رشت، انزلی، لنگرود، قزوین، زنجان، گرگان و تهران است. سنبل آبی، طبق گزارش اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) یکی از ۱۰ علف هرز مهاجم دنیا و طبق گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد، مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیا است. سنبل آبی از جمله گونه‌های مهاجم بیگانه است که به‌واسطه سرعت بالا در تکثیر و گسترش آلودگی نقاط مختلف، تهدیدی برای تنوع زیستی، توسعه‌ اقتصادی و رفاه بشر به‌شمار می‌آید. تغییرات آب‌وهوایی منجر به گسترش سنبل آبی در مناطقی شده است که پیش از این نمونه‌ای از آن مشاهده نشده بود. سنبل‌آبی به‌دلیل کارایی بالا در جذب عناصر غذایی و نور به سرعت زیست‌توده حجیم و متراکم تولید می‌کند و میزان اکسیژن و نور در آب را کاهش می‌دهد. همچنین ترشح ترکیبات آللوپاتیک سمّی، نابودی تمام موجودات زنده را رقم می‌زند.

سنبل آبی یک تهدید ملی

سنبل آبی به‌استثناء آب‌های شور، می‌تواند در تالاب‌ها، آب‌بندان‌ها، مصب رودخانه‌ها، استخرها از جمله استخرهای پرورش ماهی، مانداب‌های جنگلی، باتلاق‌ها و زیست‌گاه‌های آبی کم‌عمق، رودخانه‌های دارای جریان کند و هر مکان آبی غنی از عناصر غذایی رشد و گسترش یابد. استقرار سنبل‌آبی در تالاب سبب نابودی اقتصاد منطقه یعنی ماهیگیری و توریسم خواهد شد که سرانجام مهاجرت مردم حاشیه تالاب‌های درگیر، همچنین افزایش حاشیه‌نشینی و سایر آسیب‌های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. به دلیل همین خسارات در برخی کشورها نظیر فیجی، استرالیا و آفریقا با بیش از ۷۰ سال قدمت؛ تولید، تکثیر و پرورش سنبل آبی ممنوع اعلام شده است. ضروری است برای مقابله با این گونه مهاجم و خطرناک، قوانینی مشابه قوانین موجود در خصوص مواد مخدر و کشت خشخاش وضع شود زیرا با یک تهدید ملی مواجه هستیم و برای حل آن به پشتوانه ملی نیاز داریم. به اعتقاد کارشناسان در ایران باید کمیته‌ای ملی با حضور نمایندگانی تام الاختیار از سازمان پدافند غیرعامل کشور، وزارت کشور، سازمان حفاظت محیط زیست کشور، سازمان حفظ نباتات، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، قوه قضائیه، نیروی انتظامی، مؤسسه تحقیقات برنج کشور، پژوهشکده آبزی‌پروری، شرکت آب منطقه‌ای، آب و فاضلاب، استانداری، اداره کل حفظ نباتات استان گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی را از دیگر اولویت‌ها و ضرورت‌های مقابله با این تهدید در گیلان برشمرد.

 

لیلا مرگن

کارشناسان معتقدند نحوه آبخیزداری‌ مانند سد سازی ‌در کشور به بحران آب دامن زده است

  دشت‌ها یکی پس از دیگری فرو می ریزند،‌تالاب های یکی پس از دیگری به بستر ریزگردها بدل می شوند، زیرا مدیریت منابع آب در کشورمان بدرستی صورت نمی گیرد، اگر تا پیش از این از سد سازی به عنوان متهم اصلی این مشکلات یاد می شد این روزها شیوه اشتباه آبخیزداری را نیز باید در جایگاه متهم نشاند، زیرا در کشورمان نگاه جامعی به حوضه آبریز وجود ندارد به همین دلیل یک دستگاه با سدسازی، یک نهاد با آبخیز داری و دیگری با کشت و آبیاری نامناسب منابع آب را به هدر می د‌هند.

