آخرین خبرها
خانه / بایگانی/آرشیو برچسب ها : بحران آب (برگ 2)

بایگانی/آرشیو برچسب ها : بحران آب

اشتراک به خبردهی

همه با هم برای آب

01112016-unrc02
يک میلیون و 700 هزار امضا نامه‌ای شد تا بحران بی‌آبی کشور را به گوش جهانیان برساند و هشداری باشد نسبت به مدیریت نامناسب منابع آب در داخل و خارج از کشور، چرا که رودخانه‌ها یک به یک می‌خشکند و از تالاب و دریاچه‌ها چیزی به جز زمین‌های ترک خورده باقی نمی‌ماند؛ این درحالی است که عمق چاه‌ها هر روز بیشتر می‌شود و سطح سفره‌های زیر زمینی آب پایین‌تر می‌رود و فرونشست دشت‌ها از مرگ زمین خبر می‌دهد.
دیروز طوماری که روی آن امضای یک میلیون و 700 هزار نفر از اعضای کمپین«من دریاچه ارومیه هستم» نقش بسته بود، به نماینده سازمان ملل در ایران تحویل داده شد تا توجه‌ها نسبت به این شرایط بحرانی دریاچه ارومیه و بحران آب در کشور بیش از پیش جلب شود.

این درحالی است که کارشناسان تاکید می‌کنند گره عبور از بحران آب و مدیریت نادرست منابع آب فقط زمانی باز می‌شود که این مهم به خواست عمومی بدل شود.

​ روز گذشته نشست خبری کمپین «من دریاچه ارومیه هستم» در مقر سازمان ملل متحد در تهران برگزار شد، در ابتدای این مراسم رضا کیانیان، هنرپیشه سینما و تلویزیون درباره نامه‌ای که به بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد نوشته صحبت کرد؛ نامه‌ای که می‌توان آن را خلاصه‌ای دانست از آنچه مدیریت نامناسب منابع آب و تغییر اقلیم به کشور تحمیل کرده است.

بی‌آبی و فجایع زیست محیطی

در نامه‌ای که کیانیان نوشته، تاکید شده که خشکسالی‌های دوره‌ای، ناآگاهی عمومی و نبود هماهنگی کشورهای منطقه سبب شده تا بخش‌های بزرگ و وسیعی از منطقه بخصوص ایران دچار بی آبی شود یا این‌که سد سازی‌های بی‌رویه، احداث صنایع سنگین و نامتناسب با محیط و کشاورزی بی‌برنامه و ناهمخوان با شرایط زیستی و پروژه‌های انتقال آب از مشکلاتی است که انسان بر طبیعت تحمیل کرده است.

تحت تاثیر این شرایط بیشتر دریاچه، تالاب و رودخانه‌های کشور خشک شده یا بسرعت خشک می‌شوند و در صدر این فجایع زیست محیطی دریاچه‌های ارومیه و هامون قرار دارند.

مرگ منابع آب

در همین مراسم اما نگرانی‌های گری لوئیس، نماینده سازمان ملل در تهران به دریاچه ارومیه محدود نشد، آن طور که او گفت شرایط در منطقه زاگرس نیز مناسب نیست، چراکه روستاییان دسترسی مناسبی به منابع آب ندارند یا در شهر مشخص، سطح آب‌های زیرزمینی حدود 6/1 متر پایین رفته است؛ علاوه بر این خشک شدن هامون نیز به فقر شدید در این منطقه دامن زده است.

توجه بیشتر جهانیان

مدتی از جلسه روز گذشته نیز به پرسش خبرنگاران از هماهنگ‌کننده مقیم ملل متحد در تهران اختصاص داشت؛ گری لوئیس در پاسخ به پرسش خبرنگار ما درباره این‌که یک میلیون و 700 امضای جمع شده در کمپین «من دریاچه ارومیه هستم» آیا به کمک‌های مضاعفی برای دریاچه ارومیه منجر خواهد شد، گفت: این طومار به آگاهی‌افزایی تلاش‌ها برای حفظ دریاچه ارومیه کمک می‌کند. نمی‌توان گفت به یک‌باره اتفاقی عجیب در دریاچه ارومیه خواهد افتاد، فقط می‌توان گفت طومار به تسریع اتفاق‌های خوبی که در ارومیه می‌افتد کمک می‌کند و در واقع می‌تواند به جلب توجه بیشتر منجر شود.

او در پاسخ به پرسش دیگر  خبرنگار ما درباره این‌که با تغییر دبیرکل سازمان ملل متحد و هماهنگ‌کننده این نهاد در ایران سرنوشت پیگیری‌های دنبال شده برای نجات دریاچه ارومیه چه می‌شود؟ گفت: اولویت کاری رئیس جدید سازمان ملل متحد باید مشکلات زیست محیطی و تغییر اقلیم باشد و امیدوارم همان طور که برای مسائل زیست محیطی مرا تحت فشار گذاشتید با جانشین من نیز چنین رفتار کنید، چون اگر می‌خواهید این قبیل مشکلات حل شود باید قدم اول را شما بردارید.

به نظر می‌رسد برای برون‌رفت از بحران بی‌آبی، دولت باید شرایطی را فراهم آورد تا سازمان‌های مردم نهاد راحت‌تر بتوانند فعالیت کنند و مصرف آب در بخش کشاورزی و صنایع نیز بدرستی مدیریت شود؛ افزون بر این دولت باید ثابت کند منابع آب و مصرف درست آب برایش مهم است، برای نمونه چنانچه برای مصرف آب نیز مانند برق کنتورهای جداگانه در منازل مسکونی نصب شود، می‌توان به کاهش سرانه مصرف آب در کشور امیدوار بود.

مرگ منابع آب با جانمایی اشتباه صنایع

تورج فتحی، کارشناس منابع آب از این می‌گوید که جانمایی اشتباه صنایع سبب تحمیل هزینه و از بین رفتن منابع آب کشور می‌شود.

به گفته او، هرچند براساس آمار، صنایع سهم زیادی در مصرف آب کشور ندارد، اما چون برای استقرار آنها آمایش سرزمین بدرستی صورت نگرفته، اکنون مشکل‌ساز شده است.

فتحی برای نمونه به صنایعی که در سیرجان یا یزد مستقر شده، اشاره می‌کند، صنایعی که قرار است با استفاده از آب شیرین کن و انتقال آب، مشکل آنها را حل کرد.

این درحالی است که کارشناسان تاکید دارند چنین طرح‌هایی سبب وارد شدن خسارت‌های جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست کشور می‌شود.

این کارشناس منابع آب درباره سهم کشاورزی و صنایع از آب کشور خاطرنشان می‌کند: در سال حدود 86 میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی، شش میلیارد متر مکعب برای آب شرب و حدود دومیلیارد متر مکعب نیز در صنایع مصرف می‌شود.

به همین خاطر برخی کارشناسان تاکید می‌کنند چنانچه مصرف آب در بخش کشاورزی حدود 10 درصد کاهش پیدا کند، می‌توان تنش‌های آبی بسیاری از استان‌های کشور را بر طرف کرد، زیرا برای آگاه‌سازی کشاورزان در این زمینه تلاش زیادی صورت نگرفته است و بیشتر آنها اطلاعی از فناوری‌هایی که می‌تواند مصرف آب را در بخش کشاورزی کاهش دهد، ندارند.

انتقال آب بین‌حوضه‌ای؛ آخرین راهکار

مدتی است در کشورمان بحث انتقال آب مطرح می‌شود، برای نمونه طرح‌هایی برای انتقال آب خزر به سمنان در دستور کار قرار دارد، اما کارشناسان تاکید می‌کنند چنین اقدامی سبب بالا رفتن تنش‌های اجتماعی و آسیب دیدن محیط‌زیست می‌شود.