بتازگی نهمین فروچاله دشت کبودرآهنگ خبرساز شده و نابودی این دشت و دشت‌های متعدد دیگر در صدر اخبار قرار گرفته است بنابراین باید پرسید در چنین شرایطی می‌توان به سرانجام آبخیزداری دل خوش بود؟ متولیان وزارت نیرو معتقدند عملیات آبخیزداری در سرشاخه‌های رودخانه‌ها و تعریف مصارف روستایی برای بندهای ایجاد شده توسط سازمان جنگل‌ها باعث شده است که آب مصرف شود و به مخزن سدها نرسد، اما ‌ معاون آبخیزداری‌سازمان جنگل‌ها‌ معتقد ‌ تا کنون اجرای عملیات آبخیزداری بیشتر به جای تمرکز بر تغذیه آبخوان‌ها در دشت‌های بحرانی، متمرکز بر بالا دست سدها بوده است که مانع ورود رسوب به این سدها شود. اگرچه بنا به اعلام وزارت نیرو سدهایی مهمی هم داریم که شدت رسوبات در آنها به حدی رسیده است که به زودی از چرخه مصرف خارج می‌شوند اما متولیان آبخیزداری کشور که به تازگی با عنایت مقام معظم رهبری ۲۰۰ میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در سراسر ایران دریافت کرده‌اند، می‌گویند رویکردهای خود را تغییر داده و برای اصلاح بیلان منفی دشت‌های کشور برنامه دارند.

تاکنون سدهایی که روی رودخانه‌های کشور ساخته شده  به عنوان عامل بروز بحران در منابع آب زیرزمینی ایران معرفی شده‌اند، زیرا کارشناسان آب معتقدند که وقتی جریان پایه رودخانه متوقف شود، نفوذ آب به داخل زمین هم دچار اشکال شده و کشاورزانی که به‌طور مداوم آب را از زمین برداشت می‌کنند، به بیلان منفی دشت‌‎ها دامن می‌زنند. اما ناصر حیدری پوری معاون آبخیزداری،امورمراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در نشست خبری دیروزش‌ تلاش کرد به پرسش مطرح شده در زمینه تاثیر سدها بر بحرانی شدن شرایط پایین دست این سازه‌ها پاسخ روشنی ارائه ندهد.

‌به گفته حیدری پوری از مجموع ۱۶۴ میلیون هکتار وسعت اراضی کشور، برای ۴۴میلیون هکتار، مطالعه آبخیزداری انجام شده است و مطالعات در ۲۶ میلیون هکتار از اراضی ملی در فاز تفضیلی است. تا این لحظه بالغ بر ۱۱ میلیون هکتار از سطح ۲۶ میلیون هکتار دارای مطالعات تفضیلی، تحت پوشش عملیات اجرایی قرار گرفته است.

با این حال دشت‌های کشور یکی پس از دیگری وضعیت بحرانی پیدا می‌کنند و اگر بپذیریم که یکی از وظایف آبخیزداری نفوذ دادن آب به داخل زمین برای خروج کشور از شرایط بحرانی است، باید پرسید تاکنون آبخیزداری چه تاثیری بر کاهش شرایط بحرانی در دشت‌های ایران داشته است؟ معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها در این‌باره گفت: ‌تلاش می‌کنیم نگاه جدیدتری در حوضه‌های آبریز و سطح ملی و استانی داشته باشیم. در گذشته بر اساس تفاهم نامه با وزارت نیرو در بالادست سدهای موجود عملیات آبخیزداری انجام می‌شد و الزام داشتیم اعتبارات را در آن بخش هزینه کنیم. اما در شرایط کنونی چنین الزامی نداریم

او ادامه داد: بر اساس مطالعات وزارت نیرو محدوده ۸۷ دشت بحرانی مشخص ‌ موقعیت مناطق سیل‌خیز هم شناسایی شده است. به همین خاطر امسال‌در ۶۲۶ حوضه آبریز کشور، برای ۳۲۰ شهرستان برنامه‌های عملیاتی تعریف کرده‌ایم‌.

در حالی حیدری پوری هدف از ساخت سازه‌ها را صرفا نفوذ آب اعلام می‌کند که مشاهدات خبرنگار ما نشان می‌دهد در برخی از این سازه‌ها، کشاورزان با پمپ آب برداشت می‌کنند ودلیل رضایت آنها از پروژه‌های آبخیزداری هم همین امکان جدید تامین آب است.

نیاز به اعتبارات بیشتر!

تا کنون تاثیر عملیات آبخیزداری در کشور مشهود نبوده است اما به گفته حیدری پوری با موافقت مقام معظم رهبری ۲۰۰میلیارد دلار اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به بخش آبخیزداری اختصاص خواهد یافت. البته اعتبارات عملیات آ‌بخیزداری صرفا به این رقم ختم نمی‌شود بلکه مجموعه استانداری‌های کشور هم با مشارکت خود بالغ بر ۳۱۰ میلیارد تومان اعتبار در این حوزه مصرف خواهند کرد. اما سئوال اینجاست که آیا با اختصاص این اعتبار تعادلی بین اعتبارات سدسازی با آبخیزداری برقرار خواهد شد و یا اینکه با مدیریت نامناسب این اعتبارات بجای اینکه خطر بحران آب را کاهش دهد به آن دامن نمی زند؟ معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها در این‌باره بیان کرد: بر اساس اعلام وزارت نیرو ۳۷۰ دشت ممنوعه و ۸۷ دشت بحرانی داریم. نیاز داریم برای تقویت سفره‌های زیرزمینی دشت‌ها برنامه‌های مشخص عملیاتی داشته باشیم تا با توجه به اهداف چند منظوره آبخیزداری و آبخوان‌داری بخشی از مشکلات بهره برداران دشت را بهبود ببخشیم.