دکتر حامد نجفی علمدارلو، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس   درباره انتقال آب بین‌حوضه‌ای خاطرنشان می‌کند: مشکل کشور ما این است که در چنین مواقعی مسئولان جزئی‌نگر هستند، به همین خاطر به سراغ راه‌حل‌های سازه‌ای مانند سد سازی یا انتقال آب بین‌حوضه‌ای می‌روند.

این درحالی است که کارشناسان تاکید می‌کنند راه‌حل‌های سازه‌ای باید به عنوان آخرین راهکار در نظر گرفته شود، زیرا با قوی کردن تشکل‌های مردمی، بالا بردن بهره‌وری آب و فراهم کردن زیر‌ساخت‌های مناسب برای کشاورزی مدرن، می‌توان کمبود آب را جبران کرد.

نجفی می‌گوید که فعالیت سازمان‌های مردم نهاد می‌تواند در حل بسیاری از مشکلات زیست محیطی مانند بی‌آبی مفید واقع شود، چرا که این نهادها بهتر می‌توانند مسائل پیچیده‌ای مانند کم‌آبی را حل و فصل کنند.

آن طور که او می‌گوید، اجرای سیاست‌های دستوری نتایج نامناسبی در این حوزه دارد، برای نمونه اجرای طرح نکاشت که برای نجات دریاچه ارومیه اجرا شد‌، مشکلات زیادی را برای ساکنان منطقه ایجاد کرد. نجفی معتقد است در کشورمان مدیریت منابع آب درست نبوده، اما در این بین نباید شرایط اقلیمی را نادیده گرفت.

مهدی آیینی

وقتي خشکسالي انباشته مي شود

کارشناسان هشدار می‌دهند خشکسالی در کشورمان تداوم پیدا کرده و مصرف‌کنندگان آب کشور که طی چندین سال اخیر به سرعت از منابع آبی کشور برداشت کرده‌اند، حکم بدهکارانی را دارند که حداقل درکوتاه‌مدت، توانی برای پرداخت بدهی انباشته خود ندارند و با فرض درآمد مناسب (بارش‌های طبیعی) درکوتاه‌مدت فقط می‌توانند کارهای روزانه خود را انجام دهند. به همین خاطر برای جبران بدهی‌های خود باید در بلندمدت برنامه مشخصی داشته باشند. با افزایش تقاضا برای مصرف آب، سرانه آب ایرانیان کاهش پیدا کرده، به این شکل که تا حدود 50 سال پیش که جمعیت کشورمان حدود 19 میلیون نفر بود، سرانه آب هر ایرانی در سال حدود 7000 متر مکعب بود، اما اکنون که جمعیت کشورمان به حدود 80 میلیون نفر رسیده، سهم هر ایرانی سالانه حدود 1900 مترمکعب است.

خشکسالی، نامی آشنا

بحران آب در کشورمان داستان تازه ای نیست، زیرا در کتیبه هایی که به یادگار مانده، نکاتی در باره خشکسالی آمده که با توجه به آن، می توان پیشینه مشکل کمبود آب را در کشور حدس زد.

شاهرخ فاتح، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در این باره به جام جم می گوید: کشورمان با توجه به قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه خشک به شکل طبیعی محیطی شکننده دارد. بنابراین هر تغییری در آن می تواند بحران زیست محیطی ایجاد کند. ناهماهنگی انسان با طبیعت و بهره برداری بیش از حد از منابع، ازجمله منابع آب می تواند عواقب ناگواری برای اکوسیستم های طبیعی داشته باشد.

پیش بینی، کاری دشوار

بارش سالانه در ایران یک سوم متوسط دنیاست، زیرا میانگین مجموع بارش های سالانه در جهان حدود 800 میلی متر است. این درحالی است که در کشورمان، این آمار به حدود 250 میلی متر می رسد و افزایش تقاضا برای مصرف آب، توسعه ناپایدار، نبود توازن زمانی و مکانی بارش ها و افزایش تبخیر می تواند سبب ایجاد مشکلات بیشتر شود.

در این میان، برخی کارشناسان از عواقب بحران آب به شکلی یاد می کنند که براساس آن تا چند سال آینده، حدود 50 میلیون ایرانی ناچار به کوچ اجباری خواهند شد.

فاتح:

کشورمان با توجهبه قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه خشک به شکل طبیعی، محیطی شکننده دارد، بنابراین هر تغییری در آن می تواند بحران زیست محیطی ایجاد کند

رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی درباره کوچ اجباری ناشی از نبود آب که از سوی برخی افراد مطرح شده، اظهار می کند: پیش بینی آینده، کار آسان و دقیقی نیست و مدل های متفاوتی وجود دارد که صرفا چشم اندازی از آینده را آن هم با درجه شفافیت کم ارائه می کنند. به این ترتیب نمی توان درباره 50 سال آینده با صراحت و قطعیت پیش بینی دقیقی انجام داد.

بنابراین بهترین راهکار، مدیریت درست شرایط کنونی است. برای این کار باید منطقی و واقع بینانه به مسائل نگاه کرد.

فاتح یادآور می شود: کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل برای تعیین شاخص بحران آب در کشورها اشاره کرده اگر میزان برداشت کشوری بیشتر از 40 درصد از منابع تجدیدپذیر آن کشور باشد،آن کشور با بحران آب رو به روست، در حالی که این آمار در کشورمان حدود 70درصد برآورد می شود.

آخرین خبر از خشکسالی

دوره پایش های آبی و کشاورزی، سال آبی نامیده می شود. این دوره از ابتدای مهر شروع می شود و تا پایان شهریور سال آینده ادامه پیدا می کند. با توجه به این که سال آبی 94ـ93 به تازگی به پایان رسیده، می توان میزان دقیق بارش ها را ارائه کرد.

رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی دراین باره می گوید: سال آبی 94ـ93 سال آبی مناسبی از لحاظ دریافت بارش ها نبود، چون از 31 استان کشور، 27 استان با کمبود بارش نسبت به شرایط بلندمدت خود مواجه بودند. در این میان، استان بوشهر با 45 درصد کاهش نسبت به بلندمدت، دشوارترین وضع را داشت. همچنین در تمام کشور نسبت به شرایط بلندمدت حدود16 درصد کاهش بارش داشته ایم.

این در حالی است که اگر سال آبی قبل را در نظر بگیریم، باید یادآور شد در سال آبی 93ـ92 نیز 22 استان با کمبود بارش روبه رو بودند. بنابراین با کنار هم قرار دادن این دو سال متوجه می شویم 18 استان کشور دو سال پی در پی است که شرایط کمبود بارش نسبت به بلندمدت دارند.

بدهکاری به منابع آب

فاتح با بیان این که پایش خشکسالی با کمک شاخص های مختلف ارائه می شود، عنوان می کند: خشکسالی در کشورمان انباشته شده. شخصی را در نظر بگیرید که برای درآمد روزانه اش با مشکل و کمبود مواجه شود . در این حالت او برای رفع نیاز روزانه از پس انداز و اندوخته خود استفاده می کند. این شخص اگر همه پس انداز خود را مصرف کند، ناچار به وام گرفتن رو می آورد و درادامه بر میزان بدهی اش افزوده می شود. در باره منابع آبی کشورمان نیز این شرایط رقم خورده یعنی با محدودیت بارش و افزایش تقاضا و نیاز روزافزون به آب، از منابع و ذخایر موجود آب کشور برداشت شده، بدون آن که برای جایگزینی منابع برداشت شده دست کم در کوتاه مدت چاره ای وجود داشته باشد.