او ادامه داد: سال گذشت هزار سیل در ایران به ثبت رسیده است. ۹۰ درصد ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است. بنابراین باید برای قطره قطره آب کشور برنامه درستی داشته باشیم. با توجه به رضایتمندی و اقبال مردم مناطق روستایی، آبخیزداری راهکار جدی مقابله با خشکسالی است اما ارقام اختصاص یافته به عملیات آبخیزداری، بسیار کمتر از نیازهای ماست.

او ادامه داد:  برای هر هکتار عملیات آبخیزداری یک میلیون تومان نیاز داریم تا در یک برنامه میان مدت، اجرای عملیات آبخیزداری را به پایان برسانیم.

همدست سد‌ها

درحالی معاون آبخیزداری سازمان جنگل‌ها از نیاز به اعتبارات بیشتر سخن به میان می آورد که کارشناسان نسبت به مدیریت حوضه های آبریز کشور هشدار می دهند و تاکید می کنند بی توجهی به سهم محیط زیست از بارش ها و آب های سطحی سبب شده آبخیزداری نیز مانند سد سازی به خشک شدن تالاب‌‌ ،‌فرونشست دشت   و ایجاد کانون گرد و غبار کمک کند.

سعید مرید، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز در نقد نحوه آبخیزداری در کشور به ما می گوید:مساله اصلی این است که ما در کشور حوضه آبریز را به شکل یکپارچه نمی بینیم و مدریت هر بخش را یک نهاد انجام می دهد. یعنی سد سازی، آبخیزداری و.. از سوی دستگاه های مختلف انجام می شود.

آن طور که او می گوید این نهاد ها به تاثیر فعالیت شان روی دیگر بخش توجه نمی کنند به همین دلیل با جمع آوری آب‌ها در بالا دست یک منطقه و انجام عملیات آبخیزداری برخی تالاب ها خشک شده اند، چون قبل از اجرای طرح آبخیزداری حقآبه تالاب و محیط زیست در نظر گرفته نشده است‌.

مرید تاکید می کند: این نحوه  عملکرد نشان می دهد حسابداری آب در کشورمان بدرستی انجام نمی شود به همین دلیل طرح هایی که باید به حفظ اکوسیستم کمک کند اثری منفی در پی دارد برای نمونه اکنون با مساله شور شدن خاک رو به رو هستیم.

کم اثر در تعادل بخشی به دشت‌ها

هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو نیز در گفت‌وگو با ما درباره راه نجات دشت های کشور می گوید:‌ آنچه بیش از کار سازه‌ای شامل پخش سیلاب و غیره برای اصلاح بیلان منفی دشت‌ها به آن نیاز داریم، جلوگیری از ۶ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت سفره آب‌های زیرزمینی است.

او ادامه می دهد: واقعیت این است که در پخش سیلاب و تغذیه مصنوعی توسط استخرهای تغذیه، بسته به مناطق، نفوذ آب فقط سه ماه انجام می‌شود و بعد دانه‌های رسی خاک مسیر نفوذ آب را مسدود می‌کنند و باید مدت زمانی بگذرد که شرایط نفوذپذیری فراهم شود. میزان نفوذ آب در مقابل حجم برداشت از منابع آب زیرزمینی هم قابل توجه نیست. پررنگ کردن اثرات آبخوان‌داری آدرس غلط دادن به مسئولان کشور است. جبران اضافه برداشت ۲۰ سال اخیر، جز با جلوگیری از برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی امکان‌پذیر نیست.

‌با توجه به نظرات کارشناسان و شرایط بحرانی منابع آب در کشور باید تاکید کرد برای بهبود شرایط و کاهش از خطراتی که تغییر  اقلیم و سوء مدیریت به منابع طبیعی کشور تحمیل می کند، نیاز است تا دستگاه هایی که در مدیریت منابع آب نقش دارند بیش از گذشته تعامل بین بخشی داشته باشند و دست کم به شکلی عمل کنند که منابع آب کشور بیش از این به هدر نرود.

لیلا مرگن