وی یادآور می شود: در شاخص های بلندمدت مشخص است خیلی از مناطق کشور خشکسالی انباشته و چند ساله دارند و چنانچه بارش مناسبی داشته باشیم، بازهم بارش ها صرف مصرف روزانه می شود، مگر آن که از اکنون برای جبران برداشت ها برنامه مشخص داشته باشیم. بنابراین به زمان زیادی نیاز است تا بتوان بدهی انباشته شده قبلی را جبران کرد.

چالش های منابع آب در کشور

افت بارش، کاهش حجم آب های سطحی، بهره برداری بی رویه و افت منابع زیرزمینی، افزایش چاه های غیرمجاز، گسترش دشت های با وضع بحرانی و ممنوعه، تاثیر منفی نظام مالکیت زمین در بهره وری منابع آب، افزایش جمعیت،کاهش کیفیت آب از طریق پساب های صنعتی، کشاورزی و شهری و در نهایت راندمان پایین آب در کشاورزی از مهم ترین چالش های منابع آب کشور است.

قطع آب و قحطِ معرفت

635638645211514808ایام اقامه عزای سید و سالار شهیدان کربلا فرصتی است که به موضوع «آب» توجه ویژه‌ای ‌شود. با گسترش حساسیت جهانی به بحران آب تلاش‌های زیادی برای زدودن خیال باطل «آب یک منبع لایزال» شکل گرفته است. در کشور ما هم هشدارها تلخ و صریح و نگران‌کننده شده، تا حدی که وزیر اسبق کشاورزی ادامه روند فعلی را تبدیل ایران به یک بیابان تشبیه کرده است. اقبال عمومی کمپین «قطره قطره» هم نشان داد که در حفظ منابع آب باید به قطره هم توجه کرد.

 اما همزمان در مورد مشکل دیگری هم سخن گفته می‌شود که جانمایه آن، یک سوال است: چرا آب را بی‌رویه و کتاب را اندک مصرف می‌کنیم؟ اشاره‌ای ساده به این‌که وضعیت هر دو در کشور بحرانی است. دستمان در «کتاب‌نخوانی» از زمانی رو شد که تیراژها به هزار جلد و کمتر رسید. برای ملتی که در تمام مراحل زندگی‌شان اتصال و ارتباط با کتاب آسمانی موج می‌زند، چنین روندی هراس‌آور است. همان‌طور که برای رهایی از بحران آب باید به قطره قطره توجه کرد، برای برون‌رفت از بحران کتاب‌نخوانی هم باید به «صفحه صفحه» امیدوار بود.

در این روزها و شب‌ها که همه ما در سنتِ اطعام به ادای نذر آب و شیر و شربت و چای و غذا، مشق ایثار و مهربانی می‌کنیم، شایسته است که این خوبی‌ها را با نذر فرهنگی تکمیل کنیم. مشارکت در معرفت‌افزایی جامعه با اهدای کتاب‌های رها شده در کنج انباری یا غبار گرفته در گوشه خانه، به یک دوست یا رهگذر یا کتابخانه محله و مدرسه و اداره و دانشگاه، برای همه ما مقدور است. اهدای فقط یک جلد کتاب در هر سال توسط هر ایرانی یعنی گردش ده‌ها میلیون کتاب در کشور، یعنی دادن پَرِ پرواز به اندیشه‌ها، یعنی انتشار شعور، یعنی امر به معروف و شریک شدن در ثواب اندیشه خواهران و برادران خود که ساعتی تفکرشان بر سال‌ها عبادتِ بی‌معرفت فضیلت دارد. بیاییم کتابخوانی را یک «وظیفه ملی» و عنصری برای «شخصیت‌آرایی» بدانیم. از قحط معرفت باید ترسید. همان‌گونه که از قطعِ آب! بر این باورم که در کربلا، قطع آب نبود که فاجعه ‌آفرید، بلکه قحط معرفت بود.

اصغر محمدی فاضل

رئیس دانشکده محیط‌زیست

کوپن آب؛ طنز تلخ امروز، واقعیت تلخ‌تر فردا

مهدی آیینی

مهدی آیینی

بیشتر رودخانه‌های کشور به رودخانه فصلی بدل شده‌است، دریاچه‌ها و تالاب‌های زیادی در شرایط بحرانی قرار دارد، چشمه‌ها به یکباره خشک می‌شود، دشت‌های کشور به‌طور میانگین 40‌ سانتی‌متر فرونشست کرده‌ است و… همه اینها نشانه‌های تاخت و تاز بحران کم‌آبی در کشور است که براساس آن کارشناسان هشدار می‌دهند هیچ بعید نیست تا مدتی دیگر 50 میلیون نفر ایرانی ناچار به کوچ اجباری شوند.

 داستان کمبود آب در کشور ماجرای تازه ای نیست، اما با این حال به نظر می رسد برخی مسئولان تاکنون آن را جدی نگرفته اند. این را می توان از نحوه مدیریت منابع آب در کشور نتیجه گرفت، اما برخلاف این گروه از مدیران، شهروندان زیادی به این بحران واکنش نشان داده و به سهم خود سعی دارند در راه برطرف کردن این تهدید قدم بردارند.

گواه این ادعا نیز کمپین های زیست محیطی است که روند تولد آنها در کشور سرعت گرفته است. البته شهروندان فعالیت خود را به کمپین ها محدود نکرده و با عملی کردن ایده های مناسب نیز سعی در آگاه کردن دیگر شهروندان دارند؛ در تازه ترین اقدام، برخی کاربران فضای مجازی «کوپن آب» را طراحی کرده اند، کوپنی که بیشتر شهروندان را به یاد دورانی می اندازد که برای تهیه مایحتاجشان با محدودیت روبه رو بودند.

روی این کوپن تاریخ 1401 درج شده و مشخص کرده سهمیه تیرماه یک نفر است، گوشه این کوپن نیز مهر سازمان سهمیه بندی آب حک شده که سال 1399 تاسیس شده است.

کوپن آب شاید در نگاه اول طنز تلخی به نظر برسد، اما واقعیت تلخ تری است که باید آن را جدی گرفت.

کوپن آب این هشدار را به شهروندان می دهد که با توجه به شرایط اقلیمی و مدیریت منابع آب در کشور بالاخره ناچار به جیره بندی جدی آب در کشور خواهیم شد؛ واقعیتی که دیر یا زود گریبان کشور را خواهد گرفت و فقط با مدیریت درست می توان شدت و شروع آن را به تعویق انداخت.

با توجه به مطرح شدن کوپن آب در فضای مجازی و واکنش شهروندان به آن، می توان نتیجه گرفت این روزها بیشتر شهروندان از این واقعیت تلخ که کشور با بحران آب دست و پنجه نرم می کند، آگاه هستند بنابراین باید از مسئولان خواست تمرکز خود را برای بهبود شرایط روی بخش هایی بگذارند که بیشترین مصرف و هدررفت آب را دارد، زیرا حدود 90 درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود که در بهترین حالت 35 درصد بهره وری دارد یا می توان یادآور شد هنوز برای هر مجتمع مسکونی یک کنتور آب نصب می شود و به همین دلیل نمی توان توقع داشت همه شهروندان به یک اندازه در مصرف آب صرفه جویی کنند.

این در حالی است که باید از شهروندان و کمپین های فعال زیست محیطی خواست علاوه بر هشدار، با ایده های خلاقانه تر برای بهبود مدیریت آب در بخش کشاورزی و توزیع آن قدم بردارند؛ برای نمونه آنها با تحریم محصولات کشاورزی پرمصرف و به اشتراک گذاشتن تجربه های کاربردی شان درباره کاهش مصرف آب می توانند در این حوزه کارآمدتر بوده و مسئولان را نیز از خواسته هایشان آگاه کنند.

مهدي آييني

بالا